Το καλοκαίρι που πέρασε με ένα κλιματιστικό έπαιρνες δώρο και άλλα δύο. Μόλις τον προηγούμενο χρόνο τα κλιματιστικά ήταν 35% ακριβότερα και έδιναν δώρο μόνο άλλο ένα. Φαίνεται σαν τα πράγματα να γίνονται ολοένα και καλύτερα για τους καταναλωτές. Δυστυχώς για τα τω¬ρινά τρία κλιματιστικά θα πρέπει ακόμη ο καταναλωτής να πληρώσει το ένα, με το οποίο θα πάρει τα υπόλοιπα δώρο. Κι αυτοί που μπορούν να πληρώσουν αυτό το ένα κλιματιστικό, παρά τα τόσα δώρα, μειώνονται καθημερινά.
Μόλις ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του άρθρου « Η επανάσταση έχει αρχίσει», η κατασκευασμένη, όπως όλοι λένε πλέον, άνοδος του χρηματιστηρίου, μοίρασε πολύ χρήμα σε πολύ κόσμο. Ήταν μία χαρούμενη εποχή. Αυτοί που κέρδισαν ήταν αρκετοί και αγόρασαν πολλά σπίτια, αυτοκίνητα, ψυγεία, τηλεοράσεις, βίντεο και στερεοφω¬νικά. Κάποιοι δηλαδή κατανάλωσαν αντί κανένας, όπως ήταν έως τότε η απαισιόδοξη πρόβλεψη.
Όμως η άνοδος, για έξι μήνες, των χρηματιστηρίων, ήταν μόνο μια διεγερτική ένεση που ζωντάνεψε προς στιγμή τον ετοιμοθάνατο. Το χρηματιστηριακό σύστημα έσπευσε να ξανακερδίσει αυτά που «προσέφερε» και τα χρηματιστήρια μπήκαν σε μία ακόμη πενταετή ύφεση κατά την διάρκεια της οποίας έχασαν χρήματα πολλοί πε¬ρισσότεροι από όσους κέρδισαν τότε ή θα κερδίσουν στο επόμενο στημένο ολιγόμηνο ράλι. Έτσι η αγορά επανήλθε σιγά σιγά στη συνηθισμένη της κινητικότητα, δηλαδή το κώμα.
Φυσικά τα πράγματα φτηναίνουν και για ένα κλιματι-στικό οι εταιρίες πλέον προσφέρουν γη και ύδωρ στον κα¬ταναλωτή. Αλλιώς θα πρέπει να κατασκευάσουν τεράστιες χωματερές για όσα προϊόντα δεν πουλάνε ή να κλείσουν τεράστιες αλυσίδες παραγωγής για να μην παράγουν τόσα. Αν κάνουν το δεύτερο θα αφήσουν ακόμη περισσότερους άνεργους, και σε αδυναμία να αγοράσουν πλέον, κατανα¬λωτές.
Στενεύουν λοιπόν τα όρια του παιχνιδιού του πλουτι-σμού και κατά συνέπεια αυξάνουν οι παράπλευρες απώ-λειες. Σε λίγο ο καταναλωτής για να αγοράσει το ένα κλι-ματιστικό (με το οποίο μπορεί πλέον να του δίνουν δώρο και άλλα δέκα) θα χρειάζεται να του κάνουν δώρο και τα χρήματα γι’ αυτό το ένα. Κι εκεί το πρόβλημα ξαναγυρίζει στη ρίζα του: που είναι τα χρήματα;
Ενώ έχουν θεσπιστεί χίλιοι νόμοι, οργανισμοί θεσμοί και τρόποι ώστε μία συντριπτική μειοψηφία να μπορεί να συγκεντρώνει το χρήμα από τις μάζες, δεν έχει θεσπιστεί ακόμη ούτε ένας νόμος που να αναγκάζει το χρήμα να κυ¬κλοφορεί. Είναι τόσο αδιανόητο που ακούγεται παράξενο ακόμη και να απορεί κανείς που μία τέτοια νομική και κοινωνική δικλείδα δεν υφίσταται. Σου λέει αφού το άρπα¬ξαν χαλάλι τους, θα το κάνουν ότι θέλουν. Την ίδια στιγμή είναι σαν να παραδεχόμαστε ότι σαν πολιτισμός έχουμε εφεύρει χίλιους τρόπους για να θερίζουμε και κανέναν για να σπέρνουμε.
Πόσο σημαντικό μπορεί να είναι αυτό που φαινομενικά δείχνει σαν πρόβλημα των φτωχών; Η αναδιανομή του χρήματος; Προφανώς αν το χρήμα αιωνίως συγκεντρωνό¬ταν και ποτέ δεν ξανακυκλοφορούσε, η παγκόσμια οικο¬νομία θα είχε πάθει έμφραγμα εδώ και πάρα πολλά χρό¬νια. Πριν από αυτό κάποιοι θα ήταν μυθικά πλούσιοι βέ¬βαια όμως τι σημασία έχει;
Στην πραγματικότητα λοιπόν ο πολιτισμός μας όχι μόνο διαθέτει την δικλείδα της αναδιανομής, την χρησι-μοποιεί μάλιστα συχνά για την αποσυμπίεση της συγκέ-ντρωσης του χρήματος. Αυτό όμως δεν συμβαίνει οργανω¬μένα και επειδή το σκεφτήκαμε, συμβαίνει πάντα από μόνο του και δια της βίας. Η κουλτούρα του πολιτισμού μας έχει συνηθίσει την ανακατανομή του χρήματος να συμβαίνει μόνο με επανάσταση, απάτη ή ληστεία. Αν δεν συμβεί έτσι, δεν θα συμβεί ποτέ.
Είναι αδιανόητο να βγούνε οι τράπεζες και να μοιρά-ζουν χρήματα στον κόσμο, ώστε να επιζήσουν έτσι χιλιά-δες βιομηχανίες, παραγωγοί και έμποροι που περιμένουν από την κατανάλωση όλου αυτού του κόσμου. Παρά το αδιανόητο, εύκολα διαπιστώνει κανείς πώς αν ένας τέτοιος νόμος υπήρχε προφανώς δεν θα χρειάζονταν αιματοχυσίες και εγκλήματα προκειμένου να ρεύσει το χρήμα πάλι.
Δεν θα υπήρχαν τα δωρεάν κλιματιστικά ούτε τα κάθε λογής δώρα που προσφέρονται τα οποία κάποιος έχει ξο-δέψει πόρους για να τα κατασκευάσει. Σε κάποιο σύ-στημα κοινωνικής οργάνωσης με πρόβλεψη για τη διαθε¬σιμότητα του χρήματος είτε δεν θα κατα-σκευάζονταν κα¬θόλου όλα αυτά είτε θα κατασκευάζονταν μόνο όσα χρει¬άζονταν για να πουληθούν και όχι για να χαριστούν.
Η αιμορραγία αυτή τη φορά δεν είναι στους δρόμους όμως αυτό μόνο φαινομενικά αλλάζει τη γενική εικόνα αφού όλοι αιμορραγούν πάλι, και στις φτωχογειτονιές και στα παλάτια. Οι φτωχοί γιατί δεν έχουν χρήματα να αγο¬ράσουν και οι πλούσιοι γιατί όσο οι φτωχοί δεν αγοράζουν εκείνοι δεν κερδίζουν. Πέραν όμως της αόρατης αυτής επανάστασης έχει προκύψει σήμερα και μία άλλη ιδιό¬τυπη κατάσταση.
Μεγάλης κυκλοφορίας επιστημονικό περιοδικό ανέ-φερε ότι μέσα στο 2003 οι 358 πιο πλούσιοι άνθρωποι στη γη βγάζουν ετησίως, όσα βγάζει ο μισός πληθυσμός της γης. Είναι πολύ πιθανό να ισχύει. Οι μεγάλες εταιρίες μπορεί να πουλάνε πάμφθηνα προκειμένου να αντεπεξέλ¬θουν στον ανταγωνισμό, όμως έχουν, ακόμη, τεράστια κέρδη.
]
Στην παραπάνω σύγκριση όλοι αυτοί που απαρτίζουν τον αναφερόμενο μισό πληθυσμό της γης είναι οι ασθενέ¬στερες οικονομικά μάζες του παγκόσμιου πληθυσμού, το αντίθετο θα ήταν αδύνατο να συμβεί. Μάζες που κατανα¬λώνουν όλα όσα βγάζουν για να ζήσουν. Αν ονομάσουμε την συνολική κατανάλωση αυτών των ανθρώπων Χ η κατα¬νάλωση αυτή ισοδυναμεί με αυτήν που θα μπορούσαν να κάνουν οι 358 βαθύ-πλουτοι αν ξόδευαν και αυτοί όλα όσα βγάζουν. Αυτό όμως και να ήθελαν να το κάνουν είναι στην πραγματικότητα αδύνατον.
Αν πούμε ότι ο πληθυσμός της γης είναι περίπου 6 δις άνθρωποι, οι μισοί είναι 3 δις, οπότε αντιστοιχούν 8,379,888 άτομα στον κάθε έναν από αυτούς τους 358. Οι βασικές ανάγκες επιβίωσης τώρα, δεν αλλάζουν με τον πλούτο. Έτσι ένας βαθύπλουτος δεν μπορεί να καταναλώ¬σει όσο 8,379,888 άνθρωποι ούτε ημερησίως ούτε ετη¬σίως. Ακόμα και έναν κόκκο ρύζι να ήταν μόνο σε θέση να αγοράσουν με τα πενιχρά τους εισοδήματα αυτοί οι 8,379,888 πάλι ο πλούσιος δεν μπορεί να φάει 8,379,888 κόκκους ρύζι. Όχι σε ένα γεύμα, ίσως ούτε σε όλη του τη ζωή.
Βέβαια αντικαθιστά το ρύζι με πιο ακριβά τρόφιμα. Αν πούμε λοιπόν ότι σε κάθε δέκα φτωχούς που τρώνε ρύζι αντιστοιχεί ένα κεφτεδάκι πάλι ο πλούσιος δεν μπορεί να φάει 837,988 κεφτεδάκια όχι σε μία μέρα, ούτε σε δέκα χρόνια ίσως. Με το ίδιο σκεπτικό δεν μπορεί να αγοράσει 25,000 αυτοκίνητα Mercedes το χρόνο ούτε να κτίσει 10,000 σπίτια και να το κάνει αυτό κάθε χρόνο. Έτσι το χρήμα, το μισό χρήμα του πλανήτη, που πάει σ’ αυτόν από διάφορες πηγές, σιγά σιγά εξαφανίζεται. Δεν ξανα-βγαίνει στην αγορά. Ακόμα και πίνακες ή έργα τέχνης αν αγοράζει ακόμα και πανάκριβα κτήματα, το νόημα παρα¬μένει το ίδιο. Το χρήμα δεν ξαναβγαίνει στην αγορά στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο αν σκεφτεί κανείς ότι οι άνθρωποι που είναι τόσο πλούσιοι ώστε να βγάζουν περισσότερα από όσα καταναλώνουν είναι πάρα πολλοί περισσότεροι από 358. Ότι ίσως οι επόμενες 358 χιλιάδες άνθρωποι στην παγκόσμια κλίμακα του πλούτου είναι πάλι άνθρωποι που καταναλώνουν, ή αλλιώς ξοδεύ-ουν, πολύ λιγότερα από όσα βγάζουν με κάθε μορφή εξό-δου, από επενδύσεις έως σπατάλες.
Κι εδώ δημιουργείται το παμπάλαιο ερώτημα. Ποιο εί-ναι ακριβώς το πρόβλημα με τον πλούτο; Πάρα πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους πλουτίζουν με παράνομους τρόπους, εγκληματούν ίσως ή κάνουν πλείστες όσες κο-μπίνες, παρατυπίες, απάτες και δολιοφθορές προκειμένου να πλουτίσουν. Άραγε αυτό μόνο φταίει που ο κόσμος πα¬ρουσιάζει αυτή τη διαρκώς επαναλαμβανόμενη δυσαρμο¬νία; Η οποία μόνο πρόσκαιρα παρέρχεται με κάποιον πό¬λεμο, κρίση ή επανάσταση και ύστερα επιστρέφει δριμύ¬τερη;
Αν αυτοί οι 358 , και πολλοί άλλοι με αρκετά λιγότερα όμως πάλι μεγάλα εισοδήματα, έβρισκαν ένα τρόπο να ξο¬δέψουν τουλάχιστον το 90% των εισοδημάτων τους ετη-σίως θα ήταν άραγε τόσο κακό που είναι τόσο πλούσιοι; Κι ας μη τα ξόδευαν σε κοινωφελή έργα ή επενδύσεις που θα απέφεραν θέσεις εργασίας. Μήπως θα αρκούσε απλά και μόνο ότι αντί να τα έχουν στην τράπεζα να τα κοιτούν, θα τα ξόδευαν;
Δεν θα ήταν τόσο κακό ίσως τότε. Ούτε θα ήταν κακό που ένας τους θα μπορούσε να έχει, σε ένα κρεσέντο σπα¬τάλης ας πούμε, είκοσι γυμνές θεές κάθε νύχτα να του κάνουν αέρα και ότι άλλο επιθυμεί. Δεν θα ήταν κακό γιατί όλες αυτές οι κυρίες, φορτωμένες με το χρήμα του κύριου, θα βγουν φυσικά κι αυτές κάποια στιγμή για να το ξοδέψουν. Και θα το κάνουν αυτό επίσης κάθε μέρα αφού κι εκείνος κάθε μέρα θα τις απολαμβάνει, αφού έχει αυτή τη δυνατότητα.
Έτσι όταν θα έρθει σε μένα που είμαι έμπορος μία από αυτές τις κυρίες για να εξυπηρετήσω κι εγώ μια μικρή της ματαιοδοξία, ας πούμε ένα υπερπολυτελείας ηλεκτρικό αυτοκίνητο για το παιδί της, δεν θα την ρωτήσω φυσικά ποια είναι και πώς τα έβγαλε για να κρίνω αν θα δεχτώ ή όχι να της το πουλήσω. Θα της το πουλήσω προθυμότατα.
Μάλιστα όσο πιο άνετη είναι εκείνη με τα λεφτά της τόσο πιο ακριβά θα της το δώσω. Αν τώρα αυτή χαρεί πολύ που την εξυπηρέτησα με τόση προθυμία και χαμό-γελο, θα μου στείλει και την φίλη της, που επίσης ξημε-ροβραδιάζε¬ται στη βίλα του πλούσιου κυρίου και τα βγά-ζει κι εκείνη μπόλικα και εύκολα, για να πάρει ένα αντί-στοιχα ακριβό δώρο για το ανιψάκι της. Και θα την γδύσω κι εκείνη, όχι όπως ο πλούσιος βέβαια , αλλά οικονομικά και λιγάκι, τόσο όσο μου χρειάζεται κι εμένα για να πλου¬τίσω κι εγώ λιγάκι και εύκολα.
Δεν είναι λοιπόν ο ίδιος ο πλούτος η συνθήκη που κά-νει την ζημιά ή δημιουργεί τις αναταραχές. Ο καθημερι-νός άνθρωπος δεν είναι δυστυχισμένος, ούτε θα ήταν ποτέ δυστυχισμένος επειδή δεν έχει, όχι είκοσι, ούτε μία πλη¬ρωμένη θεά να του κάνει αέρα γυμνή κάθε βράδυ. Συνή¬θως οι καθημερινοί άνθρωποι έχουν και καθημερινές ανάγκες. Δεν δυστυχούν αν δεν έχουν όσα έχει συνηθίσει να έχει ένας πλούσιος.
Ο Μπερλουσκόνι είπε ότι έχει ένα σπίτι στις Βερμούδες που το επισκέφθηκε μία φορά τα τελευταία τρία χρόνια. Κάποιος ευκατάστατος καθημερινός άν-θρωπος έχει μία βιλίτσα στη Ραφήνα και την επισκέπτεται κάθε Σαββατο¬κύριακο. Αν του χάριζες μία βίλα στις Βερμούδες μπορεί να αποκτούσε πρόβλημα για το πώς θα πάει εκεί και το πιθανότερο είναι να την πουλούσε ώστε με τα χρήματα αυτά να γλεντούσε με τους φίλους του κάθε Σαββατοκύ¬ριακο στη Ραφήνα.
Παρατηρούμε ότι ο πλουτισμός οδηγάει σύντομα σε ένα όριο πέραν του οποίου εκ των πραγμάτων η κατανάλωση φθίνει. Επίσης τα χρήματα συνήθως γεννάνε χρήματα. Οι επενδύσεις λοιπόν που θα γίνουν από μία επιχείρηση αν υποθέσουμε ότι κάποιος θα ξοδέψει τα χρήματα εκεί, γεν¬νάνε και άλλα χρήματα τα οποία πάλι μπορούν μόνο πε¬ριορισμένα να ξοδευτούν. Ύστερα από το όριο αυτό πάλι τα υπόλοιπα χρήματα οδηγούνται αναγκαστικά στην απο¬ταμίευση. Η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από την αποχώ¬ρηση του χρήματος από την αγορά.
Αν βράζουμε νερό μέσα σε μία χύτρα ταχύτητας σύμ-φωνα με τον νόμο των αερίων, όσο αυξάνει η θερμοκρασία θα αυξάνει η πίεση μέσα στην χύτρα. Αν η χύτρα δεν έχει διέξοδο για τον ατμό, κάποια στιγμή θα εκραγεί. Αυτό δεν θα γίνει επειδή είναι μία κακιά χύτρα, ή στη φύση των σωματιδίων του νερού εμπεριέχεται κάτι το διαβολικό.
Με την ίδια λογική η ανθρώπινη φύση απέναντι στην συγκέντρωση χρήματος αντιδρά πάντα με τον ίδιο τρόπο. Όταν ο ένας το συγκεντρώνει ο άλλος θέλει να του το πά-ρει. Αν η συνθήκη της συγκέντρωσης δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχαν και οι αντίρροπες δυνάμεις, δεν θα υφίστατο δη¬λαδή το φαινόμενο της κοινωνικής σύ-γκρουσης το ίδιο αν η χύτρα, κάθε τόσο, άνοιγε μία βαλβίδα και αποσυμπίεζε το μίγμα της.
Οι κοινωνικές συγκρούσεις, επαναστάσεις, πόλεμοι και κάθε λογής εγκλήματα, το μόνο που τελικά κάνουν, παρά που φαίνονται σαν έξαρση ψυχοσυναισθηματικών και ηθικών διαφορών, είναι να επαναφέρουν μία πιο ανεκτή κυκλοφορία του χρήματος. Παρόμοια και η κατσαρόλα όταν εκρήγνυται, απλά αποσυμπιέσει τους ατμούς της, γι’ αυτό άλλωστε και η έκρηξη αυτή δεν διαρκεί για πάντα αλλά μόλις συμβεί, η αποσυμπίεση, το φαινόμενο παύει ακαριαία.
Στα κοινωνικά φαινόμενα τα διάφορα στάδια δεν φαίνο¬νται να συμβαίνουν με χρονική διαδοχή τόσης μαθηματι¬κής ακρίβειας. Δεν διαθέτουμε μετρητές ικανούς να με¬τρήσουν με ακρίβεια συγκεκριμένες μετρήσεις όπως ας πούμε την «θερμοκρασία του πλήθους» ή την οργή από την ανισοκατανομή πλούτου, που θα μπορούσαν να αντι¬στοιχιστούν με τη θερμο-κρασία του νερού μέσα στη χύτρα και την πίεση των ατμών. Αν ωστόσο διαθέταμε τέτοιους μετρητές, και αν ξέραμε συγκεκριμένα τα μέρη που δη¬μιουργούν το φαινόμενο, θα ήμασταν σε θέση μάλλον, ακόμα και ένα τόσο περίπλοκο γεγονός όπως μία επανά¬σταση ή έναν πόλεμο, να τον προβλέψουμε με μεγάλη χρονική ακρίβεια όπως επίσης θα μπορούσαμε, αν θέ¬λαμε, να αποφύγουμε τελείως την έκρηξη παίρνοντας μέ¬τρα προτού αυτή συμβεί. Θα χρησιμοποιούσαμε δηλαδή κάτι σαν κοινωνική βαλβίδα εκτόνωσης.
Αυτή η βαλβίδα είναι που λειτουργεί κάθε φορά που γίνεται μία επανάσταση, ένας πόλεμος ή μία ληστεία και γι’ αυτό οι επαναστάσεις οι πόλεμοι και οι ληστείες δεν κρατάνε για πάντα. Γιατί τα χρήματα αλλάζουν χέρια. Σε μία επανάσταση και σε έναν πόλεμο αυτό συμβαίνει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και σε πολύ εκτετα-μένο επίπεδο. από τα λεφτά που παίρνουν οι σπιούνοι έως τα φάρμακα και την ιατρική βοήθεια σε άτομα που μέχρι τότε δεν την χρειάζονταν τα λεφτά αλλάζουν χέρια σε πολ¬λές περισσότερες συναλλαγές απ’ ότι τα όπλα, οι στρατοί και οι όροι συνθηκολόγησης του εκάστοτε ηττημένου. Τα χρήματα ή οι πόροι, ύστερα που αλλά-ζουν χέρια επιτέ¬λους ξοδεύονται μιας και αυτοί που τα κλέβουν δεν τα εί¬χαν μέχρι να τα πάρουν και φυσικά για να τα ξοδεύουν τα θέλουν τόσο πολύ που σκοτώνονται για να τα αποκτήσουν, όχι για να τα βλέπουν. Εκεί η εκρηκτική κατάσταση πρό¬σκαιρα ηρεμεί. Μέχρι να ξανασυγκεντρωθούν οι πόροι κάπου αλλού προκαλώντας την ίδια αντίδραση.
Τα διάφορα ιδεολογικά ή πολιτικά συστήματα όπως η δημοκρατία ο κομουνισμός ο σοσιαλισμός και άλλα ασχο¬λούνταν πάντα με το πώς οι συνθήκες αυτές, που προκα¬λούν την έκρηξη, θα μπορούσαν να μην υπάρχουν. Κτυ¬πώντας υποτιθέμενα έτσι το πρόβλημα στη ρίζα του. Αν ας πούμε ήταν όλοι οι άνθρωποι ίσοι, θα έβγαζαν πάνω κάτω τα ίδια και θα είχαν τα ίδια δικαιώματα. Κατά συνέπεια, θεωρητικά πάντα, αν αυτό μπορούσε να επιτευχθεί, τότε η έκρηξη δεν θα συνέ-βαινε. Κι αυτό είναι αλήθεια, θα ήταν σαν να έχουμε νερό στη χύτρα το οποίο δεν έβραζε ποτέ.
Στην πραγματικότητα αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Πά-ντα κάποιοι θα είναι πλούσιοι και κάποιοι φτωχοί. Κά-ποιοι πάντα θα επινοούν τρόπους για να κερδίζουν περισ¬σότερα από άλλους ή απλά θα είναι πιο δυνατοί από αυ¬τούς και θα μπορούν πιο εύκολα να το κάνουν. Με δεδο¬μένη αυτή τη συνθήκη λοιπόν, ότι δηλαδή το νερό βράζει έτσι κι αλλιώς μέσα στη χύτρα, πρέπει να αντιμετωπί¬σουμε αυτό το πρόβλημα ώστε να μην εκρήγνυται η κοι¬νωνική χύτρα κάθε τόσο.
Ο κοινωνικός βρασμός ένεκα των ανισοτήτων δεν είναι ένα σκοτεινό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Η διαφορετικότητα είναι το βασικό χαρακτηριστικό της αν-θρώπινης φύσης που μας οδηγεί στην εξέλιξη. Αν όλοι ήμασταν ίδιοι, θα ήμασταν ίδιοι και χιλιάδες χρόνια πριν, με αποτέλεσμα ποτέ κανείς να μην προτείνει ή να κάνει κάτι άλλο, κάτι καινούργιο. Δεδομένου ότι δεν θα συνέ¬βαινε τότε κάτι καινούργιο δεν θα συνέβαινε ποτέ, με απο¬τέλεσμα σήμερα να είμαστε όλοι μαζί ακόμα στα σπήλαια.
Δεν είναι λοιπόν αυτό το χαρακτηριστικό της ανθρώπι-νης φύσης που οδηγεί στους πολέμους, στις επαναστάσεις ή την εκτεταμένη εγκληματικότητα κάθε μορφής που υπάρχει σήμερα. Αυτό που οδηγεί εκεί είναι ότι παράλ¬ληλα με την τεχνολογία μας δεν έχουμε αναπτύξει ανά¬λογα και τις διαδικασίες μας. Σαν να έχουμε κατασκευά¬σει στο πέρασμα των αιώνων ένα υπερηχητικό αυτοκίνητο όμως εμείς έχουμε μείνει ακόμη στην εκπαίδευση για να οδηγάμε ποδήλατο.
Ο νόμος της αναγκαστικής κατανάλωσης λειτουργούσε πάντα αυτόματα κάθε φορά που συγκεντρώνονταν πόροι. Αμέσως συγκεντρώνονταν και οι αντίρροπες δυνάμεις που τους εποφθαλμιούσαν. Αν οι πόροι δεν διετίθεντο και εξα¬κολουθούσαν να συγκεντρώνονται γινόταν πόλεμος, ο οποίος προκαλούσε εκ των πραγμάτων την κατανάλωση των πόρων με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είτε επειδή κλέβο¬νταν και καταναλώνονταν είτε επειδή καταστρέφονταν στην ίδια την έκρηξη.
Παλαιότερα μεσολαβούσαν μεγάλα διαστήματα για να δημιουργηθούν οι συνθήκες έκρηξης. Όσο παλαιότερα τόσο αργότερα συγκεντρώνονταν οι πόροι και τόσο αραιό-τερα γίνονταν οι πόλεμοι κατακτητικοί ή επαναστατικοί. Αυτό είναι και ο λόγος που όσο παλαιότερες ήταν οι αυτο¬κρατορίες τόσο περισσότερο συνήθως διαρκούσαν. Όταν τέλος κάποια στιγμή γίνονταν οι κοινωνικές αναταραχές πάλι η ζημιά δεν ήταν πάρα πολύ μεγάλη, αφού τα όπλα δεν είχαν την σημερινή καταστροφική ισχύ.
Σήμερα υπάρχουν δύο παράλληλες συνθήκες που δη-μιουργούν πάρα πολύ εκρηκτική κατάσταση σύμφωνα με τον νόμο. Πρώτον ο πόλεμος αποφεύγεται από όλους μιας και τα οπλικά συστήματα δεν θα εκμηδενίσουν τον εχθρό πλέον αλλά ίσως το ίδιο το μέλλον. Τα οπλικά συστήματα και οι στρατιωτικοί μηχανισμοί καταναλώνουν κάποιους πόρους όμως είναι πολύ λίγοι σε σχέση με αυτούς που πρέπει πραγματικά να αναδιανεμηθούν. Γιατί, κι αυτή εί¬ναι η δεύτερη σημαντική συνθήκη, ποτέ άλλοτε δεν εί¬χαμε αυτή την καταπληκτική ικανότητα που υπάρχει σή¬μερα, να μπορούμε να μεταφράσουμε σχεδόν κάθε υπαρ¬κτό έμψυχο ή άψυχο πόρο, σε χρήμα. Αυτό συμβαίνει γιατί σήμερα οι ενεργειακές ανάγκες καλύπτονται ολοένα και περισσότερο από την πρόοδο της τεχνολογίας, με απο-τέλεσμα οι μέχρι χθες εκμεταλλευόμενοι πόροι για ενέρ-γεια και κίνηση, να γίνονται σήμερα ολοένα και περισσό¬τερο καθαρό χρήμα.
Δυστυχώς μαζί με όλες τις άλλες εξελίξεις, δεν έχει προκύψει κάποια εξέλιξη στην γενικότερη κοινωνική φι-λοσοφία ώστε να πάμε κάπου με αυτό το υπέροχο υπερη-χητικό αυτοκίνητο, αντί να συντριβούμε μαζί του οδηγώ-ντας το σαν να ήταν ποδήλατο. Προφανώς για τις μέχρι χθες συνθήκες το να ξαναμοιράζεται το χρήμα από αυτούς που το έχουν κατακτήσει και συσσωρεύσει είναι κάτι αδιανόητο. Όμως τότε η συσσώρευση πόρων δεν ήταν η σημερινή. Οι πόροι κάλυπταν ακόμη ανάγκες έστω και ματαιόδοξες. Σήμερα οι ματαιόδοξες ανάγκες έχουν κα¬λυφθεί ακόμα και για τα τρισέγγονα αυτών που συσσω¬ρεύουν το χρήμα. Όλη η υπόλοιπη συσσώρευση συμβαί¬νει από μόνη της και καταλήγει αναγκαστικά απλό χρήμα, δηλαδή τίποτα.
Την ίδια στιγμή ο νόμος λειτουργεί και προκαλεί την αναγκαστική κατανάλωση. Όσο δυσκολότερα λοιπόν βρί¬σκονται τα χρήματα για το πρώτο κλιματιστικό επειδή η πλούσιοι παραπλούτισαν θα αρχίσει αναγκαστικά να κα¬ταναλώνει τα αποθέματα του ο πλούσιος προσφέροντας κι άλλα κλιματιστικά δώρο μπας και κάποιος από όσους δυ¬σκολεύονται τελικά αγοράσει. Ο ανταγωνιστής του τώρα, προκειμένου να πείσει τους ίδιους αδύναμους καταναλω¬τές θα κάνει το ίδιο με αποτέλεσμα να προσφέρουν και οι δυο τους ολοένα και περισσότερα δώρα. Η κατανάλωση δηλαδή των αποθεμάτων τους θα γίνει έτσι κι αλλιώς από συνθήκες ανεξάρτητες από τους ίδιους και τις τεχνικές πωλήσεων που έχουν.
Ίσως βέβαια είναι μια πρόοδος αυτή, ότι δηλαδή αυτή τη φορά αντί να πολεμάνε και να σκοτώνονται οι λαοί, πο¬λεμάνε οι πλούσιοι μεταξύ τους και αλληλοσκοτώνονται. Στην πραγματικότητα όμως δεν υ-πάρχει ουσιαστική πρόο¬δος. Οι πόροι καταστρέφονται σε κοινωνικές διαδικασίες που είναι αντιδημιουργικές και ασύμφορες. Οι πλούσιοι τους συσσωρεύουν και στην συνέχεια τους καίνε με τον ένα ή τον άλλο μάταιο και ασύμφορο ακόμη και για τους ίδιους τρόπο. Αυτό εμποδίζει την γενικότερη εξέλιξη και δεν αποτελεί εξελιγμένη φιλοσοφία κοινωνικής αντίληψης.
Για χιλιετηρίδες η ανθρώπινη σκέψη εστίασε στο πώς θα κάνει τους ανθρώπους πιο ίσους, πιο ειρηνικούς, πιο καλούς. Ίσως είναι καιρός να αφήσουμε πίσω μας αυτό το μοντέλο υποκρισίας. Στην πραγματικότητα όλα γίνονταν πάντα για τους πόρους. Παλαιότερα που οι πόροι ήταν απαραίτητοι για χρήση, αποτελούσαν κτήση και συσσω¬ρεύονταν για λόγους ασφάλειας και διατήρησης του πλού¬του. Ήταν αδιανόητο κάποιος που κόπιαζε, σκότωνε και ρίσκαρε για να τους κατακτήσει στην συνέχεια να τους μοιράσει.
Σήμερα, που οι πόροι υπερεπαρκούν και έτσι εκ των πραγμάτων δεν χρησιμοποιούνται, μετατρέπονται αναγκα¬στικά σε χρήμα τον μόνο τρόπο με τον οποίο θα μπορού¬σαν να εξακολουθήσουν να είναι κτήση. Το πρόβλημα που φαίνεται ιδεολογικό στην ουσία είναι απλά πρόβλημα εξέ¬λιξης. Η οικονομική και τεχνολογική υποδομή παρέχει δυνατότητες και υπερεπάρκεια πόρων χωρίς να έχει εξελι¬χθεί ανάλογα η κοινωνική αντίληψη που μπορεί να χειρι¬στεί τις σημερινές συνθήκες με ασφάλεια.
Έτσι εξακολουθούμε να επικεντρώνουμε στο αν κά-ποιος απέκτησε τον πλούτο του δίκαια ή άδικα αντί για το αν και κατά πόσο τον καταναλώνει. Που είναι και αυτό που καθορίζει τις εξελίξεις. Θα πει κανείς δεν έχει σημα-σία αν κάποιος πουλάει όργανα δολοφονημένων μετανα-στών για να πλουτίσει; Έχει. Όμως είναι μικρότερη κοινω¬νική ζημιά αν αυτός ο κάποιος αναγκάζεται στη συνέχεια να ξοδεύει το μεγαλύτερο ποσοστό των χρημάτων του και του απαγορεύεται να το συσσωρεύει. Γιατί σε γενικευμένη εφαρμογή αυτό το μέτρο θα έχει δώσει ήδη τόσο χρήμα στις αγορές που ίσως αυτός ο κάποιος να μην χρειάζεται πλέον να κάνει αυτή τη δουλειά, να πουλάει δηλαδή όρ¬γανα δολοφονημένων μεταναστών, για να προκόψει.
Σε μία αγορά που νοσεί γενικά, όλα τα επιμέρους συ-στήματά της νοσούν επίσης. Αντίθετα σε μία αγορά που υπάρχει χρήμα, βρίσκονται χίλιοι τρόποι να το μαζέψεις. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους τρόπους όλοι θα προτιμήσουν αυ¬τούς που δεν θα συνεπάγονται ταυτόχρονα κίνδυνο από επιπλοκές με το νόμο ή ακόμη και για την ίδια τους τη ζωή, κίνδυνοι που ισχύουν για όλους τους εγκληματίες.
Όσο κάποιος συσσωρεύει χρήμα τόσο αυξάνονται οι συνθήκες που θα τον αναγκάσουν να το καταναλώσει. Αν υπολογίσουμε αυτή τη πραγματικότητα, ότι δηλαδή η αναγκαστική κατανάλωση θα συμβεί έτσι κι αλλιώς, είναι εύκολο στην συνέχεια να θεσπίσουμε τους ανάλογους νό-μους που να εξαναγκάζουν σε κατανάλωση και να απο-τρέπουν την συσσώρευση. Φυσικά μετά που κάποιος θα ξοδέψει το χρήμα του πάλι θα του το πάρουν κάποιοι. Όμως έχει τεράστια διαφορά να το ξοδεύεις όπως θέλεις από το να το χάνεις έτσι κι αλλιώς από διαδικασίες που προκύπτουν αναγκαστικά και τις οποίες δεν μπορείς να ελέγξεις.
Μόλις ένα χρόνο μετά τη δημοσίευση του άρθρου « Η επανάσταση έχει αρχίσει», η κατασκευασμένη, όπως όλοι λένε πλέον, άνοδος του χρηματιστηρίου, μοίρασε πολύ χρήμα σε πολύ κόσμο. Ήταν μία χαρούμενη εποχή. Αυτοί που κέρδισαν ήταν αρκετοί και αγόρασαν πολλά σπίτια, αυτοκίνητα, ψυγεία, τηλεοράσεις, βίντεο και στερεοφω¬νικά. Κάποιοι δηλαδή κατανάλωσαν αντί κανένας, όπως ήταν έως τότε η απαισιόδοξη πρόβλεψη.
Όμως η άνοδος, για έξι μήνες, των χρηματιστηρίων, ήταν μόνο μια διεγερτική ένεση που ζωντάνεψε προς στιγμή τον ετοιμοθάνατο. Το χρηματιστηριακό σύστημα έσπευσε να ξανακερδίσει αυτά που «προσέφερε» και τα χρηματιστήρια μπήκαν σε μία ακόμη πενταετή ύφεση κατά την διάρκεια της οποίας έχασαν χρήματα πολλοί πε¬ρισσότεροι από όσους κέρδισαν τότε ή θα κερδίσουν στο επόμενο στημένο ολιγόμηνο ράλι. Έτσι η αγορά επανήλθε σιγά σιγά στη συνηθισμένη της κινητικότητα, δηλαδή το κώμα.
Φυσικά τα πράγματα φτηναίνουν και για ένα κλιματι-στικό οι εταιρίες πλέον προσφέρουν γη και ύδωρ στον κα¬ταναλωτή. Αλλιώς θα πρέπει να κατασκευάσουν τεράστιες χωματερές για όσα προϊόντα δεν πουλάνε ή να κλείσουν τεράστιες αλυσίδες παραγωγής για να μην παράγουν τόσα. Αν κάνουν το δεύτερο θα αφήσουν ακόμη περισσότερους άνεργους, και σε αδυναμία να αγοράσουν πλέον, κατανα¬λωτές.
Στενεύουν λοιπόν τα όρια του παιχνιδιού του πλουτι-σμού και κατά συνέπεια αυξάνουν οι παράπλευρες απώ-λειες. Σε λίγο ο καταναλωτής για να αγοράσει το ένα κλι-ματιστικό (με το οποίο μπορεί πλέον να του δίνουν δώρο και άλλα δέκα) θα χρειάζεται να του κάνουν δώρο και τα χρήματα γι’ αυτό το ένα. Κι εκεί το πρόβλημα ξαναγυρίζει στη ρίζα του: που είναι τα χρήματα;
Ενώ έχουν θεσπιστεί χίλιοι νόμοι, οργανισμοί θεσμοί και τρόποι ώστε μία συντριπτική μειοψηφία να μπορεί να συγκεντρώνει το χρήμα από τις μάζες, δεν έχει θεσπιστεί ακόμη ούτε ένας νόμος που να αναγκάζει το χρήμα να κυ¬κλοφορεί. Είναι τόσο αδιανόητο που ακούγεται παράξενο ακόμη και να απορεί κανείς που μία τέτοια νομική και κοινωνική δικλείδα δεν υφίσταται. Σου λέει αφού το άρπα¬ξαν χαλάλι τους, θα το κάνουν ότι θέλουν. Την ίδια στιγμή είναι σαν να παραδεχόμαστε ότι σαν πολιτισμός έχουμε εφεύρει χίλιους τρόπους για να θερίζουμε και κανέναν για να σπέρνουμε.
Πόσο σημαντικό μπορεί να είναι αυτό που φαινομενικά δείχνει σαν πρόβλημα των φτωχών; Η αναδιανομή του χρήματος; Προφανώς αν το χρήμα αιωνίως συγκεντρωνό¬ταν και ποτέ δεν ξανακυκλοφορούσε, η παγκόσμια οικο¬νομία θα είχε πάθει έμφραγμα εδώ και πάρα πολλά χρό¬νια. Πριν από αυτό κάποιοι θα ήταν μυθικά πλούσιοι βέ¬βαια όμως τι σημασία έχει;
Στην πραγματικότητα λοιπόν ο πολιτισμός μας όχι μόνο διαθέτει την δικλείδα της αναδιανομής, την χρησι-μοποιεί μάλιστα συχνά για την αποσυμπίεση της συγκέ-ντρωσης του χρήματος. Αυτό όμως δεν συμβαίνει οργανω¬μένα και επειδή το σκεφτήκαμε, συμβαίνει πάντα από μόνο του και δια της βίας. Η κουλτούρα του πολιτισμού μας έχει συνηθίσει την ανακατανομή του χρήματος να συμβαίνει μόνο με επανάσταση, απάτη ή ληστεία. Αν δεν συμβεί έτσι, δεν θα συμβεί ποτέ.
Είναι αδιανόητο να βγούνε οι τράπεζες και να μοιρά-ζουν χρήματα στον κόσμο, ώστε να επιζήσουν έτσι χιλιά-δες βιομηχανίες, παραγωγοί και έμποροι που περιμένουν από την κατανάλωση όλου αυτού του κόσμου. Παρά το αδιανόητο, εύκολα διαπιστώνει κανείς πώς αν ένας τέτοιος νόμος υπήρχε προφανώς δεν θα χρειάζονταν αιματοχυσίες και εγκλήματα προκειμένου να ρεύσει το χρήμα πάλι.
Δεν θα υπήρχαν τα δωρεάν κλιματιστικά ούτε τα κάθε λογής δώρα που προσφέρονται τα οποία κάποιος έχει ξο-δέψει πόρους για να τα κατασκευάσει. Σε κάποιο σύ-στημα κοινωνικής οργάνωσης με πρόβλεψη για τη διαθε¬σιμότητα του χρήματος είτε δεν θα κατα-σκευάζονταν κα¬θόλου όλα αυτά είτε θα κατασκευάζονταν μόνο όσα χρει¬άζονταν για να πουληθούν και όχι για να χαριστούν.
Η αιμορραγία αυτή τη φορά δεν είναι στους δρόμους όμως αυτό μόνο φαινομενικά αλλάζει τη γενική εικόνα αφού όλοι αιμορραγούν πάλι, και στις φτωχογειτονιές και στα παλάτια. Οι φτωχοί γιατί δεν έχουν χρήματα να αγο¬ράσουν και οι πλούσιοι γιατί όσο οι φτωχοί δεν αγοράζουν εκείνοι δεν κερδίζουν. Πέραν όμως της αόρατης αυτής επανάστασης έχει προκύψει σήμερα και μία άλλη ιδιό¬τυπη κατάσταση.
Μεγάλης κυκλοφορίας επιστημονικό περιοδικό ανέ-φερε ότι μέσα στο 2003 οι 358 πιο πλούσιοι άνθρωποι στη γη βγάζουν ετησίως, όσα βγάζει ο μισός πληθυσμός της γης. Είναι πολύ πιθανό να ισχύει. Οι μεγάλες εταιρίες μπορεί να πουλάνε πάμφθηνα προκειμένου να αντεπεξέλ¬θουν στον ανταγωνισμό, όμως έχουν, ακόμη, τεράστια κέρδη.
]
Στην παραπάνω σύγκριση όλοι αυτοί που απαρτίζουν τον αναφερόμενο μισό πληθυσμό της γης είναι οι ασθενέ¬στερες οικονομικά μάζες του παγκόσμιου πληθυσμού, το αντίθετο θα ήταν αδύνατο να συμβεί. Μάζες που κατανα¬λώνουν όλα όσα βγάζουν για να ζήσουν. Αν ονομάσουμε την συνολική κατανάλωση αυτών των ανθρώπων Χ η κατα¬νάλωση αυτή ισοδυναμεί με αυτήν που θα μπορούσαν να κάνουν οι 358 βαθύ-πλουτοι αν ξόδευαν και αυτοί όλα όσα βγάζουν. Αυτό όμως και να ήθελαν να το κάνουν είναι στην πραγματικότητα αδύνατον.
Αν πούμε ότι ο πληθυσμός της γης είναι περίπου 6 δις άνθρωποι, οι μισοί είναι 3 δις, οπότε αντιστοιχούν 8,379,888 άτομα στον κάθε έναν από αυτούς τους 358. Οι βασικές ανάγκες επιβίωσης τώρα, δεν αλλάζουν με τον πλούτο. Έτσι ένας βαθύπλουτος δεν μπορεί να καταναλώ¬σει όσο 8,379,888 άνθρωποι ούτε ημερησίως ούτε ετη¬σίως. Ακόμα και έναν κόκκο ρύζι να ήταν μόνο σε θέση να αγοράσουν με τα πενιχρά τους εισοδήματα αυτοί οι 8,379,888 πάλι ο πλούσιος δεν μπορεί να φάει 8,379,888 κόκκους ρύζι. Όχι σε ένα γεύμα, ίσως ούτε σε όλη του τη ζωή.
Βέβαια αντικαθιστά το ρύζι με πιο ακριβά τρόφιμα. Αν πούμε λοιπόν ότι σε κάθε δέκα φτωχούς που τρώνε ρύζι αντιστοιχεί ένα κεφτεδάκι πάλι ο πλούσιος δεν μπορεί να φάει 837,988 κεφτεδάκια όχι σε μία μέρα, ούτε σε δέκα χρόνια ίσως. Με το ίδιο σκεπτικό δεν μπορεί να αγοράσει 25,000 αυτοκίνητα Mercedes το χρόνο ούτε να κτίσει 10,000 σπίτια και να το κάνει αυτό κάθε χρόνο. Έτσι το χρήμα, το μισό χρήμα του πλανήτη, που πάει σ’ αυτόν από διάφορες πηγές, σιγά σιγά εξαφανίζεται. Δεν ξανα-βγαίνει στην αγορά. Ακόμα και πίνακες ή έργα τέχνης αν αγοράζει ακόμα και πανάκριβα κτήματα, το νόημα παρα¬μένει το ίδιο. Το χρήμα δεν ξαναβγαίνει στην αγορά στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων του.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο αν σκεφτεί κανείς ότι οι άνθρωποι που είναι τόσο πλούσιοι ώστε να βγάζουν περισσότερα από όσα καταναλώνουν είναι πάρα πολλοί περισσότεροι από 358. Ότι ίσως οι επόμενες 358 χιλιάδες άνθρωποι στην παγκόσμια κλίμακα του πλούτου είναι πάλι άνθρωποι που καταναλώνουν, ή αλλιώς ξοδεύ-ουν, πολύ λιγότερα από όσα βγάζουν με κάθε μορφή εξό-δου, από επενδύσεις έως σπατάλες.
Κι εδώ δημιουργείται το παμπάλαιο ερώτημα. Ποιο εί-ναι ακριβώς το πρόβλημα με τον πλούτο; Πάρα πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους πλουτίζουν με παράνομους τρόπους, εγκληματούν ίσως ή κάνουν πλείστες όσες κο-μπίνες, παρατυπίες, απάτες και δολιοφθορές προκειμένου να πλουτίσουν. Άραγε αυτό μόνο φταίει που ο κόσμος πα¬ρουσιάζει αυτή τη διαρκώς επαναλαμβανόμενη δυσαρμο¬νία; Η οποία μόνο πρόσκαιρα παρέρχεται με κάποιον πό¬λεμο, κρίση ή επανάσταση και ύστερα επιστρέφει δριμύ¬τερη;
Αν αυτοί οι 358 , και πολλοί άλλοι με αρκετά λιγότερα όμως πάλι μεγάλα εισοδήματα, έβρισκαν ένα τρόπο να ξο¬δέψουν τουλάχιστον το 90% των εισοδημάτων τους ετη-σίως θα ήταν άραγε τόσο κακό που είναι τόσο πλούσιοι; Κι ας μη τα ξόδευαν σε κοινωφελή έργα ή επενδύσεις που θα απέφεραν θέσεις εργασίας. Μήπως θα αρκούσε απλά και μόνο ότι αντί να τα έχουν στην τράπεζα να τα κοιτούν, θα τα ξόδευαν;
Δεν θα ήταν τόσο κακό ίσως τότε. Ούτε θα ήταν κακό που ένας τους θα μπορούσε να έχει, σε ένα κρεσέντο σπα¬τάλης ας πούμε, είκοσι γυμνές θεές κάθε νύχτα να του κάνουν αέρα και ότι άλλο επιθυμεί. Δεν θα ήταν κακό γιατί όλες αυτές οι κυρίες, φορτωμένες με το χρήμα του κύριου, θα βγουν φυσικά κι αυτές κάποια στιγμή για να το ξοδέψουν. Και θα το κάνουν αυτό επίσης κάθε μέρα αφού κι εκείνος κάθε μέρα θα τις απολαμβάνει, αφού έχει αυτή τη δυνατότητα.
Έτσι όταν θα έρθει σε μένα που είμαι έμπορος μία από αυτές τις κυρίες για να εξυπηρετήσω κι εγώ μια μικρή της ματαιοδοξία, ας πούμε ένα υπερπολυτελείας ηλεκτρικό αυτοκίνητο για το παιδί της, δεν θα την ρωτήσω φυσικά ποια είναι και πώς τα έβγαλε για να κρίνω αν θα δεχτώ ή όχι να της το πουλήσω. Θα της το πουλήσω προθυμότατα.
Μάλιστα όσο πιο άνετη είναι εκείνη με τα λεφτά της τόσο πιο ακριβά θα της το δώσω. Αν τώρα αυτή χαρεί πολύ που την εξυπηρέτησα με τόση προθυμία και χαμό-γελο, θα μου στείλει και την φίλη της, που επίσης ξημε-ροβραδιάζε¬ται στη βίλα του πλούσιου κυρίου και τα βγά-ζει κι εκείνη μπόλικα και εύκολα, για να πάρει ένα αντί-στοιχα ακριβό δώρο για το ανιψάκι της. Και θα την γδύσω κι εκείνη, όχι όπως ο πλούσιος βέβαια , αλλά οικονομικά και λιγάκι, τόσο όσο μου χρειάζεται κι εμένα για να πλου¬τίσω κι εγώ λιγάκι και εύκολα.
Δεν είναι λοιπόν ο ίδιος ο πλούτος η συνθήκη που κά-νει την ζημιά ή δημιουργεί τις αναταραχές. Ο καθημερι-νός άνθρωπος δεν είναι δυστυχισμένος, ούτε θα ήταν ποτέ δυστυχισμένος επειδή δεν έχει, όχι είκοσι, ούτε μία πλη¬ρωμένη θεά να του κάνει αέρα γυμνή κάθε βράδυ. Συνή¬θως οι καθημερινοί άνθρωποι έχουν και καθημερινές ανάγκες. Δεν δυστυχούν αν δεν έχουν όσα έχει συνηθίσει να έχει ένας πλούσιος.
Ο Μπερλουσκόνι είπε ότι έχει ένα σπίτι στις Βερμούδες που το επισκέφθηκε μία φορά τα τελευταία τρία χρόνια. Κάποιος ευκατάστατος καθημερινός άν-θρωπος έχει μία βιλίτσα στη Ραφήνα και την επισκέπτεται κάθε Σαββατο¬κύριακο. Αν του χάριζες μία βίλα στις Βερμούδες μπορεί να αποκτούσε πρόβλημα για το πώς θα πάει εκεί και το πιθανότερο είναι να την πουλούσε ώστε με τα χρήματα αυτά να γλεντούσε με τους φίλους του κάθε Σαββατοκύ¬ριακο στη Ραφήνα.
Παρατηρούμε ότι ο πλουτισμός οδηγάει σύντομα σε ένα όριο πέραν του οποίου εκ των πραγμάτων η κατανάλωση φθίνει. Επίσης τα χρήματα συνήθως γεννάνε χρήματα. Οι επενδύσεις λοιπόν που θα γίνουν από μία επιχείρηση αν υποθέσουμε ότι κάποιος θα ξοδέψει τα χρήματα εκεί, γεν¬νάνε και άλλα χρήματα τα οποία πάλι μπορούν μόνο πε¬ριορισμένα να ξοδευτούν. Ύστερα από το όριο αυτό πάλι τα υπόλοιπα χρήματα οδηγούνται αναγκαστικά στην απο¬ταμίευση. Η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από την αποχώ¬ρηση του χρήματος από την αγορά.
Αν βράζουμε νερό μέσα σε μία χύτρα ταχύτητας σύμ-φωνα με τον νόμο των αερίων, όσο αυξάνει η θερμοκρασία θα αυξάνει η πίεση μέσα στην χύτρα. Αν η χύτρα δεν έχει διέξοδο για τον ατμό, κάποια στιγμή θα εκραγεί. Αυτό δεν θα γίνει επειδή είναι μία κακιά χύτρα, ή στη φύση των σωματιδίων του νερού εμπεριέχεται κάτι το διαβολικό.
Με την ίδια λογική η ανθρώπινη φύση απέναντι στην συγκέντρωση χρήματος αντιδρά πάντα με τον ίδιο τρόπο. Όταν ο ένας το συγκεντρώνει ο άλλος θέλει να του το πά-ρει. Αν η συνθήκη της συγκέντρωσης δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχαν και οι αντίρροπες δυνάμεις, δεν θα υφίστατο δη¬λαδή το φαινόμενο της κοινωνικής σύ-γκρουσης το ίδιο αν η χύτρα, κάθε τόσο, άνοιγε μία βαλβίδα και αποσυμπίεζε το μίγμα της.
Οι κοινωνικές συγκρούσεις, επαναστάσεις, πόλεμοι και κάθε λογής εγκλήματα, το μόνο που τελικά κάνουν, παρά που φαίνονται σαν έξαρση ψυχοσυναισθηματικών και ηθικών διαφορών, είναι να επαναφέρουν μία πιο ανεκτή κυκλοφορία του χρήματος. Παρόμοια και η κατσαρόλα όταν εκρήγνυται, απλά αποσυμπιέσει τους ατμούς της, γι’ αυτό άλλωστε και η έκρηξη αυτή δεν διαρκεί για πάντα αλλά μόλις συμβεί, η αποσυμπίεση, το φαινόμενο παύει ακαριαία.
Στα κοινωνικά φαινόμενα τα διάφορα στάδια δεν φαίνο¬νται να συμβαίνουν με χρονική διαδοχή τόσης μαθηματι¬κής ακρίβειας. Δεν διαθέτουμε μετρητές ικανούς να με¬τρήσουν με ακρίβεια συγκεκριμένες μετρήσεις όπως ας πούμε την «θερμοκρασία του πλήθους» ή την οργή από την ανισοκατανομή πλούτου, που θα μπορούσαν να αντι¬στοιχιστούν με τη θερμο-κρασία του νερού μέσα στη χύτρα και την πίεση των ατμών. Αν ωστόσο διαθέταμε τέτοιους μετρητές, και αν ξέραμε συγκεκριμένα τα μέρη που δη¬μιουργούν το φαινόμενο, θα ήμασταν σε θέση μάλλον, ακόμα και ένα τόσο περίπλοκο γεγονός όπως μία επανά¬σταση ή έναν πόλεμο, να τον προβλέψουμε με μεγάλη χρονική ακρίβεια όπως επίσης θα μπορούσαμε, αν θέ¬λαμε, να αποφύγουμε τελείως την έκρηξη παίρνοντας μέ¬τρα προτού αυτή συμβεί. Θα χρησιμοποιούσαμε δηλαδή κάτι σαν κοινωνική βαλβίδα εκτόνωσης.
Αυτή η βαλβίδα είναι που λειτουργεί κάθε φορά που γίνεται μία επανάσταση, ένας πόλεμος ή μία ληστεία και γι’ αυτό οι επαναστάσεις οι πόλεμοι και οι ληστείες δεν κρατάνε για πάντα. Γιατί τα χρήματα αλλάζουν χέρια. Σε μία επανάσταση και σε έναν πόλεμο αυτό συμβαίνει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους και σε πολύ εκτετα-μένο επίπεδο. από τα λεφτά που παίρνουν οι σπιούνοι έως τα φάρμακα και την ιατρική βοήθεια σε άτομα που μέχρι τότε δεν την χρειάζονταν τα λεφτά αλλάζουν χέρια σε πολ¬λές περισσότερες συναλλαγές απ’ ότι τα όπλα, οι στρατοί και οι όροι συνθηκολόγησης του εκάστοτε ηττημένου. Τα χρήματα ή οι πόροι, ύστερα που αλλά-ζουν χέρια επιτέ¬λους ξοδεύονται μιας και αυτοί που τα κλέβουν δεν τα εί¬χαν μέχρι να τα πάρουν και φυσικά για να τα ξοδεύουν τα θέλουν τόσο πολύ που σκοτώνονται για να τα αποκτήσουν, όχι για να τα βλέπουν. Εκεί η εκρηκτική κατάσταση πρό¬σκαιρα ηρεμεί. Μέχρι να ξανασυγκεντρωθούν οι πόροι κάπου αλλού προκαλώντας την ίδια αντίδραση.
Τα διάφορα ιδεολογικά ή πολιτικά συστήματα όπως η δημοκρατία ο κομουνισμός ο σοσιαλισμός και άλλα ασχο¬λούνταν πάντα με το πώς οι συνθήκες αυτές, που προκα¬λούν την έκρηξη, θα μπορούσαν να μην υπάρχουν. Κτυ¬πώντας υποτιθέμενα έτσι το πρόβλημα στη ρίζα του. Αν ας πούμε ήταν όλοι οι άνθρωποι ίσοι, θα έβγαζαν πάνω κάτω τα ίδια και θα είχαν τα ίδια δικαιώματα. Κατά συνέπεια, θεωρητικά πάντα, αν αυτό μπορούσε να επιτευχθεί, τότε η έκρηξη δεν θα συνέ-βαινε. Κι αυτό είναι αλήθεια, θα ήταν σαν να έχουμε νερό στη χύτρα το οποίο δεν έβραζε ποτέ.
Στην πραγματικότητα αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Πά-ντα κάποιοι θα είναι πλούσιοι και κάποιοι φτωχοί. Κά-ποιοι πάντα θα επινοούν τρόπους για να κερδίζουν περισ¬σότερα από άλλους ή απλά θα είναι πιο δυνατοί από αυ¬τούς και θα μπορούν πιο εύκολα να το κάνουν. Με δεδο¬μένη αυτή τη συνθήκη λοιπόν, ότι δηλαδή το νερό βράζει έτσι κι αλλιώς μέσα στη χύτρα, πρέπει να αντιμετωπί¬σουμε αυτό το πρόβλημα ώστε να μην εκρήγνυται η κοι¬νωνική χύτρα κάθε τόσο.
Ο κοινωνικός βρασμός ένεκα των ανισοτήτων δεν είναι ένα σκοτεινό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Η διαφορετικότητα είναι το βασικό χαρακτηριστικό της αν-θρώπινης φύσης που μας οδηγεί στην εξέλιξη. Αν όλοι ήμασταν ίδιοι, θα ήμασταν ίδιοι και χιλιάδες χρόνια πριν, με αποτέλεσμα ποτέ κανείς να μην προτείνει ή να κάνει κάτι άλλο, κάτι καινούργιο. Δεδομένου ότι δεν θα συνέ¬βαινε τότε κάτι καινούργιο δεν θα συνέβαινε ποτέ, με απο¬τέλεσμα σήμερα να είμαστε όλοι μαζί ακόμα στα σπήλαια.
Δεν είναι λοιπόν αυτό το χαρακτηριστικό της ανθρώπι-νης φύσης που οδηγεί στους πολέμους, στις επαναστάσεις ή την εκτεταμένη εγκληματικότητα κάθε μορφής που υπάρχει σήμερα. Αυτό που οδηγεί εκεί είναι ότι παράλ¬ληλα με την τεχνολογία μας δεν έχουμε αναπτύξει ανά¬λογα και τις διαδικασίες μας. Σαν να έχουμε κατασκευά¬σει στο πέρασμα των αιώνων ένα υπερηχητικό αυτοκίνητο όμως εμείς έχουμε μείνει ακόμη στην εκπαίδευση για να οδηγάμε ποδήλατο.
Ο νόμος της αναγκαστικής κατανάλωσης λειτουργούσε πάντα αυτόματα κάθε φορά που συγκεντρώνονταν πόροι. Αμέσως συγκεντρώνονταν και οι αντίρροπες δυνάμεις που τους εποφθαλμιούσαν. Αν οι πόροι δεν διετίθεντο και εξα¬κολουθούσαν να συγκεντρώνονται γινόταν πόλεμος, ο οποίος προκαλούσε εκ των πραγμάτων την κατανάλωση των πόρων με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είτε επειδή κλέβο¬νταν και καταναλώνονταν είτε επειδή καταστρέφονταν στην ίδια την έκρηξη.
Παλαιότερα μεσολαβούσαν μεγάλα διαστήματα για να δημιουργηθούν οι συνθήκες έκρηξης. Όσο παλαιότερα τόσο αργότερα συγκεντρώνονταν οι πόροι και τόσο αραιό-τερα γίνονταν οι πόλεμοι κατακτητικοί ή επαναστατικοί. Αυτό είναι και ο λόγος που όσο παλαιότερες ήταν οι αυτο¬κρατορίες τόσο περισσότερο συνήθως διαρκούσαν. Όταν τέλος κάποια στιγμή γίνονταν οι κοινωνικές αναταραχές πάλι η ζημιά δεν ήταν πάρα πολύ μεγάλη, αφού τα όπλα δεν είχαν την σημερινή καταστροφική ισχύ.
Σήμερα υπάρχουν δύο παράλληλες συνθήκες που δη-μιουργούν πάρα πολύ εκρηκτική κατάσταση σύμφωνα με τον νόμο. Πρώτον ο πόλεμος αποφεύγεται από όλους μιας και τα οπλικά συστήματα δεν θα εκμηδενίσουν τον εχθρό πλέον αλλά ίσως το ίδιο το μέλλον. Τα οπλικά συστήματα και οι στρατιωτικοί μηχανισμοί καταναλώνουν κάποιους πόρους όμως είναι πολύ λίγοι σε σχέση με αυτούς που πρέπει πραγματικά να αναδιανεμηθούν. Γιατί, κι αυτή εί¬ναι η δεύτερη σημαντική συνθήκη, ποτέ άλλοτε δεν εί¬χαμε αυτή την καταπληκτική ικανότητα που υπάρχει σή¬μερα, να μπορούμε να μεταφράσουμε σχεδόν κάθε υπαρ¬κτό έμψυχο ή άψυχο πόρο, σε χρήμα. Αυτό συμβαίνει γιατί σήμερα οι ενεργειακές ανάγκες καλύπτονται ολοένα και περισσότερο από την πρόοδο της τεχνολογίας, με απο-τέλεσμα οι μέχρι χθες εκμεταλλευόμενοι πόροι για ενέρ-γεια και κίνηση, να γίνονται σήμερα ολοένα και περισσό¬τερο καθαρό χρήμα.
Δυστυχώς μαζί με όλες τις άλλες εξελίξεις, δεν έχει προκύψει κάποια εξέλιξη στην γενικότερη κοινωνική φι-λοσοφία ώστε να πάμε κάπου με αυτό το υπέροχο υπερη-χητικό αυτοκίνητο, αντί να συντριβούμε μαζί του οδηγώ-ντας το σαν να ήταν ποδήλατο. Προφανώς για τις μέχρι χθες συνθήκες το να ξαναμοιράζεται το χρήμα από αυτούς που το έχουν κατακτήσει και συσσωρεύσει είναι κάτι αδιανόητο. Όμως τότε η συσσώρευση πόρων δεν ήταν η σημερινή. Οι πόροι κάλυπταν ακόμη ανάγκες έστω και ματαιόδοξες. Σήμερα οι ματαιόδοξες ανάγκες έχουν κα¬λυφθεί ακόμα και για τα τρισέγγονα αυτών που συσσω¬ρεύουν το χρήμα. Όλη η υπόλοιπη συσσώρευση συμβαί¬νει από μόνη της και καταλήγει αναγκαστικά απλό χρήμα, δηλαδή τίποτα.
Την ίδια στιγμή ο νόμος λειτουργεί και προκαλεί την αναγκαστική κατανάλωση. Όσο δυσκολότερα λοιπόν βρί¬σκονται τα χρήματα για το πρώτο κλιματιστικό επειδή η πλούσιοι παραπλούτισαν θα αρχίσει αναγκαστικά να κα¬ταναλώνει τα αποθέματα του ο πλούσιος προσφέροντας κι άλλα κλιματιστικά δώρο μπας και κάποιος από όσους δυ¬σκολεύονται τελικά αγοράσει. Ο ανταγωνιστής του τώρα, προκειμένου να πείσει τους ίδιους αδύναμους καταναλω¬τές θα κάνει το ίδιο με αποτέλεσμα να προσφέρουν και οι δυο τους ολοένα και περισσότερα δώρα. Η κατανάλωση δηλαδή των αποθεμάτων τους θα γίνει έτσι κι αλλιώς από συνθήκες ανεξάρτητες από τους ίδιους και τις τεχνικές πωλήσεων που έχουν.
Ίσως βέβαια είναι μια πρόοδος αυτή, ότι δηλαδή αυτή τη φορά αντί να πολεμάνε και να σκοτώνονται οι λαοί, πο¬λεμάνε οι πλούσιοι μεταξύ τους και αλληλοσκοτώνονται. Στην πραγματικότητα όμως δεν υ-πάρχει ουσιαστική πρόο¬δος. Οι πόροι καταστρέφονται σε κοινωνικές διαδικασίες που είναι αντιδημιουργικές και ασύμφορες. Οι πλούσιοι τους συσσωρεύουν και στην συνέχεια τους καίνε με τον ένα ή τον άλλο μάταιο και ασύμφορο ακόμη και για τους ίδιους τρόπο. Αυτό εμποδίζει την γενικότερη εξέλιξη και δεν αποτελεί εξελιγμένη φιλοσοφία κοινωνικής αντίληψης.
Για χιλιετηρίδες η ανθρώπινη σκέψη εστίασε στο πώς θα κάνει τους ανθρώπους πιο ίσους, πιο ειρηνικούς, πιο καλούς. Ίσως είναι καιρός να αφήσουμε πίσω μας αυτό το μοντέλο υποκρισίας. Στην πραγματικότητα όλα γίνονταν πάντα για τους πόρους. Παλαιότερα που οι πόροι ήταν απαραίτητοι για χρήση, αποτελούσαν κτήση και συσσω¬ρεύονταν για λόγους ασφάλειας και διατήρησης του πλού¬του. Ήταν αδιανόητο κάποιος που κόπιαζε, σκότωνε και ρίσκαρε για να τους κατακτήσει στην συνέχεια να τους μοιράσει.
Σήμερα, που οι πόροι υπερεπαρκούν και έτσι εκ των πραγμάτων δεν χρησιμοποιούνται, μετατρέπονται αναγκα¬στικά σε χρήμα τον μόνο τρόπο με τον οποίο θα μπορού¬σαν να εξακολουθήσουν να είναι κτήση. Το πρόβλημα που φαίνεται ιδεολογικό στην ουσία είναι απλά πρόβλημα εξέ¬λιξης. Η οικονομική και τεχνολογική υποδομή παρέχει δυνατότητες και υπερεπάρκεια πόρων χωρίς να έχει εξελι¬χθεί ανάλογα η κοινωνική αντίληψη που μπορεί να χειρι¬στεί τις σημερινές συνθήκες με ασφάλεια.
Έτσι εξακολουθούμε να επικεντρώνουμε στο αν κά-ποιος απέκτησε τον πλούτο του δίκαια ή άδικα αντί για το αν και κατά πόσο τον καταναλώνει. Που είναι και αυτό που καθορίζει τις εξελίξεις. Θα πει κανείς δεν έχει σημα-σία αν κάποιος πουλάει όργανα δολοφονημένων μετανα-στών για να πλουτίσει; Έχει. Όμως είναι μικρότερη κοινω¬νική ζημιά αν αυτός ο κάποιος αναγκάζεται στη συνέχεια να ξοδεύει το μεγαλύτερο ποσοστό των χρημάτων του και του απαγορεύεται να το συσσωρεύει. Γιατί σε γενικευμένη εφαρμογή αυτό το μέτρο θα έχει δώσει ήδη τόσο χρήμα στις αγορές που ίσως αυτός ο κάποιος να μην χρειάζεται πλέον να κάνει αυτή τη δουλειά, να πουλάει δηλαδή όρ¬γανα δολοφονημένων μεταναστών, για να προκόψει.
Σε μία αγορά που νοσεί γενικά, όλα τα επιμέρους συ-στήματά της νοσούν επίσης. Αντίθετα σε μία αγορά που υπάρχει χρήμα, βρίσκονται χίλιοι τρόποι να το μαζέψεις. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους τρόπους όλοι θα προτιμήσουν αυ¬τούς που δεν θα συνεπάγονται ταυτόχρονα κίνδυνο από επιπλοκές με το νόμο ή ακόμη και για την ίδια τους τη ζωή, κίνδυνοι που ισχύουν για όλους τους εγκληματίες.
Όσο κάποιος συσσωρεύει χρήμα τόσο αυξάνονται οι συνθήκες που θα τον αναγκάσουν να το καταναλώσει. Αν υπολογίσουμε αυτή τη πραγματικότητα, ότι δηλαδή η αναγκαστική κατανάλωση θα συμβεί έτσι κι αλλιώς, είναι εύκολο στην συνέχεια να θεσπίσουμε τους ανάλογους νό-μους που να εξαναγκάζουν σε κατανάλωση και να απο-τρέπουν την συσσώρευση. Φυσικά μετά που κάποιος θα ξοδέψει το χρήμα του πάλι θα του το πάρουν κάποιοι. Όμως έχει τεράστια διαφορά να το ξοδεύεις όπως θέλεις από το να το χάνεις έτσι κι αλλιώς από διαδικασίες που προκύπτουν αναγκαστικά και τις οποίες δεν μπορείς να ελέγξεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου