19.11.25
Για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και για το έργο του για τον Ελληνισμό: Από την εισαγωγή στο βιβλίο του αγωνιστή του Ελληνισμού, Κείμενα από το Ιστολόγιο του (2009-2024)
27.10.25
Καζαντζάκης, ο άνθρωπος που πάλεψε με τα σκοτάδια του για να βρει μια στάλα φως – Εξήντα οκτώ χρόνια από τον θάνατο του «γιου του Ψηλορείτη»
 |
| Ν. Καζαντζάκης μεταφράζοντας |
«Στις κουβέντες μας “ο προδότης των ελληνικών θεσμών” λαχταρούσε αδιάκοπα για την Ελλάδα, “ο άθεος” αγωνιούσε να βρη και να σώση τον Θεό του, “ο ανήθικος” φλεγόταν από Αρετή, “ο πουλημένος κουκουές” ήταν φλογερός εραστής της Ελευθερίας»…
Σε έναν τιμητικό αποχαιρετισμό στον Νίκο Καζαντζάκη, που έχει αποδημήσει λίγες μέρες πριν -ένα Σαββατιάτικο πρωινό του Οκτωβρίου του 1957- ο δημοσιογράφος, μεταφραστής και λογοτέχνης Μάριος Πλωρίτης δημοσιεύει στην εφημερίδα «Ελευθερία» την τελευταία συνάντησή του με τον εκλιπόντα «γιο του Ψηλορείτη», τρία χρόνια πριν, στην Αντίμπ της Γαλλίας.
Εκείνος ο άνθρωπος, λοιπόν -καθώς λέει ο δημοσιογράφος- που η ηλικία, ο στοχασμός, η αγωνία, οι αρρώστιες είχαν σκάψει τη μορφή του, αλλά δεν τον είχαν δαμάσει, ήταν απολύτως συνεπής με όσα είχε χαράξει στο χαρτί. Ό,τι είχε γράψει ήταν η κραυγή του αίματος και του νου του. Το πνεύμα του ακούραστο αντιμετώπιζε θαρραλέα τη σκιά και τον θάνατο που τον πλησίαζαν. Ο ποιητής ονειρευόταν το γράψιμο, ονειρευόταν τα ταξίδια.
Ν. Καζαντζάκης – Έναν χρόνο πριν το τέλος
– Και η Ελλάδα;
– Η Ελλάδα είναι η μεγάλη μάνα. Δεν έχει σημασία αν βρίσκομαι μακριά της. Την έχω μέσα μου και πιο πολύ την Κρήτη. Όμως, θέλω να πεθάνω στην Κρήτη. Είναι η γη μου. Εκεί να με θάψουνε. Το χώμα της Κρήτης έφτιασε το αίμα μου. Αυτό θέλω να το πιει…
Δεν «θα καταφέρει» να αφήσει την τελευταία του πνοή στην Κρήτη του. Θα φύγει στην πανεπιστημιακή κλινική του γερμανικού Freiburg. Το σώμα του, όμως, θα μεταφερθεί στο Ηράκλειο, όπου κατά την επιθυμία του θα αναπαυτεί για να ξοφλήσει το ιερό χρέος… να μεταγγίσει το αίμα του στην κρητική γη.
Αυτός. Ο Νίκος Καζαντζάκης. Αυτός που προτάθηκε εννέα φορές για βραβείο Νόμπελ. Αυτός που τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης. Ο ακαταπόνητος στοχαστής, ο ανεξάντλητος γραφιάς, ο ακούραστος ταξιδιώτης, ο ανήμερος ερευνητής. Που αγάπησε τον Marx, τον Bergson, τον Nitze, τον Lenin, τον Βούδα, τον Χριστό κι έναν Έλληνα εργάτη ονόματι Γιώργο Ζορμπά… «Ανένταχτος πολιτικά, ανένταχτος γλωσσικά, ανένταχτος λογοτεχνικά, ανένταχτος θρησκειολογικά και θεολογικά, ανένταχτος ακόμη και φιλοσοφικά» θα γράψει η πανεπιστημιακός Αγαθή Μαρκάτη, επειδή την ερμηνεία του έργου του δυσχεραίνουν όχι μόνον ο όγκος και τα είδη που υπηρέτησε, αλλά και οι διαφορετικές αξιολογήσεις, που έχουν διατυπωθεί γι’ αυτό.
ΕΝΑΣ ΓΑΜΟΣ ΣΤΟΝ ΝΑΟ ΤΟΥ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟΥ
Ν. Καζαντζάκης Ελένη Σαμίου
Βλέπει το φως της ζωής ένα φθινοπωρινό πρωινό του 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης, όταν στο νησί, μετά και την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού στο μεγαλύτερο τμήμα του, πνέει αέρας ανεξαρτησίας. Είναι ήδη 14 χρόνων όταν με την έκρηξη της τελευταίας κρητικής επανάστασης, η οικογένεια Καζαντζάκη -ο αυταρχικός Μιχάλης με την «αγία γυναίκα» σύζυγό του Μαρία, τις δύο κόρες και τον μοναχογιό τους (ακόμα ένα αγόρι έχει πεθάνει σε βρεφική ηλικία)- μεταβαίνει στη Νάξο, όπου ως το 1899 ο Νίκος φοιτά στη Γαλλική Εμπορική Σχολή, διδάσκεται Γαλλικά και Ιταλικά, βυθίζεται στη γαλλική λογοτεχνία και μελετά τον δυτικό πολιτισμό.
Το 1910 τον βρίσκει στην Αθήνα να συγχρωτίζεται με μία συντροφιά λογοτεχνών, εκπαιδευτικών και πολιτευτών. Η πρωτεύουσα είναι σε μόνιμο αναβρασμό με το γλωσσικό ζήτημα. Καθαρεύουσα και δημοτική κονταροχτυπιούνται αλύπητα. Στα πανεπιστήμια, οι φοιτητές δίνουν παθιασμένους αγώνες για την επικράτηση της μιας ή της άλλης. Ίων Δραγούμης, Αλέξανδρος Δελμούζος, Νίκος Καζαντζάκης, Βλάσης Γαβριηλίδης, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Λορέντζος Μαβίλης κ.ά., ιδρύουν τον Εκπαιδευτικό Όμιλο για την προώθηση της δημοτικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ο Καζαντζάκης συναντά τον Σικελιανό. Γοητεύεται από τον θρησκευτικό μυστικισμό του. Η αγάπη τους για τη γνώση, τη συγγραφή, τα ταξίδια είναι κοινή. Η ματιά τους στα πράγματα ή και το έργο τους δεν μοιάζουν, αλλά ένας περίεργος μίτος τους κρατά δεμένους. Ίσως η ιδιοτροπία, η ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα τους. Οι δυό τους θα ταξιδέψουν στο Άγιο Όρος και την Πελοπόννησο. Θα αποκτήσει εμπειρίες που θα του εμφυσήσουν το ενδιαφέρον για την πνευματικότητα και τον ασκητισμό. Θα τον ωθήσουν στη μελέτη του Βουδισμού. Σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η «μετουσίωση της ύλης σε πνέμα», είναι φράση που έκτοτε χρησιμοποιεί συχνά στα γραπτά του.
Ν. Καζαντζάκης – Ατελείωτα ταξίδια ανεξάντλητες γνωριμίες
Στη συντροφιά των διανοουμένων της Δεξαμενής, στο Κολωνάκι, γνωρίζει τη Γαλάτεια Αλεξίου, μία γυναίκα ιδιαίτερη. «Όμορφο κεφάλι, λαμπερά μάτια, τσουχτερό χιούμορ, απάντηση έτοιμη για όλα, αν όχι πάντα δίκαιη. Βασίλευε στη Δεξαμενή, σ΄ έναν κύκλο πιστών -ποιητές, πεζογράφοι, τεχνοκρίτες, καλλιτέχνες- που συμμερίζουνταν τις πολιτικές αγάπες και αντιπάθειές της. Συγγραφέας και η ίδια, έγραφε με μεγάλη ευκολία όλα τα είδη του λόγου και ήταν ιδιαίτερα αγαπητή στους αριστερούς κύκλους της Αθήνας […] Η γυναίκα αυτή ανάδινε μιαν περίεργη γοητεία, που σ΄ έκανε να μην της κρατάς κακία, ακόμη και στις πιο κακές της στιγμές», θα την περιγράψει αργότερα τη Γαλάτεια η δεύτερη σύζυγος του Καζαντζάκη, Ελένη.
Ο Νίκος συζεί με τη Γαλάτεια, την Τοτώ του, αλλά όταν θα αποφασίσουν να μεταβούν στο Ηράκλειο για να παντρευτούν, θα βρουν απέναντί τους τον δεσποτικό πατέρα Καζαντζάκη. Ο Μιχάλης δεν την εγκρίνει. Μία γυναίκα δυναμική, ανεξάρτητη, με θαρραλέο λόγο, μπροστάρισσα σε ανδρικές συντροφιές, του πέφτει εξαιρετικά προχωρημένη για τον γιο του. Όμως, για τον Νίκο είναι αρκετά «η Τοτώ και μία καλύβη». Την παντρεύεται κρυφά στον ναό του κοιμητηρίου. Είναι η μόνη εκκλησία που δεν θα περνούσε από το μυαλό του πατέρα του. Επιστρέφουν στην Αθήνα και εγκαθίστανται στα Πατήσια.
Γράφει και ταξιδεύει, ταξιδεύει και γράφει, διορθώνει, συμπληρώνει, ξαναγράφει. Κατά περιόδους διαμένει στο εξωτερικό (Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία), σαν να επιχειρεί να ξεκόψει από τη σύγχρονή του ελληνική πραγματικότητα. Ρουφάει εντυπώσεις από τις γωνιές του κόσμου και τις αποτυπώνει στο χαρτί. Ο πυρήνας είναι οι ανταποκρίσεις του σε εφημερίδες, αλλά αυτές οι καταγραφές δεν έχουν ευκαιριακό χαρακτήρα. Δείχνουν πνεύμα παρατηρητικό, ανήσυχο, στοχαστικό. Δείχνουν άνθρωπο που αναζητά νοήματα. Ακόμα και οι μεταφράσεις του κορυφαίων έργων της παγκόσμιας φιλολογίας (Dante, Faust, Όμηρος) δεν είναι απλή μεταφορά λέξεων από μία γλώσσα σε άλλη. Είναι σχολιασμός. «Θα έλεγε κανείς πως γράφονται κυρίως για τον ίδιο και όχι για οποιονδήποτε άλλο αναγνώστη», παρατηρεί ο αείμνηστος πανεπιστημιακός Λίνος Πολίτης.
Ν. Καζαντζάκης
Ο… ΑΘΕΟΣ ΠΟΥ ΑΝΑΖΗΤΑ ΠΑΝΤΟΥ ΤΟΝ ΘΕΟ
Συνθέτει δράμα και ποίηση. Το πάθος του για τη σύνθεση τον τοποθετεί στην ίδια χορεία με τον Παλαμά. Αλλά ο Κρητικός κινείται παγκόσμια και λιγότερο ελληνοκεντρικά από εκείνον. Το μυαλό του δεν ησυχάζει, η ψυχή του βασανίζεται από αγωνίες και θεμελιακά ερωτήματα. Αναζητά τη λύτρωση στη γνώση, στα ταξίδια, στην επαφή με τους ανθρώπους. Τον τυραννούν θρησκευτικές ανησυχίες, εμβληματικές μορφές. Ειδικά η μορφή του Χριστού. «Αυτή η ένωση η τόσο μυστηριώδης και τόσο πραγματική του ανθρώπου και του Θεού», όπως γράφει σε επιστολή του προς τον συγγραφέα Max Tau, τον ακολουθεί εμμονικά σε όλη τη διαδρομή του. Αυτή θα τον οδηγήσει αργότερα και σε σύγκρουση με τον κλήρο.
Στα έργα του συνυπάρχουν ο Nitze, ένας αισθητικός ιδεαλισμός, μία ισχυρή αίσθηση σύγχρονου ελληνισμού με ρίζες στη λαϊκή παράδοση κι ένας θαυμασμός για την εν δυνάμει ζωτικότητα του προλεταριάτου, που όμως δεν τον καθιστά δέσμιο πολιτικά. Θαυμάζει τον Μαρξ, αλλά ελάχιστα οφείλει στην οικονομική θεωρία του. Περισσότερα μοιράζεται με τη ρητορική του Παλαμά και του Βάρναλη, παρά με τη ματιά του πατέρα του Κεφαλαίου. «Σήμερα ο Θεός είναι αργάτης, αγριεμένος από τον κάματο, από την οργή κι από την πείνα. Μυρίζει καπνό, κρασί και ιδρώτα. Βλαστημάει, πεινάει, γεννάει παιδιά, δεν μπορεί να κοιμηθεί, φωνάζει στ΄ ανώγια και στα κατώγια της γης και φοβερίζει», γράφει το 1922 στην περίφημη «Ασκητική» του, ένα κείμενο σύντομο, συμπυκνωμένο, που -όπως ο ίδιος λέει- είναι ο σπόρος απ΄ όπου βλαστάνει όλο το έργο του. Ως κείμενο μυστικιστικό περιγράφει την «Ασκητική» σε επιστολή του στη Γαλάτεια. Είναι έργο που εξηγεί τη μέθοδο να ανέβει η ψυχή από κύκλο σε κύκλο έως ότου φτάσει στην ανώτατη Επαφή. «Είναι πέντε κύκλοι» της γράφει. «Εγώ, ανθρωπότητα, Γης, Σύμπαντο, Θεός. Πώς θ΄ ανέβουμε όλα τούτα τα σκαλοπάτια κι όταν φτάσομε στο ανώτατο να ζήσομε όλους τους προηγούμενους κύκλους. Το γράφω επίτηδες, χωρίς ποίηση, με στεγνή, επιταχτική φόρμα». Αυτό που επιχειρεί στην «Ασκητική», είναι να αποδείξει ότι μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει ένας θεός, που αντιπροσωπεύει την προσωπική του ανεξαρτησία. Αυτή θα τον καταστήσει ικανό να σκαρφαλώσει από μία κλίμακα αξιών σε μία επόμενη, όταν η προηγούμενη θα καταρρέει. Η νιτσεϊκή επιρροή στο έργο του συμπυκνώνεται στο αξίωμα «το να συντρίβουμε τις παλιές αξίες είναι μία ηθική προσταγή, αν θέλουμε να γεννηθούν καινούργιες». Ο άνθρωπος εμφανίζεται να οδεύει προς την απόλυτη ελευθερία όταν καταφέρνει να αποδεσμευτεί από τα συμβατικά δεσμά του: «Τίποτα δεν υπάρχει! Μήτε ζωή, μήτε θάνατος. Κοιτάζω την ύλη και το νου σα δυο ανύπαρχτα ερωτικά φαντάσματα να κυνηγιούνται, να σμίγουν, να γεννούν και ν’ αφανίζουνται, και λέω: “Αυτό θέλω!”.
Καζαντζάκης Σικελιανός
Ξέρω τώρα· δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, λυτρώθηκα από το νου κι από την καρδιά, ανέβηκα πιο πάνω, είμαι λεύτερος. Αυτό θέλω. Δε θέλω τίποτα άλλο. Ζητούσα ελευτερία».
Το 1938 κυκλοφορεί η πρώτη έκδοση της Οδύσσειας. Ένα έπος, που αυτήν τη φορά, υπογράφει ο Καζαντζάκης… Είναι έργο 24 ραψωδιών και 33.333 στίχων! Ο φίλος του συγγραφέα, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Παντελής Πρεβελάκης, σημειώνει τότε ότι πρόκειται για υπεράνθρωπη προσπάθεια του Καζαντζάκη να αξιοποιήσει την απέραντη πνευματική πείρα του. Αυτό εξηγεί και την έκτασή της. Μόνο που ο Οδυσσέας του Καζαντζάκη βγαίνει στην αναζήτηση του Θεού, ενώ εκείνος του Ομήρου στην αναζήτηση της πατρίδας του.
«ΟΧΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ»
Στο ελληνικό κοινό γίνεται ιδιαίτερα γνωστός για τα επτά μυθιστορήματα, που γράφει τις δεκαετίες ’40 και ’50, μεσόκοπος πια, στα πρόθυρα της τρίτης ηλικίας. «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» (1946) είναι το πρώτο του και μυθοποιεί ένα πραγματικό πρόσωπο, έναν λαϊκό πρωτόγονο τύπο από τη Μακεδονία, με τον οποίο συνεργάστηκε το 1916 σε μία επιχείρηση μεταλλείων στη Μάνη. Η πλοκή εξελίσσεται στην Κρήτη, αλλά ο πρωταγωνιστής είναι αυτός ο ίδιος Μακεδόνας, που ξεχειλίζει από ζωική ορμή. Ο Καζαντζάκης στέκεται απέναντι στη δράση και παρατηρεί τον ήρωά του με κάποια ζήλεια.
Τόσο ο Ζορμπάς όσο και τα επόμενα έργα του μεταφράζονται σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες (τις περισσότερες φορές εκδίδονται πρώτα σε ξένη γλώσσα κι ύστερα στην ελληνική), σχολιάζονται ευρύτατα, μεταφέρονται στο θέατρο ή στην τηλεόραση. Ως αρτιότερα -μετά τον Ζορμπά- αξιολογούνται «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (1948) και ο «Καπετάν Μιχάλης» (1950). Στο πρώτο, σ’ ένα ελληνικό χωριό της Ανατολής, οι κάτοικοι αναπαριστάνουν θεατρικά τα ευαγγελικά πρόσωπα, ταυτιζόμενοι εντέλει με τα πρόσωπα που υποδύονται. Ο Χριστός του έργου, ο βοσκός Μανολιός, θα «ξανασταυρωθεί» στο όνομα της αγάπης και του δικαίου. Ο «Καπετάν Μιχάλης» από την άλλη, «ανασταίνει» το Ηράκλειο των παιδικών χρόνων του Καζαντζάκη και κυρίως τους αγώνες των Κρητικών για τη λευτεριά. Ο βασικός ήρωας, ο δυνάστης πατέρας του Νίκου, Μιχάλης, εμφανίζεται λιγότερο ως αγωνιστής για την απελευθέρωση και περισσότερο ως ενσάρκωση ηρώων ιστορικά δικαιωμένων (του Οδυσσέα ή του Καποδίστρια), στην πραγματικότητα ως ενσάρκωση της ψυχής του ίδιου του συγγραφέα. «Όχι ελευθερία ή θάνατος – ελευθερία και θάνατος», είναι τα τελευταία λόγια του ήρωα και είναι απολύτως «καζαντζακικά».
Γαλάτεια Καζαντζάκη
ΣΤΟ… ΕΔΩΛΙΟ «Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ» ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Το 1952 εκδίδεται πρώτα στη Νορβηγία και τη Σουηδία «Ο τελευταίος πειρασμός», κείμενο που θα πυροδοτήσει τις λάβρες αντιδράσεις της Εκκλησίας. Το έργο εστιάζει στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιησού, ο οποίος παρουσιάζεται ως απλός ξυλουργός (κατασκευαστής, μάλιστα, των σταυρών που χρησιμοποιούν οι Ρωμαίοι για τις εκτελέσεις των Εβραίων επαναστατών) και αρνείται επίμονα να αναλάβει την αποστολή της ανθρώπινης σωτηρίας, αλλά τελικά αποφασίζει να υποταχτεί στο θείο θέλημα. Η ιστορία εξελίσσεται λίγο-πολύ κατά τις ευαγγελικές αφηγήσεις, έως τη στιγμή της σταύρωσης. Ενώ βρίσκεται στον σταυρό, ο Ιησούς ανοίγει τα μάτια του και βλέπει ότι έχει μεταφερθεί κάτω από ένα ανθισμένο δέντρο και ένας άγγελος του λέει ότι ο Θεός αποφάσισε να τον σώσει και να του επιτρέψει να ζήσει μία φυσιολογική ανθρώπινη ζωή. Πολλά χρόνια μετά, ο γερασμένος Ιησούς έρχεται αντιμέτωπος με τους μαθητές του, που τον κατηγορούν για προδοσία και λιποταξία. Συνειδητοποιεί ότι ο άγγελος που του ανήγγειλε τη σωτηρία από τον σταυρό ήταν ο Σατανάς – ο τελευταίος πειρασμός. Ανοίγει τα μάτια του και, βλέποντας ότι ακόμη είναι επάνω στον σταυρό, καταλαβαίνει ότι όλα ήταν ένα όνειρο.
Ο συγγραφέας βάζει τον Ιησού να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στις ανθρώπινες ιδιότητες, την αμφιβολία, τη λαγνεία, την οργή, τον φόβο και στη θεϊκή υπόστασή του, δικαιώνοντας, εντέλει, τη δεύτερη.
Πριν ακόμα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα ο «Τελευταίος Πειρασμός», η Ιερά Σύνοδος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αθήνα αποφασίζει να απαγορεύσει όλα τα βιβλία του Καζαντζάκη στη χώρα, υποστηρίζοντας πως το βιβλίο «περιέχει κακές συκοφαντίες κατά του Θεοειδούς προσώπου του Ιησού Χριστού», ενώ στη Ρώμη, ο Πάπας εγγράφει τον «Τελευταίο Πειρασμό» στη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων του Βατικανού. Ο Καζαντζάκης απαντά με τη φράση του Τερτυλλιανού: «Στο δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση (Ad tuum, Domine, tribunal apello)».
Το βιβλίο εκδίδεται στα Ελληνικά και κυκλοφορεί στην Ελλάδα το 1955. Δεκαετίες μετά, ένας νέος κύκλος αφορισμών και απαγορεύσεων θα ανοίξει με τη μεταφορά του έργου στη μεγάλη οθόνη. «Η ομορφιά της ιδέας του Καζαντζάκη είναι ότι ο Ιησούς πρέπει να ανέχεται όλα όσα περνάμε οι άνθρωποι. Τις αμφιβολίες και τους φόβους και τον θυμό. Με έκανε να νιώθω πως αμαρτάνει, αλλά δεν αμαρτάνει. Είναι απλώς άνθρωπος, όσο και θεός. Και πρέπει να αντιμετωπίσει όλη αυτή τη διπλή, τριπλή ενοχή στο σταυρό», θα δηλώσει τότε (1988) ο σκηνοθέτης της κινηματογραφικής προσαρμογής, Μάρτιν Σκορσέζε.
«Τα γραπτά του Καζαντζάκη ως προς το θέμα του Θεού αποκλίνουν από το μοντέρνο αίτημα της εξελικτικής θεολογίας, που αναζητά αντανακλάσεις της ανθρώπινης μορφής στον Θεό. Αντίθετα, ο Καζαντζάκης παραπονιέται πως συχνά εξανθρωπίζουμε / ανθρωποποιούμε τον Θεό, αντί να θεοποιούμε τον άνθρωπο», σημειώνει η κ. Μαρκάτη.
Σε κάθε περίπτωση, η σαφής θέση του Καζαντζάκη για το θέμα συμπυκνώνεται στη φράση «ο Θεός αγάπη εστί», κι αν η αγάπη είναι θεωνυμία, με αυτόν τον τρόπο θα ήθελε ο ίδιος να μετέχει της ουσίας του Θεού. Με κοινωνία αγαπητική, όπου τα πρόσωπα ανταλλάσσουν τις αγαθές ιδιότητές τους και όπου επιθυμεί να χωρέσει και ο ίδιος.
ΕΚΤΕΘΗΜΕΝΟΣ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΤΩΝ ΑΣΚΗΤΩΝ
Τίποτε δεν είναι απλό στο μυαλό του, τίποτε εύκολο στη ζωή του. Μεταπηδά από τόπο σε τόπο και αντλεί «γύρη», όπως η μέλισσα από λουλούδι σε λουλούδι. Μελετά προσεκτικά θεωρίες της εποχής του, αφομοιώνει ή απορρίπτει. Γνωρίζει ανθρώπους, φιλτράρει, αγαπά και δεν αγαπά. Συνθέτει και κατακερματίζει μέσα του στοχασμούς. Ακόμη και η σχέση του με το θήλυ είναι σύνθετη. Σχέση θαυμασμού, πάθους και φόβου. Βυθισμένος στα δαιδαλώδη μονοπάτια των φιλοσοφικών ρευμάτων, την ανάπτυξη των οποίων βιώνει και συχνά αφομοιώνει ταξιδεύοντας και ζώντας στη Δύση την εποχή που αυτά γεννιούνται, «κλοτσάει» ακόμη κι αυτό το ορμέμφυτο της σαρκικής επαφής. Όταν στη Βιέννη, το 1922, εμφανίζει ένα αποκρουστικό παραμορφωτικό οίδημα στο πρόσωπο, ο γιατρός του και μαθητής του Freud, W. Stekel, κάνει τη διάγνωση: «masque de sexualite» (η μάσκα της σεξουαλικότητας). Κατά την ερμηνεία του αείμνηστου πανεπιστημιακού, ψυχιάτρου Πέτρου Χαρτοκόλλη, πρόκειται για τη «νόσο των ασκητών», ένα ψυχοσωματικό σύνδρομο, που έχει συνδεθεί με τον αγώνα των ασκητών ενάντια στις σεξουαλικές ορμές τους και τον πειρασμό. «Ο Καζαντζάκης είναι ένας άνθρωπος του οποίου η ζωή και τα γραπτά καθοδηγούνται από τη μυστικιστική αναζήτηση της αγάπης, της ειρήνης και του Θεού ως μια παγκόσμια αχρονική δύναμη», εκτιμά ο καθηγητής.
Η σχέση του με τη γυναίκα, λοιπόν, περνάει μέσα από το φίλτρο της κατατυραννισμένης φιλοσοφικής ματιάς του. Είναι το αντικείμενο της λίμπιντο που για εκείνον ερμηνεύεται ως απειλή, πίσω από την οποία υποκρύπτεται φόβος που αποτρέπεται με το να αντιμετωπίζει τη γυναίκα ως αγία, εξαϋλωμένη. Η ζωή του, το έργο του πλημμυρίζουν από τέτοιες μορφές. Η μάνα του, οι θηλυκές συνοδοιπόροι του, η Αγία Τερέζα στις περίφημες Τερτσίνες του, η αδελφή Κλάρα στον Φτωχούλη του Θεού («κι εγώ, αδελφή Κλάρα, όταν σε βλέπω, μου φαίνεται πως η Εύα δεν αμάρτησε ποτέ της»), αλλά και η Κατερίνα – Μαγδαληνή στον ξανασταυρωμένο Χριστό του, είναι μία αγιοποιημένη γυναίκα. «…Μόνο εσένα ξεχωρίζω και θα ΄θελα να μπορούσα όλη τούτη τη μάταιη, ακατανόητη στιγμή να την κάνω αθάνατη. Το πρόσωπό σου θα ΄θελα πάντα να βλέπω, αιώνια να μη χαθεί από τα μάτια μου όλη η δύναμη, η ζωή, ο έρωτας του προσώπου σου. Είσαι το μόνο άγιο πρόσωπο μέσα στο χάος του Θεού. Δεν ξέρω να λέω λόγια τρυφερά, δεν ξέρω πώς να σου μιλήσω για να νιώσεις για μια στιγμή πόσο σ΄ αγαπώ…», γράφει στην «αγιοποιημένη» Γαλάτεια σε κάποια από τις δημοσιοποιημένες προσωπικές επιστολές του, από το εξωτερικό, όπου ταξιδεύει μανιωδώς αναζητώντας το νόημα του όντος, του Θεού, της ζωής. Η στάση του είναι δυσανάγνωστη. Σαν να κρατά επίτηδες μακριά το πρόσωπο του πόθου του, για να ενισχύει τη λαχτάρα και να επιβεβαιώνει την «τρομακτική ιερότητα» με την οποία το περιβάλλει. Αλλά η Γαλάτεια είναι μία γυναίκα που πατά στιβαρά στη γη και εκφράζει τα παράπονά της για τη συνεχή απουσία του. «Έκαμα τον λογαριασμό και μάζεψα από δω κι από κει σαν κουρελάκια τους μήνες που έζησες σπίτι μας στα δεκατέσσερα χρόνια της συμβίωσής μας. Ε, λοιπόν, ξέρεις πόσα χρόνια είμαστε κοντά; Όλα-όλα τέσσερα», του απαντά.
Θα χωρίσουν μετά από 15 χρόνια γάμου. Η πορεία του χρόνου έδειξε πως ο ένας δεν χωράει στον άλλον ή καλύτερα δεν χωρούν κι οι δυο μαζί στη σχέση. Η Γαλάτεια θα «καταγγείλει» τον σύζυγό της για σεξουαλικό αποκλεισμό μετά τον γάμο τους, εξαιτίας του ασκητισμού του με στόχο τη «θέωση». Ο ίδιος θα ονομάσει την αποχή «εκούσια και προγραμματισμένη υπέρβαση του ερωτικού ενστίκτου, προκειμένου να εξυπηρετηθούν ανώτερες και πνευµατικότερες ορμές και επιδιώξεις».
Τον Μάιο του 1924, λίγο πριν τον χωρισμό του από τη Γαλάτεια, ο 40χρονος Καζαντζάκης γνωρίζει τη 21 χρόνων Ελένη Σαμίου, την «ευτυχία της ζωής» του, όπως θα πει ο ίδιος λίγο πριν φύγει από τη ζωή. Για είκοσι και πλέον χρόνια συζούν σε Αθήνα, Παρίσι, Αίγινα και μόλις το 1945 αποφασίζουν να παντρευτούν. Ο γάμος γίνεται στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση με κουμπάρο τον Άγγελο Σικελιανό.
Το 1957 κάνει ένα μακρύ ταξίδι στην Κίνα κι από κει σε Σκανδιναβία κι ύστερα Ιαπωνία, όπου στο δεξί χέρι του διαπιστώνεται κακοφορμισμένο οίδημα, που το απειλεί με ακρωτηριασμό. Οι γιατροί το αποδίδουν στον εμβολιασμό, στον οποίο έπρεπε να υποβληθεί πριν το ταξίδι. Μεταφέρεται στη Γερμανία και εισάγεται στην πανεπιστημιακή κλινική του Freiburg. Το χέρι του σώζεται. Το πρόβλημα ξεπερνιέται. Προσωρινά. Γιατί προσβάλλεται από ασιατική γρίπη κι αυτή δεν καταφέρνει να τη νικήσει. Φεύγει σαν αύριο, 26 Οκτωβρίου. Η σορός του μεταφέρεται στο Ηράκλειο, όπου τίθεται σε λαϊκό προσκύνημα. Ενταφιάζεται στην Τάπια Μαρτινέγκο, στα βενετσιάνικα τείχη της πόλης. Στο πέτρινο μνήμα χαράζεται ως επίγραμμα η ουσία της Ασκητικής: Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος.
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
– «Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνία», Λ. Πολίτη (Εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2020)
– «Φιλοσοφική και ερμηνευτική προσέγγιση στην Ασκητική του Καζαντζάκη» Αγ. Μερκάτη (Αθήνα ΕΚΠΑ 2004)
– «Εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία» R. Beaton (Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996)
– «Οι φιλοσοφικές καταβολές του έργου του Καζαντζάκη» Κ. Καρατάσου (Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008)
– Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού
– «Οι χρονοτόποι ορισμένων χαρακτήρων στον Καπετάν Μιχάλη», Κλ. Παπαδερού (Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό Τεύχος 2017)
– «Χρόνος και Αχρονικότητα» Π. Χαρτοκόλλη (Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2006)
– «Νίκος Καζαντζάκης, ο ασυμβίβαστος» Ελ. Καζαντζάκη (Εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 1998)
– «Επιστολές προς τη Γαλάτεια» Ελ. Αλεξίου (Εκδ. Δίφρος, Αθήνα 1993)
– «Για να γίνει μεγάλος» Ελ. Αλεξίου (Εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2004)
– «Καπετάν Μιχάλης» Ν. Καζαντζάκη (Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 2017)
– «Ασκητική» Ν. Καζαντζάκη (Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 2009)
– «Ο τελευταίος πειρασμός» (Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 2012)
– Μουσείο Καζαντζάκη
– Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
24.10.25
Πέμπτη ήταν του 1944...
Πέμπτη ήταν του 1944... όμορφη και ελαφριά ημέρα την αποκάλεσε ο Σεφέρης.
10.9.25
Κατηγορητήριο αντί καλωσορισμού
Από την ανάγνωση των δυο τελευταίων άρθρων που αναρτήθηκαν στο "ΚΑΛΑΜΙ" προκύπτει αβίαστα ότι το πατριαρχικό ταξίδι γίνεται υπό αντίξοες συνθήκες, καθώς η Ομογένεια των ΗΠΑ διέρχεται μια εξαιρετικά κρίσιμη φάση στον απεγνωσμένο αγώνα της για επιβίωση. Συγκεκριμένα, το ταξίδι πραγματοποιείται σε περίοδο που ακολουθεί τον -- σχεδόν ολοκληρωτικό-- οξοστρακισμό της ελληνικής γλώσσας από τους ναούς, τη θεολογική σχολή της Βοστόνης και τ' άλλα αρχιεπισκοπικά ιδρύματα. Είναι ακόμη νωπά στη μνήμη των ομογενών μας σημαδιακά γεγονότα, όπως το κλείσιμο δεκάδων ελληνικών κοινοτικών σχολείων (95% του συνόλου) σ' όλη τη χώρα, καθώς και τα τεράστια οικονομικά σκάνδαλα που κατέληξαν στην υποθήκευση της ιστορικής έδρας της Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Γίνεται βέβαια αναφορά και σε άλλους συντελεστές του παρακμιακού αδιέξοδου στο οποίο βρίσκεται σήμερα η Ομογένεια. Για τη σταδιακή --μετά την ποιμαντορία Σπυρίδωνα (1996-1999)-- αποσύνθεση των ομογενειακών δομών θεωρείται πρωταίτιος, κατά τον αρθοργράφο, όχι τόσο ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής (Δημήτριος και Ελπιδοφόρος) όσο ο ίδιος ο πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος. Όχι το τσιράκι αλλά τ' αφεντικό, όπως χαρακτηριστικά γράφει.
Έτσι εξηγείται, σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, η σημερινή "δυσφορία και αγανάκτηση" της Ομογένειας για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίσθηκαν ή παραθεωρήθηκαν επί δεκαετίες τα ομογενειακά προβλήματα εκμέρους του σημερινού πατριάρχη, κρίνοντας καθόλου δυσεξἠγητο το ισχυρό κύμα αδιαφορίας των ομογενών για την νέα επίσκεψη του στις ΗΠΑ. Μάλιστα, αντί για καλωσορισμό, ο αρθρογράφος προτείνει οι ομογενείς να απευθύνουν στον κ. Βαρθολομαίο σύντομο αλλά ευκρινές ερωτηματολόγιο για την τακτική που για μια 34ετία ακολουθεί στα βασικά θέματα της Ομογένειας. Το ερωτηματολόγιο αποτελεί κατ' ουσία δριμύ κατηγορητήριο όπου προσάπτεται στον κ. Βαρθολομαίο παταγώδης αποτυχία στην αντιμετώπιση των ομογενειακών προβλημάτων, αποτυχία --όπως λέγεται-- οφειλόμενη είτε σε "κλασσική ανικανότητα" είτε σε ύποπτο χειρισμό ιδίως των ζητημάτων εκείνων που σχετίζονται άμεσα με την επιβίωση της Ομογένειας.
Ειδικά στο αρθρογράφημα "Αν ήταν άλλοι καιροί ..." (ΚΑΛΑΜΙ, 8 Σεπτ. '25) παρουσιάζονται με ασυνήθιστη σαφήνεια τα αίτια που οδήγησαν στον προγραμματισμένο, όπως φαίνεται, μαρασμό και τη σημερινή ατονία της Ομογένειας. Ακόμη και όσοι επιμένουν να παρουσιάζουν μια διαφορετική --παραπλανητική-- εικόνα των ομογενειακών πραγμάτων, συνήθως εκκλησιαστικοί επαγγελματίες και δημοσιογράφοι σε διατεταγμένη υπηρεσία, θα δυσκολευθούν να διαμφισβητήσουν τα γεγονότα που αναφέρει ο αρθρογράφος και τα οποία μιλούν από μόνα τους. Σύμφωνα με τον συντάκτη του "Αν ήταν άλλοι καιροί ...", τα πράγματα κρίνονται με βάση μόνο το τελικό αποτέλεσμα («Προς γαρ το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται»), κι αυτό, στην προκείμενη περίπτωση, είναι ότι "αγκομαχά σήμερα και ψυχορραγεί η Ομογένεια" λόγω της αμφίβολης, αν όχι και ύποπτης, τακτικής που εφάρμοσε η εκκλησιαστική ηγεσία, ο κ. Βαρθολομαίος δηλ., κατά την τελευταία 34ετία.
Παραθέτουμε αυτούσια απ'το "ΚΑΛΑΜΙ" την χρησιμότατη αυτή ανάλυση ώστε ο αναγνώστης να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ευρύτερη ενημέρωση για την ομογενειακή κατάσταση στις ΗΠΑ και να σχηματίσει άποψη δική του χωρίς την αποπροσανατολιστική συνήθως χειραγώγηση κατευθυνόμενων ΜΜΕ.
* * * *
Αν ήταν άλλοι καιροί
(επίσκεψη Βαρθολομαίου ΗΠΑ '25)
Αν ήταν άλλοι καιροί, η χαρά μας θα 'ταν ανεκλάλητη, ο ενθουσιασμός μας απερίγραπτος.
Αν ήταν άλλοι χρόνοι, θα καλωσορίζαμε τον ''οικουμενικό Πατριάρχη'', τον ''Πατριάρχη του Γένους'', με ''ωσαννά'' και ''κλάδους βαΐων'', στις ΗΠΑ (14-25 Σεπ. 2025).
Οι χρόνοι όμως κυλάνε και οι καιροί έχουν αλλάξει. Μαζί τους, όπως είναι φυσικό, άλλαξε κι ο καθένας μας, η Ομογένεια ολόκληρη, αλλά, όπως όλα δείχνουν, μετασχηματίσθηκε και ο ίδιος ο πατριαρχικός θεσμός.
Η Ομογένεια ΗΠΑ, γιά την οποία τα τελευταία 30 χρόνια υπήρξαν καθοριστικά για την πορεία της, έχει εξελιχθεί, αφού έζησε και είδε πολλά, έπαθε κι έμαθε. Σοφότερη τώρα, απαλλαγμένη από τη χθεσινή της παιδική αφέλεια και τις νεανικές ψευδαισθήσεις, εφοδιασμένη πιά με αρκετή δόση γνώσης, σκεπτικισμού και με το αίσθημα της επιφυλακτικότητας, αλλοιώς αντιλαμβάνεται και διαφορετικά ερμηνεύει τα όσα συμβαίνουν ολόγυρα της στο άμεσο εκκλησιαστικο- ομογενειακό της περιβάλλον.
Άκουσε, επί δεκαετίες, "κούφια λόγια" και θεατρικές εξαγγελίες αμέτρητες. Και... περιμένει ακόμη κάποια λογικοφανή εξήγηση, κάποιες απαντήσεις στην σωρεία ερωτημάτων που κατά καιρούς είχε θέσει, άλλοτε επίσημα και άλλοτε ανεπίσημα. Στην μάταιη προσπάθειά της, τρισδεκαετή τουλάχιστον, να εξηγήσει την απίστευτη κατηφορική πορεία που πήραν τα εκκλησιαστικο- ομογενειακά πράγματα στις ΗΠΑ, η Ομογένεια περιοριζόταν αναγκαστικά στην απλή διατύπωση ερωτημάτων καθώς προσέκρουε πάντα στη σιωπή των υπευθύνων, απρόθυμων πάντα να αρθρώσουν κάποια απάντηση, μισή ή ολοκληρωμένη.
Σήμερα, παρά την έμπρακτη και απτή αποστασιοποίηση της, η Ομογένεια διατυπώνει ξανά, γιά την ιστορία, τα αναπάντητα ερωτήματα της υπενθυμίζοντας πως:
- Ποτέ δεν κατάλαβε γιατί καταργήθηκε σχεδόν ολότελα η χρήση της ελληνικής στις λειτουργικές ιεροτελεστίες εκκλησιών. Γιατί αφέθηκε η πορεία του ζωτικού αυτού θέματος στα χέρια ενός αμαθούς κλήρου εκπαιδευμένου να υποτιμά την καταγωγή του και να μισεί τη γλώσσα των προγόνων του; Γιατί όλα αυτά τα χρόνια δεν δόθηκε άνωθεν εντολή να ανασταλούν οι σύντονες προσπάθειες για πλήρη κατάργηση της ελληνικής;
- Ποτέ δεν κατανόησε γιατί έκλεισαν, στην διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, τα κοινοτικά ελληνικά σχολεία, έστω και αν αυτά υπολειτουργούσαν με ακατάλληλους δασκάλους και με αναχρονιστικά ή και ανύπαρκτα προγράμματα διδασκαλίας. Γιατί δεν λήφθηκε εγκαίρως μέριμνα να επανδρωθούν με δασκάλους ειδικευμένους στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας; Γιατί, όπως σε άλλες περιπτώσεις, δεν καθοδηγήθηκε το Αρχιεπισκοπικό Συμβούλιο να αυξήσει, όσο επιβάλλεται, τον προϋπολογισμό για την Ελληνική Παιδεία; Γιατί πρωτοστατεί σχεδὀν πάντοτε ο κλήρος στο κλείσιμο των σχολείων με τη δικαιολογία ότι "χρήματα δεν υπάρχουν"; Γιατί δεν βγήκε ποτέ ''φιρμάνι'' να απαγορεύει στον κλήρο το κλείσιμο των κοινοτικών σχολείων;
- Ποτέ δε μπόρεσε ν' αντιληφθεί η ελληνική Ομογένεια, γιατί ύστερα από τόσες δεκαετίες αρνητικής δημοσιογραφίας και αμέτρητων καταγγελιών δεν δόθηκε άνωθεν εντολή να αποκατασταθεί η ομαλή λειτουργία στη Θεολογική Σχολή της Βοστόνης, η οποία έχει πλέον καταντήσει, κατά τις επιεικέστερες εκτιμήσεις, καρικατούρα ακαδημαϊκού εκπαιδευτήριου και άντρο φανατικών ανθελλήνων, γνωστή μόνο για κατασπατάλιση εκατομύριων της Ομογένειας κάθε χρόνο. Γιατί επί τόσα και τόσα χρόνια δεν δόθηκε ποτέ υψηλή εντολή ώστε να αναδιαρθρωθεί η Σχολή και να αρχίσει να εκπαιδεύει επιτέλους εγγράμματους φιλέλληνες ιερείς;
- Ποτέ δεν κατάλαβε γιατί είναι τόσο δύσκολο να διαλευκανθεί το σκάνδαλο, με την υπόθεση των δεκάδων εκατομυρίων που εξανεμίσθηκαν κατά την ανοικοδόμηση του ναΐσκου του Αγίου Νικολάου στο Μανχάταν, την στιγμή που ένας απλός λογιστής δεν θα χρειαζόταν πάνω από μερικές ώρες για να λύσει το μυστήριο.
- Ποτέ δε μπόρεσε να εννοήσει, η Ομογένεια, γιατί το Πατριαρχείο αδυνατεί να εκλέξει ένα ιεράρχη ικανό για τη θέση του αρχιεπίσκοπου Αμερικής (ΗΠΑ). Τι ακριβώς συμβαίνει στο Πατριαρχείο κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, επί Βαρθολομαίου, και δεν μπορεί, για πρώτη φορά στην ιστορία του, να βρεί ανθρώπους κατάλληλους να καλύψουν υψηλά εκκλησιαστικά αξιώματα; Γιατί αυτή η συνεχής ιστορική παραφωνία ειδικά όταν πρόκειται για την αρχιεπισκοπή Αμερικής;
Οι Ομογενείς μας διατυπώνουν φυσικά και άλλες πολλές απορίες που αφορούν ακατάληπτες εκκλησιαστικές καινοτομίες, όπως την χρήση στη Θεία Κοινωνία πολλαπλών λαβίδων ("ο καθένας και το πλαστικό του κουταλάκι" μιας χρήσης) και του άρτου άνευ γλουτένης ή την προώθηση προγραμμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ όχι μόνο στη Θεολογική Σχολή, αλλά και σε ενορίες ακόμη. Αδυνατούν να εξηγήσουν πως όλα αυτά γίνονται σιωπηρά ανεκτά, χωρίς άνωθεν επέμβαση και απαγόρευση.
Αν υπήρχε μεταξύ Ομογένειας και εκκλησιατικής ηγεσίας κάποιος έστω και υποτυπώδης διάλογος, η κλασσική απάντηση θα 'ταν ότι άλλες οι αρμοδιότητες ενός αρχιεπίσκοπου και άλλες ενός πατριάρχη, άλλη η δουλειά του τσιρακιού και άλλη τ' αφεντικού. Πολύ σωστά! Αλλά να που η ομογένεια έζησε, και στο πρόσφατο ακόμη παρελθόν, αναρίθμητες άνωθεν παρεμβάσεις στις υποθέσεις της αρχιεπισκοπής, "εισπηδήσεις" που είχαν άμεσες επιπτώσεις στην ζωή και την πορεία της ομογένειας.
Πως τώρα να δεχθούν οι Ομογενείς μια τέτοια φθηνή και υποτιμητική αιτιολογία που είναι εκ διαμέτρου αντίθετη σ' αυτά που τόσα χρόνια έζησαν και διαπίστωσαν με τα ίδια τους τα μάτια. Γνωρίζει η Ομογένεια, γνωρίζουν και οι πέτρες ακόμη, πως το σύστημα δυστυχώς δουλεύει με διαρκείς πλάγιες παρεμβάσεις και κάθετες επεμβάσεις, άλλοτε σκοτεινές και άλλοτε πιο φανερές. Αμέτρητα τα παραδείγματα!
Οι Έλληνες Ομογενείς εδώ, ιδίως οι νέες γενιές, έχουν μάθει να σκέφτονται και να ενεργούν έχοντας για βάση πρότυπα εμπνευσμένα από τις αρχές της δικαιοσύνης και δικαιοκρισίας, της ελευθερίας του λόγου, του εποικοδομητικού διαλόγου. Οι σατραπικές αποφάσεις ("αποφασίζουμε και διατάσσουμε") είναι εξαιρετικά δύσπεπτες για τη νεολαία μας, προ πάντων όταν οι αποφάσεις αυτές θίγουν τα συμφέροντα της Ομογένειας και διακυβεύουν σοβαρά το μέλλον της. Αυτά τα αυτονόητα συμφέροντα της ομογένειας είναι:
1) διατήρηση της πατρογονικής της πίστης ακέραιας κι ανόθευτης (χωρίς αψυχολόγητες καινοτομίες τύπου woke και προώθηση ΛΟATKI+).
2) χρήση της ελληνικής γλώσσας στις εκκλησιές όπου το απαιτεί η σύνθεση του εκκλησιάσματος και χωρίς οι κληρικοί, συνήθως αμόρφωτοι, να επιβάλλουν ευθέως ή πλαγίως την αναγκαστική χρήση της αγγλικής.
3) οργάνωση των κοινοτικών ελληνικών σχολείων και εύρυθμη λειτουργία τους με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό (ή εθελοντές Ομογενείς, απόφοιτους γυμνασίων Ελλάδας).
4) κλήρο εκπαιδευμένο με παραδοσιακή θεολογική μόρφωση και γνώση της ελληνικής.
5) οικονομικό συμμάζευμα της Αρχιεπισκοπής, παύση της σπατάλης και διαρκούς εξανέμισης εκατομυρίων, αναθεώρηση της τακτικής της διαρκούς άνωθεν συγκάλυψης.
6) εκλογή έμπειρου ελληνοπρεπούς αρχιεπίσκοπου με δυνατότητα να διοικήσει χωρίς να βραχυκυκλώνεται διαρκώς εκ μέρους τηλεκατευθυνόμενων μητροπολιτών, επαρχιακής συνόδου, "πατριαρχικού λεγάτου", δηλ. όλου αυτού του αμφίβολου εκκλησιαστικόμορφου συστήματος που στήθηκε τα τελευταία 30 χρόνια προκαλώντας την συστηματική οικονομική αφαίμαξη της Ομογένειας και οδηγώντας την τελικά σε μαρασμό και αυτοδιάλυση.
Αυτά λοιπόν τα ολίγα και αυτονόητα ζητούσε τόσα χρόνια η Ομογένεια. Λίγα και αυτονόητα και που δεν υπερβαίνουν τα όσα επιδιώκει κάθε εθνική μειονότητα στις ΗΠΑ, που θέλει και αγωνίζεται να επιβιώσει.
Δεν εισακούσθηκε όμως. Αγνοήθηκε και περιφρονήθηκε από την ηγεσία που αρνήθηκε να της εξασφαλίσει και την μικρότερη ακόμη προϋπόθεση επιβίωσης. Για την πορεία της Ομογένειας προτιμήθηκαν άλλες αμφίβολες μέθοδοι, τέθηκαν άλλοι ασαφείς και θολοί στόχοι. Χρειάσθηκε βέβαια καιρός, πολλά χρόνια, ν' αντιληφθεί η Ομογένεια τι ακριβώς συνέβαινε, αλλά στο τέλος, ίσως αργά πλέον, κατάλαβε ποιός ήταν το μόνιμο και σταθερό εμπόδιο στην πρόοδο και προκοπή της...
Μάλιστα, η αίσθηση είναι σήμερα διάχυτη ότι υπήρξε προγραμματισμένη άνωθεν φροντίδα να μην υπάρξει ποτέ καλυτέρευση στα ομογενειακά μας πράγματα. Κάθε προσπάθεια να βελτιωθεί αυτός ή εκείνος ο ομογενειακός τομέας, όχι μόνο δεν υποστηρίχθηκε, αλλά τορπιλλίστηκε έντεχνα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Χρειάζονται παραδείγματα;
Έτσι καταντήσαμε εδώ που καταντήσαμε σήμερα: χωρίς τη γλώσσα μας, χωρίς σχολεία για τα παιδιά μας, με ελληνομάχους και αθεολόγητους παπάδες, θύματα αισχρής οικονομικής εκμετάλλευσης, χωρίς ελληνόφρονα αρχιεπίσκοπο και ηγέτη. Που να αποδώσουν τώρα οι Ομογενείς μας την ευθύνη για την αντιστροφή αυτή των πάγιων εκκλησιαστικο- ομογενειακών τους επιδιώξεων και στόχων; Γι' αυτό και κατέληξε σήμερα η Ομογένεια να θεωρεί τον -τυπικά- φυσικό της προστάτη και αμύντορα ως τον πρώτο της υπονομευτή και εχθρό.
Θα βρεθούν βέβαια κι εκείνοι οι δήθεν "αντικειμενικοί και ακριβοδίκαιοι" που θα θελήσουν να κατανείμουν ένα μερίδιο ευθύνης και στην ελληνική Πολιτεία. Γνωστό βέβαια ότι παραδοσιακά η ελληνική Πολιτεία, που δε φημίζεται για ευρύτητα σκέψης και διορατικότητα, επιδεικνύει ελάχιστο ενδιαφέρον για την πορεία των Ελλήνων της λεγόμενης Διασποράς, θεωρούμενων γενικά ως "πρόσθετου περιττού πονοκέφαλου".
Σίγουρα ευθύνεται μέχρις ένα σημείο και η ελληνική Πολιτεία. Ευθύνεται κι αυτή, κυρίως όμως για αδιαφορία και ασυγκινησία και απραξία που, για πολλούς, ισοδυναμεί με εθνική μειοδοσία. Αλλά πέρα από ματαιόσπουδες και αποπροσανατολιστικές ανεμολογίες, όλοι γνωρίζουν ποιός ήταν όλες αυτές τις δεκαετίες διαφεντευτής του γηπέδου και απόλυτος κυρίαρχος του παιχνιδιού, ποιός ο σατραπικός καθοριστής της μοίρας του και προπάντων ποιός ο εισπράκτορας που εξακολουθεί, μέχρι σήμερα, ατάραχα να εισπράττει.
Αν είχε επίσημη φωνή και ψήφο η Ομογένεια, σίγουρα θα καταψήφιζε πάραυτα και χωρίς δεύτερη κουβέντα την εκκλησιαστική ηγεσία της για κλασσική ανικανότητα και παταγώδη αποτυχία. Της εμπιστεύθηκε την ευημερία και ευδοκίμηση της, την τύχη της, αυτή την ίδια την επιβίωση της. Το πως ανταποκρίθηκε η ηγεσία στην αθώα και τυφλή αυτή εμπιστοσύνη, προκύπτει ολοφάνερα από το αποτέλεσμα: Αγκομαχά σήμερα και ψυχορραγεί η Ομογένεια!
Πως τώρα να χαρεί και να πανηγυρίσει αυτή η παραμελημένη και χιλιοκτυπημένη Ομογένεια για την έλευση του μοιραίου ηγέτη που φέρει ακέραιη την ευθύνη για το σταθερά συνεχιζόμενο δράμα της διάλυσης και αποσύνθεσης της; Πως να καλωσορίσει τον πρωτεργάτη της καταστροφής της;
Και... πως το θύμα να επευφημήσει τώρα το θύτη του; Στη σκέψη της Ομογένειας τα γεγονότα της τελευταίας 30ετίας είναι τόσο συνταρακτικά και συνάμα αποκαλυπτικά, που ούτε οι φανταχτεροί τίτλοι ούτε η μακραίωνη ιστορία των θεσμών αποδεικνύονται επαρκείς για να αντιστραφούν η αδιαφορία και τα αισθήματα αγανάκτησης και αποστροφής που την διακατέχουν σήμερα.
Αν δίδαξε κάτι η ιστορία των τελευταίων δεκαετιών, από τις υψηλές επισκέψεις και εορταστικές εκδηλώσεις δεν πρόκειται να προέλθει τίποτε το θετικό για την Ομογένεια. Μήπως θα προκύψει κάποια απτή ωφέλεια για τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς μας; Μήπως θα παύσουν τα οικονομικά σκάνδαλα; Μήπως θα αποκατασταθεί η ορθοδοξοφροσύνη και η ελληνοπρέπεια στη Θεολογική Σχολή; Μήπως οι πανηγυρισμοί θα αποτελέσουν τονωτική ένεση -έτσι θα 'θελαν να πιστέψουμε- για την επιβίωση του χαροπαλεύοντα ελληνισμού της Αμερικής; Ασφαλώς και όχι!
Κι ο λόγος είναι απλούστατος: Τα ζωτικά θέματα που απασχολούν την Ομογένεια δεν συμπίπτουν πια με τα ενδιαφέροντα και τους στόχους της εκκλησιαστικής ηγεσίας, όπως τουλάχιστον εκδηλώθηκαν αυτά στο διάστημα των τελευταίων 30 χρόνων. Άλλα σήμερα τα συμφέροντα της Ομογένειας κι άλλα πια εκείνα της Εκκλησίας.
Μακάρι τα πράγματα να 'ταν διαφορετικά. Μακάρι να μην είχαν συμβεί όσα συνέβηκαν. Μακάρι να μην είχαν προκληθεί ενσυνείδητα και προγραμματισμένα η κατάρρευση και ο μαρασμός της Ομογένειας. Μακάρι να μην είχε εμπαιχθεί και προδοθεί ο Ελληνισμός της Αμερικής και μάλιστα από εκείνους που 'χαν χρέος ιερό να σταθούν θεματοφύλακες και προστάτες του. Μακάρι...
Να έρθουν λοιπόν ξανά οι μακρινοί αυτόκλητοι ''ηγέτες'' μας! Ας κάμουν το κομμάτι τους σε εκδηλώσεις και πανηγύρια με συναναστροφή τους λιλάτους εκατό-διακόσιους "άρχοντες", μερικούς επιλεγμένους αρχοντοχωριάτες εκατομυριούχους και χωρίς βέβαια την παρουσία του λαού μας, της Ομογένειας, που δεν εντυπωσιάζεται πια από τέτοια θεαματικά. Η Ομογένεια της οποίας η αδιαφορία έχει προσλάβει πια μορφή παροξυμένη, βροντοφωνεί προς πάσα κατεύθυνση: "Ου φροντίς Ιπποκλείδη".
Το μόνο που την ενδιαφέρει τώρα είναι να περάσει ο θίασος των μαυροφόρων όσο πιο γρηγορά γίνεται, διότι δεν αντέχει πια άλλα πλήγματα. Έχει πάθει ήδη ζημιά αρκετή, ανεπανόρθωτη!
Χαράλαμπος Νταγάκης, Νέα Υόρκη - 8 Σεπ. '25
(ΚΑΛΑΜΙ - 8 Σεπ. '25)