olympiada
31.7.13
Χρέος: τα πρώτα 5000 χρόνια...
Ο ανθρωπολόγος David Graeber λέει ότι μονάχα διαμέσου μιας γενικής ιστορικής κατανόησης του χρέους και της σχέσης του με τη βία, μπορούμε να εκτιμήσουμε την εποχή μας που τώρα γεννιέται. Εδώ προσπαθεί να καλύψει το ιστορικό μας κενό. Αυτό που ακολουθεί, είναι ένα απόσπασμα ενός κατά πολύ μεγαλύτερου σχεδίου έρευνας, σχετικά με το χρέος και το πιστωτικό χρήμα στην ανθρώπινη ιστορία.
Το πρώτο και συναρπαστικό συμπέρασμα αυτού του σχεδίου έρευνας είναι ότι κατά τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας, τείνουμε συστηματικά να αγνοούμε το ρόλο της βίας, τον απόλυτα κεντρικό ρόλο του πολέμου και της δουλείας, στη δημιουργία και σχηματοποίηση των βασικών θεσμών, αυτού που σήμερα αποκαλούμε «οικονομία».
Επιπλέον, σημασία έχουν και οι προελεύσεις. Η βία μπορεί να είναι αόρατη, αλλά παραμένει τυπωμένη στη φιλοσοφία της κοινής οικονομικής λογικής μας, στην προφανέστατα αυταπόδεικτη φύση των θεσμών, που απλά ποτέ δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από το μονοπώλιο της βίας – αλλά και της συστηματικής απειλής της βίας – που διατηρείται από το σύγχρονο κράτος.
“Ας ξεκινήσω με το θεσμό της δουλείας, της οποίας ο ρόλος κατά τη γνώμη μου, είναι κομβικός. Τις περισσότερες στιγμές και στους περισσότερους τόπους η δουλεία θεωρείται συνέπεια του πολέμου. Μερικές φορές οι περισσότεροι δούλοι στην πραγματικότητα είναι αιχμάλωτοι πολέμου, άλλες φορές όχι. Παρ’ όλα αυτά σχεδόν όμοια και απαράλλαχτα και στις δύο περιπτώσεις, ο πόλεμος θεωρείται η βάση και η δικαιολόγηση της ύπαρξης αυτού του θεσμού.
Αν παραδοθείς στον πόλεμο, αυτό που παραδίδεις είναι η ζωή σου. Ο κατακτητής σου έχει το δικαίωμα να σε σκοτώσει και συχνά το κάνει. Αν επιλέξει να μην το κάνει, τότε κυριολεκτικά του οφείλεις τη ζωή σου. Ένα χρέος που γίνεται αντιληπτό ως απόλυτο, διαρκές, μη εξαγοράσιμο, μπορεί να σου αφαιρέσει δικαιωματικά ό,τι επιθυμεί. Όλα τα χρέη ή υποχρεώσεις που μπορεί να οφείλεις σε άλλα άτομα (φίλους, οικογένεια, πρώην πολιτικές συμμαχίες), ή άλλα άτομα να οφείλουν σε σένα, θεωρείται ότι σου αφαιρούνται απόλυτα. Το χρέος σου στον ιδιοκτήτη σου είναι πλέον ό,τι υπάρχει.
Αυτού του είδους η λογική έχει τουλάχιστον δύο πολύ ενδιαφέρουσες συνέπειες, αν και μπορεί να ειπωθεί ότι τείνουν προς σχετικά αντίθετες κατευθύνσεις.
Πρώτα απ’ όλα ακόμα μια – που πιθανώς την ορίζει – ιδιότητα της δουλείας, είναι ότι οι δούλοι μπορούν να πουληθούν και να αγοραστούν.
Σ’ αυτή την περίπτωση το απόλυτο χρέος παύει πλέον (υπό μια άλλη έννοια, αυτή της αγοράς) να είναι απόλυτο. Στην πραγματικότητα μπορεί να ποσοτικοποιηθεί επακριβώς. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι να πιστέψουμε ότι ήταν ακριβώς αυτή η λειτουργία, που κατέστησε ικανό το να δημιουργηθεί κάτι όμοιο με τη σημερινή μορφή του χρήματος, τη στιγμή που αυτό το οποίο οι ανθρωπολόγοι συνήθως αποκαλούσαν «πρωτόγονο χρήμα», αυτό που κανείς βρίσκει σε κοινωνίες δίχως κράτος (τα φτερά που χρησιμοποιούνταν ως χρήμα στα νησιά του Σολομώντα ή τα περιδέραια από κοχύλια οι ινδιάνοι Iroquois αντίστοιχα), περισσότερο χρησιμοποιούνταν για διακανονισμούς γάμων, επίλυση βεντετών και για την ανάμιξη σε άλλου είδους σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, παρά για την αγοραπωλησία αγαθών.
Για παράδειγμα, αν η δουλεία είναι χρέος, τότε το χρέος μπορεί να οδηγήσει στη δουλεία. Ένας βαβυλώνιος χωρικός μπορεί να είχε πληρώσει ένα γενναίο ποσό σε ασήμι στα πεθερικά του, για να επισημοποιήσει το γάμο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν του άνηκε η σύζυγός του. Σίγουρα δεν μπορούσε να αγοράσει ή να πουλήσει τη μητέρα των παιδιών του.
Όμως όλα αυτά μπορούσαν να αλλάξουν αν αυτός έπαιρνε ένα δάνειο. Αν αποδεικνυόταν επισφαλής, οι πιστωτές του μπορούσαν αρχικά να του κατασχέσουν τα πρόβατα και τα έπιπλά του, έπειτα το σπίτι του, χωράφια, τους οπωρώνες και τελικά να του πάρουν τη σύζυγο, το παιδιά, ακόμα και τον ίδιο σαν χρεωστικούς «δουλοπάροικους», μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα (το οποίο καθώς οι πόροι του εξαφανιζόταν γινόταν ολοένα και δυσκολότερο).
Το χρέος ήταν αυτό που κατέστησε δυνατό να φανταστούμε το χρήμα, ως οτιδήποτε σχετικό με τη σημερινή του έννοια και γι’ αυτό επίσης να γεννήσει αυτό που αποκαλούμε «αγορά»: μια αρένα όπου οτιδήποτε μπορεί να πουληθεί και να αγοραστεί, γιατί όλα τα αντικείμενα (όπως και οι δούλοι) απαξιώνονται από τις προηγούμενες κοινωνικές τους σχέσεις και υπάρχουν μόνο σε σχέση με το χρήμα.
Όμως την ίδια στιγμή η λογική του χρέους ως κατάκτηση μπορεί, όπως προανέφερα, να τείνει προς άλλη κατεύθυνση.
Οι βασιλιάδες μέσα στην ιστορία, τείνουν να είναι βαθέως διχασμένοι σχετικά με το ζήτημα να αφήσουν τη λογική του χρέους να καταστεί εκτός ελέγχου. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι εχθρικοί απέναντι στις αγορές. Αντιθέτως τις ενθαρρύνουν κανονικά, για τον απλούστατο λόγο ότι οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να πάρουν με τη μορφή κατάσχεσης, ό,τι χρειάζονται (μετάξι, ρόδες για άρματα, γλώσσες από φλαμίνγκο (εκλεκτό έδεσμα κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα), λάπις λάζουλι (αλλιώς κυανός λίθος, ένας πολύτιμος λίθος)) απ’ ευθείας από τον υποτελή σ’ αυτές πληθυσμό. Είναι πολύ πιο εύκολο να ενθαρρυνθούν οι αγορές και έπειτα τα αναγκαία αγαθά να αγοραστούν.
Οι πρώιμες αγορές συχνά ακολουθούσαν τους στρατούς, ή τις βασιλικές ακολουθίες, ή σχηματίζονταν κοντά σε παλάτια, ή στις παρυφές στρατιωτικών θέσεων. Αυτό στην πραγματικότητα βοηθά στην ερμηνεία της αρκετά συγκεχυμένης συμπεριφοράς των βασιλικών αυλών:
αφού οι βασιλιάδες έλεγχαν συνήθως τα ορυχεία χρυσού και ασημιού, ποιο το νόημα να τυπώνεις τα μούτρα σου πάνω σε κομμάτια του προϊόντος που εξορύσσεις (δλδ. να τυπώνεις νομίσματα), να τα ξεφορτώνεσαι στους πολίτες και έπειτα να ζητάς να σου τα δώσουν πίσω υπό τη μορφή φόρων; Έχει νόημα μόνο αν η επιβολή φόρων είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος να επιβάλεις σε όλους να αποκτήσουν και να διατηρούν χρήματα, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των αγορών, καθώς η ύπαρξη των αγορών εξυπηρετούσε γενικότερα.
Όμως για τους σκοπούς της ανάλυσής μας το κρίσιμο ερώτημα είναι:
πως δικαιολογούνταν αυτοί οι φόροι; Γιατί οι υποτελείς τους χρωστούσαν και ποιο χρέος ξεπλήρωναν όταν τους απέδιδαν;
Εδώ επιστρέφουμε ξανά στο δίκαιο της κατάκτησης (στην πραγματικότητα στον αρχαίο κόσμο οι ελεύθεροι πολίτες – είτε στη Μεσοποταμία, είτε στην Ελλάδα ή στη Ρώμη, συνήθως δεν ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν άμεσους φόρους γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, απλά όπως καταλαβαίνει κανείς, απλουστεύω τα πράγματα εδώ).
Αν οι βασιλιάδες είχαν εξουσία πάνω στη ζωή και στο θάνατο των υποτελών τους, αποκτημένη από το δίκαιο της κατάκτησης, τότε και το χρέος των υποτελών τους ήταν απόλυτα αέναο. Επίσης τουλάχιστον υπό αυτήν την έννοια, οι σχέσεις μεταξύ των υποτελών ατόμων, τα χρέη που όφειλε το ένα στο άλλο, ήταν ασήμαντα. Το μόνο που υπήρχε ήταν η σχέση τους με το βασιλιά. Αυτό με τη σειρά του εξηγεί γιατί οι βασιλιάδες και ομοίως οι αυτοκράτορες, προσπαθούσαν να ρυθμίσουν τις εξουσίες που είχαν οι αφέντες πάνω στους δούλους και οι πιστωτές πάνω στους οφειλέτες. Το ελάχιστο στο οποίο πάντα θα επέμεναν, αν είχαν τη δύναμη, ήταν αυτά τα φυλακισμένα άτομα που ήδη τους είχε χαριστεί η ζωή, να μην είναι δυνατόν να σκοτωθούν από τους αφέντες τους. Στην πραγματικότητα μόνο οι ηγεμόνες μπορούσαν να έχουν αυθαίρετη εξουσία πάνω στη ζωή και το θάνατο. Το απόλυτο χρέος κάποιου ατόμου ήταν απέναντι στο κράτος. Ήταν το μοναδικό το οποίο ήταν πραγματικά απεριόριστο, που είχε τη δυνατότητα για απόλυτες εγκόσμιες απαιτήσεις.
Ο λόγος που διατυπώνω αυτό, είναι επειδή αυτή η λογική ενυπάρχει σε μας ακόμη. Όταν κάνουμε λόγο για κάποια «κοινωνία» (γαλλική κοινωνία, τζαμαϊκανή κοινωνία), μιλάμε στην πραγματικότητα για ανθρώπους που οργανώνονται υπό την έννοια ενός κράτους – έθνους. Αυτό τέλος πάντων είναι το εννοούμενο μοντέλο.
Οι «κοινωνίες» είναι στην πραγματικότητα κράτη, η λογική των κρατών είναι αυτή της κατάκτησης, η λογική της κατάκτησης είναι εν τέλει ταυτόσημη με αυτή της δουλείας. Είναι γεγονός ότι αυτό στα χέρια των υπέρμαχων του κράτους αποκτά ένα νόημα ενός πιο καλοκάγαθου «κοινωνικού χρέους».
Ορίστε λοιπόν μια μικρή ιστορία, ένα είδος μύθου. Γεννιόμαστε όλοι με ένα αέναο χρέος στην κοινωνία που μας μεγάλωσε, μας έθρεψε, μας τάισε και μας έντυσε, ένα χρέος σε εκείνους που έχουν πεθάνει προ πολλού και ανακάλυψαν τη γλώσσα και τις παραδόσεις μας, σε όλους εκείνους που έχουν καταστήσει δυνατή την ύπαρξή μας.
Στους αρχαίους καιρούς, νομίζαμε ότι το οφείλαμε αυτό στους θεούς (το χρέος αυτό ξεπληρωνόταν με θυσίες, ή η θυσία ήταν απλώς η αποπληρωμή του τόκου, στο τέλος ξεπληρωνόταν με το θάνατο). Αργότερα το χρέος υιοθετήθηκε από το κράτος, ένας θεϊκός θεσμός, με φόρους σε αντικατάσταση των θυσιών και στρατιωτική θητεία σε αντικατάσταση του χρέους της ζωής. Το χρήμα είναι απλά η απτή μορφή αυτού του κοινωνικού χρέους, έτσι όπως γίνεται η διαχείρισή του.
Οι κεϋνσιανοί αρέσκονται σ’ αυτού του είδους τη λογική. Το ίδιο ισχύει και για κάποιες τάσεις σοσιαλιστών, σοσιαλδημοκρατών, ακόμα και κρυπτοφασιστών, όπως είναι ο Auguste Comte (ο πρώτος απ’ όσο ξέρω που πραγματικά επινόησε τη φράση «κοινωνικό χρέος»). Όμως αυτή η φιλοσοφία διατρέχει επίσης μεγάλο μέρος της κοινής μας λογικής:
πάρτε για παράδειγμα τη φράση: «να πληρώσει το χρέος του στην κοινωνία», ή «ένιωσα ότι χρωστούσα κάτι στη χώρα μου», ή «ήθελα να δώσω κάτι πίσω».
Πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις, αμοιβαίες δεσμεύσεις – ένα είδος σχέσεων, με το οποίο θα μπορούσαν να συμβιώσουν αληθινά ελεύθεροι άνθρωποι – τείνουν να γίνουν υποσύνολο σε μια αίσθηση «κοινωνίας», όπου όλα τα άτομα είναι ίσα, μονάχα ως απόλυτοι οφειλέτες της (τώρα αφανούς) φιγούρας του βασιλιά, που πλέον αντικαθιστά τη μητέρα σου και κατ’ επέκταση την ανθρωπότητα.
Αυτό που προτείνω λοιπόν είναι ότι καθώς οι διεκδικήσεις της απρόσωπης αγοράς και αυτές της «κοινωνίας» συχνά αντιπαρατίθενται – και σίγουρα έχουν μια τάση να παλαντζάρουν με όλους τους τρόπους – έχουν εν τέλει ιδρυθεί με μια πολύ όμοια λογική με αυτή της βίας. Ούτε είναι αυτό ένα απλό θέμα ιστορικών προελεύσεων, το οποίο μπορεί να αποδιωχτεί ως ασήμαντο: ούτε οι αγορές, ούτε τα κράτη μπορούν να υπάρξουν χωρίς τη διαρκή απειλή δύναμης.
Κάποιο άτομο μπορεί να ρωτήσει, τότε ποια είναι η εναλλακτική;
Προς μια ιστορία εικονικού χρήματος
Εδώ μπορώ να επιστρέψω στην αρχική μου τοποθέτηση:
ότι το χρήμα δεν πρωτοεμφανίστηκε σ’ αυτή την κρύα μεταλλική και απρόσωπη μορφή. Πρωτοεμφανίζεται με τη μορφή της μονάδας μέτρησης, της αφαίρεσης, αλλά επίσης ως σχέση (χρέους και υποχρέωσης) μεταξύ των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ιστορικά εκείνο που πάντα ήταν το πιο άμεσα συνδεδεμένο με τη βία, είναι το χρήμα-εμπόρευμα. Όπως το έθεσε και ένας ιστορικός, «ο χρυσός και τα πολύτιμα μεταλλεύματα είναι παρελκόμενο του πολέμου και όχι του ειρηνικού εμπορίου.» [1]
Ο λόγος είναι απλός. Το χρήμα-εμπόρευμα συγκεκριμένα σε μορφή χρυσού και ασημιού, διακρίνεται από το πιστωτικό χρήμα περισσότερο απ΄ όλα, λόγω μιας θεαματικής ιδιότητας: μπορεί να κλαπεί. Καθώς μια ράβδος χρυσού ή ασημιού είναι ένα αντικείμενο χωρίς γενεαλογία, διαμέσου μεγάλου μέρους της ιστορίας, τα πολύτιμα μέταλλα έχουν παίξει τον ίδιο ρόλο με τη σημερινή περίπτωση μιας βαλίτσας γεμάτη δολάρια ενός εμπόρου ναρκωτικών, δηλαδή ως αντικείμενα χωρίς ιστορία τα οποία θα γίνουν οπουδήποτε αποδεκτά για συναλλαγές, με οτιδήποτε έχει χρηματική αξία, χωρίς εξηγήσεις.
Ως συνέπεια, κάποιος μπορεί να θεωρήσει τα τελευταία 5000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, ως την ιστορία ενός είδους εναλλαγής. Πιστωτικά συστήματα φαίνεται να αναδύονται και να επικρατούν, σε περιόδους σχετικής κοινωνικής ειρήνης, δια μέσου δικτύων (εμπορικής) πίστης, είτε που έχουν δημιουργηθεί από κράτη, είτε στις περισσότερες περιόδους, από διεθνείς οργανισμούς, ενώ από την άλλη, τα πολύτιμα μέταλλα αντικαθιστούν αυτά τα συστήματα σε περιόδους, που χαρακτηρίζονται από ευρύ πλιάτσικο. Ληστρικά δανειστικά συστήματα ασφαλώς υπάρχουν σε κάθε περίοδο, αλλά φαίνεται ότι είχαν δεχθεί τα πιο καταστροφικά πλήγματα σε περιόδους, όπου το χρήμα ήταν ιδιαιτέρως εύκολα μετατρέψιμο σε ρευστό.
Έτσι λοιπόν ως αρχικό σημείο για κάθε εγχείρημα διάκρισης των μεγάλων ρυθμών, που ορίζουν την τρέχουσα ιστορική στιγμή, ας προτείνω την ακόλουθη ανάλυση της ευρασιατικής ιστορίας, με κριτήριο την εναλλαγή μεταξύ περιόδων εικονικού και μεταλλικού χρήματος.
Ι. Εποχή των πρώτων αγροτικών αυτοκρατοριών (3500-800 π.χ.)
Επικρατούσα χρηματική μορφή: εικονικό πιστωτικό χρήμα.
Οι εγκυρότερες πληροφορίες μας σχετικά με την προέλευση του χρήματος γυρνούν πίσω στην αρχαία Μεσοποταμία, αν και δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος να πιστέψει κανείς ότι τα πράγματα ήταν ριζικά διαφορετικά στην Φαραωνική Αίγυπτο, στην Κίνα της εποχής του ορείχαλκου, ή στην κοιλάδα του Ινδού. Η οικονομία της Μεσοποταμίας κυριαρχούταν από μεγάλα δημόσια ιδρύματα (ναούς και παλάτια), των οποίων οι γραφειοκρατικοί διαχειριστές είχαν ικανώς δημιουργήσει λογιστικό χρήμα, εγκαθιδρύοντας μια σταθερή ισοτιμία μεταξύ του ασημιού και του βασικού αγαθού, του κριθαριού. Τα χρέη υπολογίζονταν σε ασήμι, αλλά το ασήμι σπανίως χρησιμοποιούνταν στις συναλλαγές. Αντ’ αυτού οι πληρωμές γίνονταν σε κριθάρι, ή σε οτιδήποτε άλλο που τύγχανε να είναι αποδεκτό και να εξυπηρετεί. Τα μεγάλα χρέη γραφόταν σε σφηνοειδείς πλάκες, ως διασφάλιση για τα δυο μέρη της συναλλαγής.
Ασφαλώς αγορές υπήρχαν. Οι τιμές συγκεκριμένων αγαθών που δεν παραγόταν υπό τον έλεγχο του ναού, ή του παλατιού και που συνεπώς δεν υπόκειντο σε διαχειριζόμενους πίνακες τιμών, είχαν την τάση να κυμαίνονται, σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες της προσφοράς και ζήτησης. Όμως οι περισσότερες πραγματικές καθημερινές αγοραπωλησίες, συγκεκριμένα εκείνες που δεν γίνονταν μεταξύ απολύτως ξένων, φαίνεται να έχουν γίνει με πίστωση. Οι «γυναίκες της μπύρας» και οι τοπικοί ξενοδόχοι λόγου χάρη, πουλούσαν μπύρα και συχνά νοίκιαζαν δωμάτια. Οι πελάτες δεν τους πλήρωναν αμέσως, αλλά «τα έγραφαν» (π.χ. στο τεφτέρι). Συνήθως τα πλήρωναν μαζεμένα τον καιρό της συγκομιδής. Οι πωλητές των αγορών προφανώς ενεργούσαν, όπως κάνουν σήμερα σε μικρές αγορές στην Αφρική ή την κεντρική Αμερική, όπου δημιουργούν λίστες από έμπιστους πελάτες, στους οποίους μπορούν να επεκτείνουν την πίστωση.
Το συνήθειο του χρήματος με τόκο επίσης προέρχεται από τη Σουμερία. Παρέμενε λόγου χάρη άγνωστο στην Αίγυπτο. Τα επιτόκια σταθερά στο 20%, παρέμειναν έτσι για 2000 χρόνια (αυτό δεν ήταν σημάδι κυβερνητικού ελέγχου στην αγορά: σ’ εκείνη τη φάση τέτοιοι θεσμοί κατέστησαν δυνατή την ύπαρξη αγορών).
Αυτό όμως οδήγησε σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Ειδικά σε χρονιές με κακές σοδειές, οι χωρικοί άρχιζαν να γίνονται απελπιστικά χρεωμένοι στους πλούσιους, να παραδίδουν τα χωράφια τους και εν τέλει τα μέλη της οικογένειάς τους σε χρεωστικά δεσμά. Σταδιακά αυτή η κατάσταση φαίνεται να έχει επιφέρει κοινωνική κρίση – όχι τόσο οδηγώντας σε λαϊκές εξεγέρσεις – όσο αναγκάζοντας τους μέσους πολίτες να εγκαταλείπουν εξολοκλήρου τις πόλεις και τις κατοικημένες περιοχές και να γίνονται ημινομάδες ληστές και επιδρομείς. Σύντομα έγινε παράδοση για κάθε νέο ηγεμόνα να κάνει μια νέα αρχή, ακυρώνοντας όλα τα χρέη και δηλώνοντας γενική αμνηστία ή ελευθερία, έτσι ώστε οι υπόχρεοι εργάτες να μπορέσουν να γυρίσουν στις οικογένειές τους (είναι σημαντικό ότι η πρώτη γνωστή στην ανθρωπότητα λέξη που αναφέρεται στην έννοια της ελευθερίας, η σουμέρια λέξη «αμαργκα», κυριολεκτικά σημαίνει «επιστροφή στη μητέρα»).
Οι βιβλικοί προφήτες θεσμοθέτησαν μια παρόμοια συνήθεια το Ιωβηλαίο, όπου ομοίως έπειτα από επτά χρόνια όλα τα χρέη ακυρώνονταν. Αυτό είναι και ο άμεσος πρόγονος της έννοιας της «λύτρωσης» της καινής διαθήκης. Όπως τόνισε και ο οικονομολόγος Michael Hudson, φαντάζει μια από τις δυστυχίες της παγκόσμιας ιστορίας, το γεγονός ότι ο θεσμός του δανεισμού χρημάτων με τόκο διαδόθηκε από τη Μεσοποταμία, χωρίς ως επί το πλείστο να συνοδεύεται από τα πρώιμά του ισοζύγια και ελέγχους
II. Αξονική περίοδος (800 π.χ. – 600 μ.Χ.)
Επικρατούσα χρηματική μορφή: μεταλλικά νομίσματα και πολύτιμα μέταλλα.
Αυτή ήταν η εποχή που είδε τη γέννηση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων καθώς και όλων των μεγάλων θρησκειών [2] στην Κίνα, στην Ινδία και στη Μέση ανατολή. Από την εποχή των Εμπόλεμων Κρατών στην Κίνα, μέχρι τη διάσπαση της Ινδίας και τη σφαγή και μαζική υποδούλωση, που συνόδευσε την επέκταση (και έπειτα διάλυση) της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν μια περίοδος θεαματικής δημιουργικότητας στα περισσότερα μέρη του κόσμου, αλλά επίσης και ισότιμα θεαματικής βίας.
Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, που επέτρεψε την κυριολεκτική χρήση του χρυσού και του ασημιού ως μέσο συναλλαγών, επίσης κατέστησε δυνατή τη δημιουργία των αγορών με τη σημερινή περισσότερο γνωστή και απρόσωπη έννοια του όρου. Τα πολύτιμα μέταλλα ήταν πολύ πιο κατάλληλα σε μια εποχή γενικευμένου πολέμου, για τον προφανή λόγο ότι μπορούσαν να κλαπούν.
Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων ασφαλώς δεν ανακαλύφθηκε για να διευκολύνει το εμπόριο (οι Φοίνικες οι ικανότεροι έμποροι του αρχαίου κόσμου, ήταν από τους τελευταίους που το υιοθέτησαν). Φαίνεται ότι πρωτοανακαλύφθηκε για την πληρωμή των στρατιωτών, πιθανώς πρώτα από όλους, από τους πρώτους ηγεμόνες της Λυδίας στη Μικρά Ασία, για να πληρώνουν τους Έλληνες μισθοφόρους. Η Καρχηδόνα, άλλο ένα μεγάλο εμπορικό έθνος, άρχισε να κόβει νομίσματα πολύ αργά και ευρέως για να πληρώνει τους ξένους στρατιώτες.
Διαμέσου της αρχαιότητας κάποιος μπορεί να συνεχίσει να συζητά γι’ αυτό που ο GeoffreyIngham έχει ονομάσει «σύμπλεγμα του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων». Θα ήταν καλύτερα να το αποκαλούσε «σύμπλεγμα της δουλείας και του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων», καθώς η εξάπλωση των νέων στρατιωτικών τεχνολογιών (Έλληνες οπλίτες, ρωμαϊκές λεγεώνες) πάντα ήταν στενά συνδεδεμένη με την αιχμαλώτιση και το εμπόριο δούλων.
Η άλλη μεγάλη πηγή δούλων ήταν το χρέος:
τώρα που τα κράτη δεν έσβηναν πια τα χρέη περιοδικά (όπως γινόταν στο παρελθόν), τα άτομα που δεν είχαν την τύχη να είναι πολίτες των μεγάλων στρατιωτικά πόλεων-κρατών (των οποίων οι πολίτες γενικώς προστατευόταν από ληστρικούς δανειστές), ήταν απλά θύματα κυνηγιού. Τα πιστωτικά συστήματα της Εγγύς Ανατολής δεν κατάρρευσαν λόγω οικονομικού ανταγωνισμού. Καταστράφηκαν από τις στρατιές του Αλέξανδρου – στρατιές που χρειάζονταν μισό τόνο ασημιού τη μέρα για μισθούς.
Τα ορυχεία όπου ο ορυκτός πλούτος εξορυσσόταν, γενικότερα λειτουργούσαν με δούλους. Οι στρατιωτικές εκστρατείες με τη σειρά τους διασφάλιζαν μια ατέρμονη ροή νέων δούλων. Τα αυτοκρατορικά φορολογικά συστήματα, όπως προαναφέρθηκε, σχεδιάστηκαν για να υποχρεώσουν ευρέως τους υποτελείς της αυτοκρατορίας να δημιουργήσουν αγορές, έτσι ώστε οι στρατιώτες (και ασφαλώς και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι) να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αυτόν τον ορυκτό πλούτο, αγοράζοντας ό,τι επιθυμούσαν.
Το είδος των απρόσωπων αγορών που κάποτε έτειναν να ξεφυτρώνουν ανάμεσα στις κοινωνίες, ή στις παρυφές των στρατιωτικών επιχειρήσεων, τώρα είχαν αρχίσει να διαπερνούν την κοινωνία ως σύνολο.
Όσο αμαρτωλή και να είναι η προέλευσή τους, η δημιουργία νέων μέσων συναλλαγής (το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων φαίνεται να έχει εμφανιστεί σχεδόν ταυτόχρονα στην Ελλάδα, στην Ινδία και στην Κίνα), φαίνεται να έχει βαθιές πνευματικές επιπτώσεις.
Κάποιοι έχουν υπερβάλει τόσο, ώστε να λένε ότι η ύπαρξη της ελληνικής φιλοσοφίας κατέστη δυνατή, εξαιτίας εννοιολογικών καινοτομιών, που έγιναν γνωστές από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων. Η πιο εντυπωσιακή άποψη όμως είναι η εμφάνιση αυτού που έπειτα θα γινόταν οι σύγχρονες θρησκείες: προφητικός ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, βουδισμός, τζαϊνισμός, κομφουκιανισμός, ταοϊσμός και κάποια στιγμή ισλαμισμός, σχεδόν στις ακριβείς στιγμές και τοποθεσίες, όπου κάποιος επίσης βλέπει την πρώιμη διάδοση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων.
Αν και οι ακριβείς σύνδεσμοι ακόμα μένει να εξερευνηθούν πλήρως, με κάποιο τρόπο αυτές οι θρησκείες φαίνεται να έχουν εμφανιστεί με άμεση απόκριση στη λογική των αγορών. Για να θέσουμε το ζήτημα κάπως ωμά:
αν κάποιος υποβιβάζει έναν συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο απλώς στην εγωιστική απόκτηση υλικών αγαθών, είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι σύντομα κάποιος άλλος θα έρθει να αντιπαραθέσει ένα άλλο πεδίο, μέσω του οποίου θα κηρύσσει – από μια ύψιστη αξιακή άποψη – ότι τα υλικά αγαθά είναι ασήμαντα κι ο εγωισμός – ή ακόμα και ο ίδιος ο εαυτός – απατηλός.
III. Μεσαίωνας (600 μ.Χ. – 1500 μ.Χ.) [3]
Η επιστροφή στο εικονικό πιστωτικό χρήμα.
Αν η «Αξονική περίοδος» ήταν μάρτυρας στην εμφάνιση συμπληρωματικών ιδανικών σε εκείνα των αγορών αγαθών και των παγκόσμιων θρησκειών, ο Μεσαίωνας ήταν η περίοδος όπου αυτοί οι δύο θεσμοί άρχισαν να ενοποιούνται. Οι θρησκείες άρχισαν να επικρατούν των συστημάτων αγορών.
Καθετί από το διεθνές εμπόριο μέχρι την οργάνωση τοπικών εμποροπανηγυριών, περατωνόταν ολοένα και περισσότερο διαμέσου κοινωνικών δικτύων, που ορίζονταν και ρυθμίζονταν από τις θρησκευτικές αρχές. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε δυνατή την επιστροφή σε όλη την Ευρασία, διαφόρων μορφών εικονικού πιστωτικού χρήματος.
Στην Ευρώπη όπου όλο αυτό έλαβε χώρα υπό την αιγίδα του χριστιανισμού, η κυκλοφορία και χρήση νομισμάτων ήταν σποραδική και άνισα διαθέσιμη. Οι τιμές μετά το 800 μ.Χ. υπολογιζόταν ευρέως σε όρους μιας παλιάς καρολίγγειας (αλλιώς καρλομαγνικής) ισοτιμίας, που πλέον δεν υπήρχε (στην πραγματικότητα γινόταν αναφορές σε αυτή ως «φανταστικό χρήμα»), όμως παρ’ όλα αυτά οι καθημερινές αγοραπωλησίες διεκπεραιώνονταν ως επί το πλείστο με άλλους τρόπους. Ένα σύνηθες μέσο για παράδειγμα ήταν η χρήση των tally-sticks (θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε «χρεωστικά ξυλάκια»). Επρόκειτο για κάποια κομμάτια ξύλου που πάνω είχαν χαραγμένο το χρέος και τα έσπαζαν στα δύο. Το ένα κομμάτι το κρατούσε ο οφειλέτης και το άλλο ο πιστωτής. Συνηθισμένη ήταν η χρήση αυτών σε μεγάλο μέρος της Αγγλίας μέχρι και τον 16ο αιώνα. Τις μεγαλύτερες συναλλαγές τις διαχειριζόταν με συναλλακτικούς λογαριασμούς, με τα μεγάλα εμπορικά πανηγύρια να εξυπηρετούν ως τα κέντρα συναλλαγών τους. Εν τω μεταξύ η εκκλησία πρόσφερε ένα νόμιμο πλαίσιο, επιβάλλοντας αυστηρούς ελέγχους στη χρηματική πίστωση και απαγορεύσεις στις χρεωστικές δεσμεύσεις.
Το πραγματικό νευρικό κέντρο του μεσαιωνικού οικονομικού κόσμου ήταν ο ινδικός ωκεανός, οποίος μαζί με τους δρόμους των καραβανιών της κεντρικής Ασίας, συνέδεε τους μεγάλους πολιτισμούς της Ινδίας, της Κίνας και της Μέσης Ανατολής. Εδώ το εμπόριο συντελούνταν μέσα στο πλαίσιο του Ισλάμ, το οποίο όχι μόνο παρείχε μια νόμιμη δομή αρκετά αγώγιμη στις εμπορικές δραστηριότητες (ενώ απαγόρευε εξολοκλήρου τον έντοκο δανεισμό χρημάτων), αλλά επίσης επέτρεπε τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ εμπόρων σε ένα εντυπωσιακά μεγάλο μέρος του κόσμου, επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία μιας ποικιλίας εξελιγμένων εργαλείων πίστωσης.
Στην πραγματικότητα η δυτική Ευρώπη ήταν όπως σε πολλά πράγματα άλλωστε, σχετικά καθυστερημένη από αυτή την άποψη: οι περισσότερες από τις οικονομικές καινοτομίες που έφτασαν στην Ιταλία και στη Γαλλία τον 11ο και 12οαιώνα, ήδη χρησιμοποιούνταν ευρέως στην Αίγυπτο ή στο Ιράκ από τον 8ο ή 9ο αιώνα. Η λέξη «τσεκ» (επιταγή) για παράδειγμα, προέρχεται από την αραβική λέξη «sakk» και δεν είχε εμφανιστεί στα αγγλικά παρά μόνο γύρω στο 1220 μ.Χ.
Η περίπτωση της Κίνας είναι ακόμα πιο περίπλοκη:
ο Μεσαίωνας εκεί ξεκίνησε με την ταχεία διάδοση του βουδισμού, ο οποίος ενώ δεν ήταν σε θέση να ενεργοποιήσει νόμους ή να ρυθμίσει το εμπόριο, κινήθηκε γρήγορα ενάντια στους τοπικούς τοκογλύφους, με την ανακάλυψη του ενεχυροδανειστηρίου – με τα πρώτα εξ αυτών να βρίσκονται σε βουδιστικούς ναούς, προσφέροντας στους φτωχούς αγρότες μια εναλλακτική λύση από εκείνη του τοπικού τοκογλύφου.
Παρ’ όλα αυτά, πολύ πιο πριν το κράτος είχε επαναδιεκδικήσει το ρόλο του, όπως συνηθίζει άλλωστε να κάνει το κράτος στην Κίνα. Όμως καθώς το έκανε αυτό, όχι μόνο ρύθμισε τα επιτόκια και επιχείρησε να καταργήσει το θεσμό της υποχρεωτικής εργασίας προς αποπληρωμή χρεών, αλλά επίσης απομακρύνθηκε εντελώς από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, ανακαλύπτοντας τα χαρτονομίσματα. Όλο αυτό συνοδεύτηκε πάλι από την ανάπτυξη μιας ποικιλίας σύνθετων οικονομικών εργαλείων.
Όλο αυτό δεν σημειώνεται για να ειπωθεί ότι αυτή η περίοδος δεν είχε σφαγές και πλιάτσικα (ιδίως κατά τις μεγάλες νομαδικές εισβολές), ή ότι το σύστημα των μεταλλικών κερμάτων δεν ήταν σε αρκετούς τόπους και στιγμές ένα σημαντικό μέσο συναλλαγών. Παρ’ όλα αυτά αυτό που πραγματικά χαρακτηρίζει αυτήν την περίοδο, φαίνεται να είναι μια κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα είδε το χρήμα να είναι αρκετά αποσυνδεδεμένο από καταναγκαστικούς οργανισμούς. Κάποιος θα μπορούσε να μας πει ότι οι ανταλλακτές χρημάτων καλούνταν πίσω στους ναούς, όπου και ήταν δυνατόν να εποπτευτούν. Το αποτέλεσμα ήταν η άνθιση θεσμών, που προϋπέθεταν ένα μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικής εμπιστοσύνης.
IV. Εποχή των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών (1500-1971)
Η επιστροφή των πολύτιμων μετάλλων
Με τον ερχομό των μεγάλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών – της ιβηρικής και έπειτα της βορειοατλαντικής – ο κόσμος έγινε μάρτυρας μιας επιστροφής στη μαζική δουλεία, στο πλιάτσικο, στους πολέμους καταστροφών και την επακόλουθη ταχεία επιστροφή των χρυσών και ασημένιων νομισμάτων ως πρωταρχική μορφή κυκλοφορούντος νομίσματος.
Η ιστορική έρευνα πιθανώς να καταλήξει δείχνοντας ότι η προέλευση αυτών των αλλαγών ήταν πολύ πιο σύνθετη απ’ ό,τι συνηθισμένα θα υποθέταμε. Μερικές από αυτές είχαν αρχίσει να συμβαίνουν ακόμα και πριν από την κατάκτηση του Νέου Κόσμου.
Ένας από τους βασικούς παράγοντες της επιστροφής στα μεταλλικά νομίσματα για παράδειγμα, ήταν η εμφάνιση λαϊκών κινημάτων στην Κίνα κατά την πρώιμη δυναστεία των Μινγκ, τον 15ο και 16ο αιώνα, που τελικά ανάγκασε την κυβέρνηση να εγκαταλείψει όχι μόνο τα χαρτονομίσματα, αλλά και κάθε προσπάθεια να επιβάλλει το δικό της νόμισμα. Αυτό οδήγησε στην επιστροφή της τεράστιας κινέζικης αγοράς στη χρήση ασημιού μη κομμένου σε νομίσματα.
Καθώς οι φόροι επίσης σταδιακά μετατρεπόταν σε ασήμι, σύντομα η μέση επίσημη κινέζικη πολιτική έγινε η προσπάθεια να έρθει όσο το δυνατόν περισσότερο ασήμι στη χώρα, έτσι ώστε να κρατηθεί το επίπεδο των φόρων χαμηλό και να αποφευχθούν μελλοντικές εξεγέρσεις και κοινωνικές αναταραχές. Η ξαφνική τεράστια ζήτηση ασημιού είχε επιπτώσεις σε όλη την υφήλιο. Τα περισσότερα από τα πολύτιμα μεταλλεύματα που λαφυραγώγησαν οι ισπανοί κατακτητές και αργότερα εξόρυξαν από τα ορυχεία του Μεξικού και του Ποτόσι (με σχεδόν ανυπολόγιστο κόστος ανθρώπινων ζωών), κατέληξαν στην Κίνα. Αυτές οι παγκόσμιας κλίμακας επαφές που τελικά αναπτύχθηκαν στον Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό, έχουν καταγραφεί με μεγάλη λεπτομέρεια. Το σημαντικό σημείο εδώ είναι ότι η αποσύνδεση του χρήματος από τους θρησκευτικούς οργανισμούς και η επανασύνδεσή του με καταναγκαστικούς (συγκεκριμένα με το κράτος), συνοδεύτηκε από μια ιδεολογική επιστροφή στον «μεταλλισμό». [4]
Η πίστωση υπό αυτή την έννοια ήταν εξολοκλήρου ένα θέμα των κρατών που διέπονταν ευρέως από ελλειμματική χρηματοδότηση, μια είδους πίστωση που με τη σειρά της ανακαλύφθηκε για να χρηματοδοτήσει ολοένα και πιο πολυδάπανους πολέμους. Σε διεθνές επίπεδο η βρετανική αυτοκρατορία ήταν πιστή στη διατήρηση του κανόνα του χρυσού το 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ στις Η.Π.Α. λάμβαναν χώρα μεγάλες πολιτικές μάχες σχετικά με το αν ο κανόνας του χρυσού ή του ασημιού θα έπρεπε να επικρατήσει.
Αυτή επίσης ήταν φανερά η περίοδος την ανόδου του καπιταλισμού, της βιομηχανικής επανάστασης, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ούτω καθ’ εξής. Αυτό που προσπαθώ να κάνω τώρα δεν είναι να αρνηθώ τη σημασία τους, αλλά να προσφέρω ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορεί κανείς να δει τέτοια οικεία συμβάντα, μέσα από ένα λιγότερο οικείο πρίσμα. Λόγου χάρη, γίνεται ευκολότερος ο εντοπισμός των δεσμών μεταξύ πολέμου, καπιταλισμού και δουλείας. Ο θεσμός της μισθωτής εργασίας για παράδειγμα, έχει προέλθει ιστορικά από αυτόν της δουλείας (τα πιο πρώιμα συμβόλαια μισθών που γνωρίζουμε, από την Ελλάδα μέχρι τις μαλαισιανές πόλεις κράτη, ήταν στην πραγματικότητα ενοικιάσεις δούλων) και επίσης πάντα είχε την τάση ιστορικά να είναι στενά συνδεδεμένος με διάφορες μορφές υποχρεωτικής εργασίας για την αποπληρωμή χρέους – όπως άλλωστε παραμένει και σήμερα. Το γεγονός ότι έχουμε συμπεριλάβει τέτοιες έννοιες σε μια γλώσσα ελευθερίας, δεν σημαίνει ότι αυτό που σήμερα θεωρούμε οικονομική ελευθερία, δεν βασίζεται εν τέλει σε μια λογική που κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, έχει θεωρηθεί η απόλυτη ουσία της δουλείας.
V. Σημερινή εποχή (1971 και έπειτα)
Η αυτοκρατορία του χρέους
Η σημερινή εποχή μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ξεκινήσει στις 15 Αυγούστου του 1971, όταν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Richard Nixon επίσημα ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό και δημιούργησε με αποτελεσματικό τρόπο τα σημερινά καθεστώτα των κυμαινόμενων ισοτιμιών. Έχουμε επιστρέψει αν μη τι άλλο, σε μια εποχή εικονικού χρήματος, στην οποία οι καταναλωτικές αγορές στις πλούσιες χώρες σπανίως περιλαμβάνουν ακόμα και χαρτονομίσματα και οι εθνικές οικονομίες έχουν ως κανόνα το καταναλωτικό χρέος. Είναι αυτή η έννοια κατά την οποία μπορούμε να μιλήσουμε για «οικονομικοποίηση» του κεφαλαίου, όπου η κερδοσκοπία στις ισοτιμίες και στα οικονομικά εργαλεία εδραιώνεται, αποκομμένη από κάθε άμεση σχέση με την παραγωγή ή ακόμα και με το εμπόριο. Αυτός είναι ασφαλώς ο τομέας που έχει εισέλθει σήμερα σε κρίση.
Τι μπορούμε να πούμε στα σίγουρα για αυτήν τη νέα εποχή; Μέχρι τώρα πολύ πολύ λίγα. Τριάντα ή σαράντα χρόνια είναι τίποτα σχετικά με τα χρόνια που εξετάσαμε. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η εποχή έχει μόλις ξεκινήσει. Παρ’ όλα αυτά η συνεχιζόμενη ανάλυση όσο ωμή και να είναι αυτή, μας επιτρέπει να κάνουμε, κατόπιν ενημέρωσης, κάποιες προτάσεις.
Ιστορικά όπως έχουμε δει, οι εποχές του εικονικού πιστωτικού χρήματος έχουν συμπεριλάβει τη δημιουργία κάποιων ειδών επιβαλλόμενων θεσμών – η ιερή βασιλεία της Μεσοποταμίας, οι μωσαϊκές επέτειοι (Ιωβηλαία), η Σαρία και οι εκκλησιαστικοί νόμοι – οι οποίοι θέτουν ενός είδους ελέγχους στις πιθανές καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες του χρέους. Σχεδόν ομοίως συμπεριλαμβάνουν θεσμούς (συνήθως όχι αυστηρά ισομεγέθεις του κράτος, αλλά μεγαλύτερους) για την προστασία των οφειλετών.
Μέχρι στιγμής η κίνηση αυτή τη φορά ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση:
αρχίζοντας από τη δεκαετία του ’80 ξεκινήσαμε να βλέπουμε τη δημιουργία του πρώτου αποτελεσματικού πλανητικού διαχειριστικού συστήματος, που λειτουργεί διαμέσου του ΔΝΤ, της παγκόσμιας τράπεζας, εταιριών και άλλων οικονομικών οργανισμών, κατά βάση για να προστατέψουν τα συμφέροντα των οφειλετών. Όμως αυτός ο μηχανισμός σύντομα έπεσε σε κρίση, πρωτίστως από την υπερβολικά ταχεία ανάπτυξη παγκόσμιων κοινωνικών κινημάτων (το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης), το οποίο αποτελεσματικά κατέστρεψε την ηθική εξουσία οργανισμών όπως το ΔΝΤ, άφησε αρκετούς από αυτούς στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και τώρα στο έλεος της παρούσας τραπεζικής κρίσης και της παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης.
Καθώς η νέα εποχή του εικονικού χρήματος έχει μόλις ξεκινήσει και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι εξολοκλήρου θολές, μπορούμε ήδη να πούμε ένα ή δύο πράγματα.
Το πρώτο είναι ότι μια κίνηση προς το εικονικό χρήμα δεν είναι αναγκαστικά από μόνη της μια ύπουλη συνέπεια του καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα μπορεί κάλλιστα να σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Για ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας συστήματα εικονικού χρήματος σχεδιάστηκαν και ρυθμίστηκαν, για να εξασφαλίσουν ότι τίποτε σαν τον καπιταλισμό δεν θα μπορούσε να προκύψει – τουλάχιστον όχι με την παρούσα του μορφή, όπου το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται σε μια συνθήκη, που σε πολλές άλλες περιόδους της ιστορίας θα θεωρούνταν ισοδύναμη της δουλείας.
Το δεύτερο σημείο είναι η υπογράμμιση του απόλυτα κρίσιμου ρόλου της βίας, κατά τον προσδιορισμό των όρων με τους οποίους φανταζόμαστε την «κοινωνία» και τις «αγορές» – και κατ’ επέκταση αρκετών από τις πιο βασικών μας απόψεων για την ελευθερίας. Ένας κόσμος λιγότερο διαποτισμένος από βία, αμέσως θα άρχιζε να αναπτύσσει άλλους θεσμούς.
Εν τέλει αν σκεφτούμε το χρέος έξω από τις δίδυμες ιδεολογικές χειροπέδες του κράτους και της αγοράς, τότε ανοίγουν συναρπαστικές δυνατότητες. Λόγου χάρη μπορούμε να ρωτήσουμε:
σε μια κοινωνία, όπου αυτή η θεμελίωση της βίας θα είχε εν τέλει αποταχθεί, τι ακριβώς θα όφειλαν οι ελεύθεροι άνθρωποι ο ένας στον άλλο; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα έκαναν μεταξύ τους;
Ας ελπίσουμε ότι κάποια μέρα το κάθε άτομο θα είναι σε θέση να υποβάλλει τέτοιες ερωτήσεις. Σε τέτοιες εποχές, ποτέ δεν ξέρεις.”
Σημειώσεις
1. Geoffrey W. Gardiner, ‘The Primacy of Trade Debts in the Development of Money’, in Randall Wray (ed.), Credit and State Theories of Money: The Contributions of A. Mitchell Innes, Cheltenham: Elgar, 2004, p.134.
2. Η φράση «Αξονική εποχή» πρωτοδιατυπώθηκε από τον Karl Jaspers, για να περιγράψει τη σχετικά σύντομη περίοδο μεταξύ των 800 π.χ. και 200 π.χ. όπου όπως πίστευε, όλες οι κύριες φιλοσοφικές παραδόσεις τις οποίες γνωρίζουμε σήμερα προέκυψαν ταυτόχρονα στην Κίνα, Ινδία και ανατολική Μεσόγειο. Εδώ το χρησιμοποιώ σύμφωνα με την – κατά τοMumford – πιο ευρεία χρήση του όρου, ως η περίοδος που ήταν μάρτυρας στη γέννηση όλων των υπαρχόντων παγκόσμιων θρησκειών, επεκτείνοντάς την από την εποχή του Ζωροάστρη μέχρι αυτή του Μωάμεθ.
3. Εδώ παραπέμπω το μεγαλύτερο μέρος από αυτό που γενικώς αναφέρεται ως Μεσαίωνας στην Ευρώπη, σε μια πρόωρη περίοδο που χαρακτηρίζεται από τον ληστρικό μιλιταρισμό και την ακόλουθη σημασία του ορυκτού πλούτου: οι επιδρομές των Βίκινγκς και η περίφημη αποκομιδή του danegeld (ετήσιος φόρος που πλήρωναν οι Αγγλοσάξονες στους Δανούς προκειμένου εκείνοι να μην κάνουν επιδρομές, το οποίο έπειτα συνέχισε ως έγγειος φόρος) από την Αγγλία στα 800 μ.Χ., μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις τελευταίες εκδηλώσεις μιας εποχής, όπου ο ληστρικός μιλιταρισμός πήγαινε χέρι χέρι με σωρούς από πλούτη σε χρυσό και ασήμι.
4. Ο μύθος του αντιπραγματισμού και θεωρίες χρήματος-εμπορεύματος ασφαλώς είχαν αναπτυχθεί σ’ εκείνη την περίοδο.
Το πρώτο και συναρπαστικό συμπέρασμα αυτού του σχεδίου έρευνας είναι ότι κατά τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας, τείνουμε συστηματικά να αγνοούμε το ρόλο της βίας, τον απόλυτα κεντρικό ρόλο του πολέμου και της δουλείας, στη δημιουργία και σχηματοποίηση των βασικών θεσμών, αυτού που σήμερα αποκαλούμε «οικονομία».
Επιπλέον, σημασία έχουν και οι προελεύσεις. Η βία μπορεί να είναι αόρατη, αλλά παραμένει τυπωμένη στη φιλοσοφία της κοινής οικονομικής λογικής μας, στην προφανέστατα αυταπόδεικτη φύση των θεσμών, που απλά ποτέ δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από το μονοπώλιο της βίας – αλλά και της συστηματικής απειλής της βίας – που διατηρείται από το σύγχρονο κράτος.
“Ας ξεκινήσω με το θεσμό της δουλείας, της οποίας ο ρόλος κατά τη γνώμη μου, είναι κομβικός. Τις περισσότερες στιγμές και στους περισσότερους τόπους η δουλεία θεωρείται συνέπεια του πολέμου. Μερικές φορές οι περισσότεροι δούλοι στην πραγματικότητα είναι αιχμάλωτοι πολέμου, άλλες φορές όχι. Παρ’ όλα αυτά σχεδόν όμοια και απαράλλαχτα και στις δύο περιπτώσεις, ο πόλεμος θεωρείται η βάση και η δικαιολόγηση της ύπαρξης αυτού του θεσμού.
Αν παραδοθείς στον πόλεμο, αυτό που παραδίδεις είναι η ζωή σου. Ο κατακτητής σου έχει το δικαίωμα να σε σκοτώσει και συχνά το κάνει. Αν επιλέξει να μην το κάνει, τότε κυριολεκτικά του οφείλεις τη ζωή σου. Ένα χρέος που γίνεται αντιληπτό ως απόλυτο, διαρκές, μη εξαγοράσιμο, μπορεί να σου αφαιρέσει δικαιωματικά ό,τι επιθυμεί. Όλα τα χρέη ή υποχρεώσεις που μπορεί να οφείλεις σε άλλα άτομα (φίλους, οικογένεια, πρώην πολιτικές συμμαχίες), ή άλλα άτομα να οφείλουν σε σένα, θεωρείται ότι σου αφαιρούνται απόλυτα. Το χρέος σου στον ιδιοκτήτη σου είναι πλέον ό,τι υπάρχει.
Αυτού του είδους η λογική έχει τουλάχιστον δύο πολύ ενδιαφέρουσες συνέπειες, αν και μπορεί να ειπωθεί ότι τείνουν προς σχετικά αντίθετες κατευθύνσεις.
Πρώτα απ’ όλα ακόμα μια – που πιθανώς την ορίζει – ιδιότητα της δουλείας, είναι ότι οι δούλοι μπορούν να πουληθούν και να αγοραστούν.
Σ’ αυτή την περίπτωση το απόλυτο χρέος παύει πλέον (υπό μια άλλη έννοια, αυτή της αγοράς) να είναι απόλυτο. Στην πραγματικότητα μπορεί να ποσοτικοποιηθεί επακριβώς. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι να πιστέψουμε ότι ήταν ακριβώς αυτή η λειτουργία, που κατέστησε ικανό το να δημιουργηθεί κάτι όμοιο με τη σημερινή μορφή του χρήματος, τη στιγμή που αυτό το οποίο οι ανθρωπολόγοι συνήθως αποκαλούσαν «πρωτόγονο χρήμα», αυτό που κανείς βρίσκει σε κοινωνίες δίχως κράτος (τα φτερά που χρησιμοποιούνταν ως χρήμα στα νησιά του Σολομώντα ή τα περιδέραια από κοχύλια οι ινδιάνοι Iroquois αντίστοιχα), περισσότερο χρησιμοποιούνταν για διακανονισμούς γάμων, επίλυση βεντετών και για την ανάμιξη σε άλλου είδους σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, παρά για την αγοραπωλησία αγαθών.
Για παράδειγμα, αν η δουλεία είναι χρέος, τότε το χρέος μπορεί να οδηγήσει στη δουλεία. Ένας βαβυλώνιος χωρικός μπορεί να είχε πληρώσει ένα γενναίο ποσό σε ασήμι στα πεθερικά του, για να επισημοποιήσει το γάμο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν του άνηκε η σύζυγός του. Σίγουρα δεν μπορούσε να αγοράσει ή να πουλήσει τη μητέρα των παιδιών του.
Όμως όλα αυτά μπορούσαν να αλλάξουν αν αυτός έπαιρνε ένα δάνειο. Αν αποδεικνυόταν επισφαλής, οι πιστωτές του μπορούσαν αρχικά να του κατασχέσουν τα πρόβατα και τα έπιπλά του, έπειτα το σπίτι του, χωράφια, τους οπωρώνες και τελικά να του πάρουν τη σύζυγο, το παιδιά, ακόμα και τον ίδιο σαν χρεωστικούς «δουλοπάροικους», μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα (το οποίο καθώς οι πόροι του εξαφανιζόταν γινόταν ολοένα και δυσκολότερο).
Το χρέος ήταν αυτό που κατέστησε δυνατό να φανταστούμε το χρήμα, ως οτιδήποτε σχετικό με τη σημερινή του έννοια και γι’ αυτό επίσης να γεννήσει αυτό που αποκαλούμε «αγορά»: μια αρένα όπου οτιδήποτε μπορεί να πουληθεί και να αγοραστεί, γιατί όλα τα αντικείμενα (όπως και οι δούλοι) απαξιώνονται από τις προηγούμενες κοινωνικές τους σχέσεις και υπάρχουν μόνο σε σχέση με το χρήμα.
Όμως την ίδια στιγμή η λογική του χρέους ως κατάκτηση μπορεί, όπως προανέφερα, να τείνει προς άλλη κατεύθυνση.
Οι βασιλιάδες μέσα στην ιστορία, τείνουν να είναι βαθέως διχασμένοι σχετικά με το ζήτημα να αφήσουν τη λογική του χρέους να καταστεί εκτός ελέγχου. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι εχθρικοί απέναντι στις αγορές. Αντιθέτως τις ενθαρρύνουν κανονικά, για τον απλούστατο λόγο ότι οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να πάρουν με τη μορφή κατάσχεσης, ό,τι χρειάζονται (μετάξι, ρόδες για άρματα, γλώσσες από φλαμίνγκο (εκλεκτό έδεσμα κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα), λάπις λάζουλι (αλλιώς κυανός λίθος, ένας πολύτιμος λίθος)) απ’ ευθείας από τον υποτελή σ’ αυτές πληθυσμό. Είναι πολύ πιο εύκολο να ενθαρρυνθούν οι αγορές και έπειτα τα αναγκαία αγαθά να αγοραστούν.
Οι πρώιμες αγορές συχνά ακολουθούσαν τους στρατούς, ή τις βασιλικές ακολουθίες, ή σχηματίζονταν κοντά σε παλάτια, ή στις παρυφές στρατιωτικών θέσεων. Αυτό στην πραγματικότητα βοηθά στην ερμηνεία της αρκετά συγκεχυμένης συμπεριφοράς των βασιλικών αυλών:
αφού οι βασιλιάδες έλεγχαν συνήθως τα ορυχεία χρυσού και ασημιού, ποιο το νόημα να τυπώνεις τα μούτρα σου πάνω σε κομμάτια του προϊόντος που εξορύσσεις (δλδ. να τυπώνεις νομίσματα), να τα ξεφορτώνεσαι στους πολίτες και έπειτα να ζητάς να σου τα δώσουν πίσω υπό τη μορφή φόρων; Έχει νόημα μόνο αν η επιβολή φόρων είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος να επιβάλεις σε όλους να αποκτήσουν και να διατηρούν χρήματα, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των αγορών, καθώς η ύπαρξη των αγορών εξυπηρετούσε γενικότερα.
Όμως για τους σκοπούς της ανάλυσής μας το κρίσιμο ερώτημα είναι:
πως δικαιολογούνταν αυτοί οι φόροι; Γιατί οι υποτελείς τους χρωστούσαν και ποιο χρέος ξεπλήρωναν όταν τους απέδιδαν;
Εδώ επιστρέφουμε ξανά στο δίκαιο της κατάκτησης (στην πραγματικότητα στον αρχαίο κόσμο οι ελεύθεροι πολίτες – είτε στη Μεσοποταμία, είτε στην Ελλάδα ή στη Ρώμη, συνήθως δεν ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν άμεσους φόρους γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, απλά όπως καταλαβαίνει κανείς, απλουστεύω τα πράγματα εδώ).
Αν οι βασιλιάδες είχαν εξουσία πάνω στη ζωή και στο θάνατο των υποτελών τους, αποκτημένη από το δίκαιο της κατάκτησης, τότε και το χρέος των υποτελών τους ήταν απόλυτα αέναο. Επίσης τουλάχιστον υπό αυτήν την έννοια, οι σχέσεις μεταξύ των υποτελών ατόμων, τα χρέη που όφειλε το ένα στο άλλο, ήταν ασήμαντα. Το μόνο που υπήρχε ήταν η σχέση τους με το βασιλιά. Αυτό με τη σειρά του εξηγεί γιατί οι βασιλιάδες και ομοίως οι αυτοκράτορες, προσπαθούσαν να ρυθμίσουν τις εξουσίες που είχαν οι αφέντες πάνω στους δούλους και οι πιστωτές πάνω στους οφειλέτες. Το ελάχιστο στο οποίο πάντα θα επέμεναν, αν είχαν τη δύναμη, ήταν αυτά τα φυλακισμένα άτομα που ήδη τους είχε χαριστεί η ζωή, να μην είναι δυνατόν να σκοτωθούν από τους αφέντες τους. Στην πραγματικότητα μόνο οι ηγεμόνες μπορούσαν να έχουν αυθαίρετη εξουσία πάνω στη ζωή και το θάνατο. Το απόλυτο χρέος κάποιου ατόμου ήταν απέναντι στο κράτος. Ήταν το μοναδικό το οποίο ήταν πραγματικά απεριόριστο, που είχε τη δυνατότητα για απόλυτες εγκόσμιες απαιτήσεις.
Ο λόγος που διατυπώνω αυτό, είναι επειδή αυτή η λογική ενυπάρχει σε μας ακόμη. Όταν κάνουμε λόγο για κάποια «κοινωνία» (γαλλική κοινωνία, τζαμαϊκανή κοινωνία), μιλάμε στην πραγματικότητα για ανθρώπους που οργανώνονται υπό την έννοια ενός κράτους – έθνους. Αυτό τέλος πάντων είναι το εννοούμενο μοντέλο.
Οι «κοινωνίες» είναι στην πραγματικότητα κράτη, η λογική των κρατών είναι αυτή της κατάκτησης, η λογική της κατάκτησης είναι εν τέλει ταυτόσημη με αυτή της δουλείας. Είναι γεγονός ότι αυτό στα χέρια των υπέρμαχων του κράτους αποκτά ένα νόημα ενός πιο καλοκάγαθου «κοινωνικού χρέους».
Ορίστε λοιπόν μια μικρή ιστορία, ένα είδος μύθου. Γεννιόμαστε όλοι με ένα αέναο χρέος στην κοινωνία που μας μεγάλωσε, μας έθρεψε, μας τάισε και μας έντυσε, ένα χρέος σε εκείνους που έχουν πεθάνει προ πολλού και ανακάλυψαν τη γλώσσα και τις παραδόσεις μας, σε όλους εκείνους που έχουν καταστήσει δυνατή την ύπαρξή μας.
Στους αρχαίους καιρούς, νομίζαμε ότι το οφείλαμε αυτό στους θεούς (το χρέος αυτό ξεπληρωνόταν με θυσίες, ή η θυσία ήταν απλώς η αποπληρωμή του τόκου, στο τέλος ξεπληρωνόταν με το θάνατο). Αργότερα το χρέος υιοθετήθηκε από το κράτος, ένας θεϊκός θεσμός, με φόρους σε αντικατάσταση των θυσιών και στρατιωτική θητεία σε αντικατάσταση του χρέους της ζωής. Το χρήμα είναι απλά η απτή μορφή αυτού του κοινωνικού χρέους, έτσι όπως γίνεται η διαχείρισή του.
Οι κεϋνσιανοί αρέσκονται σ’ αυτού του είδους τη λογική. Το ίδιο ισχύει και για κάποιες τάσεις σοσιαλιστών, σοσιαλδημοκρατών, ακόμα και κρυπτοφασιστών, όπως είναι ο Auguste Comte (ο πρώτος απ’ όσο ξέρω που πραγματικά επινόησε τη φράση «κοινωνικό χρέος»). Όμως αυτή η φιλοσοφία διατρέχει επίσης μεγάλο μέρος της κοινής μας λογικής:
πάρτε για παράδειγμα τη φράση: «να πληρώσει το χρέος του στην κοινωνία», ή «ένιωσα ότι χρωστούσα κάτι στη χώρα μου», ή «ήθελα να δώσω κάτι πίσω».
Πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις, αμοιβαίες δεσμεύσεις – ένα είδος σχέσεων, με το οποίο θα μπορούσαν να συμβιώσουν αληθινά ελεύθεροι άνθρωποι – τείνουν να γίνουν υποσύνολο σε μια αίσθηση «κοινωνίας», όπου όλα τα άτομα είναι ίσα, μονάχα ως απόλυτοι οφειλέτες της (τώρα αφανούς) φιγούρας του βασιλιά, που πλέον αντικαθιστά τη μητέρα σου και κατ’ επέκταση την ανθρωπότητα.
Αυτό που προτείνω λοιπόν είναι ότι καθώς οι διεκδικήσεις της απρόσωπης αγοράς και αυτές της «κοινωνίας» συχνά αντιπαρατίθενται – και σίγουρα έχουν μια τάση να παλαντζάρουν με όλους τους τρόπους – έχουν εν τέλει ιδρυθεί με μια πολύ όμοια λογική με αυτή της βίας. Ούτε είναι αυτό ένα απλό θέμα ιστορικών προελεύσεων, το οποίο μπορεί να αποδιωχτεί ως ασήμαντο: ούτε οι αγορές, ούτε τα κράτη μπορούν να υπάρξουν χωρίς τη διαρκή απειλή δύναμης.
Κάποιο άτομο μπορεί να ρωτήσει, τότε ποια είναι η εναλλακτική;
Προς μια ιστορία εικονικού χρήματος
Εδώ μπορώ να επιστρέψω στην αρχική μου τοποθέτηση:
ότι το χρήμα δεν πρωτοεμφανίστηκε σ’ αυτή την κρύα μεταλλική και απρόσωπη μορφή. Πρωτοεμφανίζεται με τη μορφή της μονάδας μέτρησης, της αφαίρεσης, αλλά επίσης ως σχέση (χρέους και υποχρέωσης) μεταξύ των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ιστορικά εκείνο που πάντα ήταν το πιο άμεσα συνδεδεμένο με τη βία, είναι το χρήμα-εμπόρευμα. Όπως το έθεσε και ένας ιστορικός, «ο χρυσός και τα πολύτιμα μεταλλεύματα είναι παρελκόμενο του πολέμου και όχι του ειρηνικού εμπορίου.» [1]
Ο λόγος είναι απλός. Το χρήμα-εμπόρευμα συγκεκριμένα σε μορφή χρυσού και ασημιού, διακρίνεται από το πιστωτικό χρήμα περισσότερο απ΄ όλα, λόγω μιας θεαματικής ιδιότητας: μπορεί να κλαπεί. Καθώς μια ράβδος χρυσού ή ασημιού είναι ένα αντικείμενο χωρίς γενεαλογία, διαμέσου μεγάλου μέρους της ιστορίας, τα πολύτιμα μέταλλα έχουν παίξει τον ίδιο ρόλο με τη σημερινή περίπτωση μιας βαλίτσας γεμάτη δολάρια ενός εμπόρου ναρκωτικών, δηλαδή ως αντικείμενα χωρίς ιστορία τα οποία θα γίνουν οπουδήποτε αποδεκτά για συναλλαγές, με οτιδήποτε έχει χρηματική αξία, χωρίς εξηγήσεις.
Ως συνέπεια, κάποιος μπορεί να θεωρήσει τα τελευταία 5000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, ως την ιστορία ενός είδους εναλλαγής. Πιστωτικά συστήματα φαίνεται να αναδύονται και να επικρατούν, σε περιόδους σχετικής κοινωνικής ειρήνης, δια μέσου δικτύων (εμπορικής) πίστης, είτε που έχουν δημιουργηθεί από κράτη, είτε στις περισσότερες περιόδους, από διεθνείς οργανισμούς, ενώ από την άλλη, τα πολύτιμα μέταλλα αντικαθιστούν αυτά τα συστήματα σε περιόδους, που χαρακτηρίζονται από ευρύ πλιάτσικο. Ληστρικά δανειστικά συστήματα ασφαλώς υπάρχουν σε κάθε περίοδο, αλλά φαίνεται ότι είχαν δεχθεί τα πιο καταστροφικά πλήγματα σε περιόδους, όπου το χρήμα ήταν ιδιαιτέρως εύκολα μετατρέψιμο σε ρευστό.
Έτσι λοιπόν ως αρχικό σημείο για κάθε εγχείρημα διάκρισης των μεγάλων ρυθμών, που ορίζουν την τρέχουσα ιστορική στιγμή, ας προτείνω την ακόλουθη ανάλυση της ευρασιατικής ιστορίας, με κριτήριο την εναλλαγή μεταξύ περιόδων εικονικού και μεταλλικού χρήματος.
Ι. Εποχή των πρώτων αγροτικών αυτοκρατοριών (3500-800 π.χ.)
Επικρατούσα χρηματική μορφή: εικονικό πιστωτικό χρήμα.
Οι εγκυρότερες πληροφορίες μας σχετικά με την προέλευση του χρήματος γυρνούν πίσω στην αρχαία Μεσοποταμία, αν και δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος να πιστέψει κανείς ότι τα πράγματα ήταν ριζικά διαφορετικά στην Φαραωνική Αίγυπτο, στην Κίνα της εποχής του ορείχαλκου, ή στην κοιλάδα του Ινδού. Η οικονομία της Μεσοποταμίας κυριαρχούταν από μεγάλα δημόσια ιδρύματα (ναούς και παλάτια), των οποίων οι γραφειοκρατικοί διαχειριστές είχαν ικανώς δημιουργήσει λογιστικό χρήμα, εγκαθιδρύοντας μια σταθερή ισοτιμία μεταξύ του ασημιού και του βασικού αγαθού, του κριθαριού. Τα χρέη υπολογίζονταν σε ασήμι, αλλά το ασήμι σπανίως χρησιμοποιούνταν στις συναλλαγές. Αντ’ αυτού οι πληρωμές γίνονταν σε κριθάρι, ή σε οτιδήποτε άλλο που τύγχανε να είναι αποδεκτό και να εξυπηρετεί. Τα μεγάλα χρέη γραφόταν σε σφηνοειδείς πλάκες, ως διασφάλιση για τα δυο μέρη της συναλλαγής.
Ασφαλώς αγορές υπήρχαν. Οι τιμές συγκεκριμένων αγαθών που δεν παραγόταν υπό τον έλεγχο του ναού, ή του παλατιού και που συνεπώς δεν υπόκειντο σε διαχειριζόμενους πίνακες τιμών, είχαν την τάση να κυμαίνονται, σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες της προσφοράς και ζήτησης. Όμως οι περισσότερες πραγματικές καθημερινές αγοραπωλησίες, συγκεκριμένα εκείνες που δεν γίνονταν μεταξύ απολύτως ξένων, φαίνεται να έχουν γίνει με πίστωση. Οι «γυναίκες της μπύρας» και οι τοπικοί ξενοδόχοι λόγου χάρη, πουλούσαν μπύρα και συχνά νοίκιαζαν δωμάτια. Οι πελάτες δεν τους πλήρωναν αμέσως, αλλά «τα έγραφαν» (π.χ. στο τεφτέρι). Συνήθως τα πλήρωναν μαζεμένα τον καιρό της συγκομιδής. Οι πωλητές των αγορών προφανώς ενεργούσαν, όπως κάνουν σήμερα σε μικρές αγορές στην Αφρική ή την κεντρική Αμερική, όπου δημιουργούν λίστες από έμπιστους πελάτες, στους οποίους μπορούν να επεκτείνουν την πίστωση.
Το συνήθειο του χρήματος με τόκο επίσης προέρχεται από τη Σουμερία. Παρέμενε λόγου χάρη άγνωστο στην Αίγυπτο. Τα επιτόκια σταθερά στο 20%, παρέμειναν έτσι για 2000 χρόνια (αυτό δεν ήταν σημάδι κυβερνητικού ελέγχου στην αγορά: σ’ εκείνη τη φάση τέτοιοι θεσμοί κατέστησαν δυνατή την ύπαρξη αγορών).
Αυτό όμως οδήγησε σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Ειδικά σε χρονιές με κακές σοδειές, οι χωρικοί άρχιζαν να γίνονται απελπιστικά χρεωμένοι στους πλούσιους, να παραδίδουν τα χωράφια τους και εν τέλει τα μέλη της οικογένειάς τους σε χρεωστικά δεσμά. Σταδιακά αυτή η κατάσταση φαίνεται να έχει επιφέρει κοινωνική κρίση – όχι τόσο οδηγώντας σε λαϊκές εξεγέρσεις – όσο αναγκάζοντας τους μέσους πολίτες να εγκαταλείπουν εξολοκλήρου τις πόλεις και τις κατοικημένες περιοχές και να γίνονται ημινομάδες ληστές και επιδρομείς. Σύντομα έγινε παράδοση για κάθε νέο ηγεμόνα να κάνει μια νέα αρχή, ακυρώνοντας όλα τα χρέη και δηλώνοντας γενική αμνηστία ή ελευθερία, έτσι ώστε οι υπόχρεοι εργάτες να μπορέσουν να γυρίσουν στις οικογένειές τους (είναι σημαντικό ότι η πρώτη γνωστή στην ανθρωπότητα λέξη που αναφέρεται στην έννοια της ελευθερίας, η σουμέρια λέξη «αμαργκα», κυριολεκτικά σημαίνει «επιστροφή στη μητέρα»).
Οι βιβλικοί προφήτες θεσμοθέτησαν μια παρόμοια συνήθεια το Ιωβηλαίο, όπου ομοίως έπειτα από επτά χρόνια όλα τα χρέη ακυρώνονταν. Αυτό είναι και ο άμεσος πρόγονος της έννοιας της «λύτρωσης» της καινής διαθήκης. Όπως τόνισε και ο οικονομολόγος Michael Hudson, φαντάζει μια από τις δυστυχίες της παγκόσμιας ιστορίας, το γεγονός ότι ο θεσμός του δανεισμού χρημάτων με τόκο διαδόθηκε από τη Μεσοποταμία, χωρίς ως επί το πλείστο να συνοδεύεται από τα πρώιμά του ισοζύγια και ελέγχους
II. Αξονική περίοδος (800 π.χ. – 600 μ.Χ.)
Επικρατούσα χρηματική μορφή: μεταλλικά νομίσματα και πολύτιμα μέταλλα.
Αυτή ήταν η εποχή που είδε τη γέννηση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων καθώς και όλων των μεγάλων θρησκειών [2] στην Κίνα, στην Ινδία και στη Μέση ανατολή. Από την εποχή των Εμπόλεμων Κρατών στην Κίνα, μέχρι τη διάσπαση της Ινδίας και τη σφαγή και μαζική υποδούλωση, που συνόδευσε την επέκταση (και έπειτα διάλυση) της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν μια περίοδος θεαματικής δημιουργικότητας στα περισσότερα μέρη του κόσμου, αλλά επίσης και ισότιμα θεαματικής βίας.
Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, που επέτρεψε την κυριολεκτική χρήση του χρυσού και του ασημιού ως μέσο συναλλαγών, επίσης κατέστησε δυνατή τη δημιουργία των αγορών με τη σημερινή περισσότερο γνωστή και απρόσωπη έννοια του όρου. Τα πολύτιμα μέταλλα ήταν πολύ πιο κατάλληλα σε μια εποχή γενικευμένου πολέμου, για τον προφανή λόγο ότι μπορούσαν να κλαπούν.
Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων ασφαλώς δεν ανακαλύφθηκε για να διευκολύνει το εμπόριο (οι Φοίνικες οι ικανότεροι έμποροι του αρχαίου κόσμου, ήταν από τους τελευταίους που το υιοθέτησαν). Φαίνεται ότι πρωτοανακαλύφθηκε για την πληρωμή των στρατιωτών, πιθανώς πρώτα από όλους, από τους πρώτους ηγεμόνες της Λυδίας στη Μικρά Ασία, για να πληρώνουν τους Έλληνες μισθοφόρους. Η Καρχηδόνα, άλλο ένα μεγάλο εμπορικό έθνος, άρχισε να κόβει νομίσματα πολύ αργά και ευρέως για να πληρώνει τους ξένους στρατιώτες.
Διαμέσου της αρχαιότητας κάποιος μπορεί να συνεχίσει να συζητά γι’ αυτό που ο GeoffreyIngham έχει ονομάσει «σύμπλεγμα του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων». Θα ήταν καλύτερα να το αποκαλούσε «σύμπλεγμα της δουλείας και του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων», καθώς η εξάπλωση των νέων στρατιωτικών τεχνολογιών (Έλληνες οπλίτες, ρωμαϊκές λεγεώνες) πάντα ήταν στενά συνδεδεμένη με την αιχμαλώτιση και το εμπόριο δούλων.
Η άλλη μεγάλη πηγή δούλων ήταν το χρέος:
τώρα που τα κράτη δεν έσβηναν πια τα χρέη περιοδικά (όπως γινόταν στο παρελθόν), τα άτομα που δεν είχαν την τύχη να είναι πολίτες των μεγάλων στρατιωτικά πόλεων-κρατών (των οποίων οι πολίτες γενικώς προστατευόταν από ληστρικούς δανειστές), ήταν απλά θύματα κυνηγιού. Τα πιστωτικά συστήματα της Εγγύς Ανατολής δεν κατάρρευσαν λόγω οικονομικού ανταγωνισμού. Καταστράφηκαν από τις στρατιές του Αλέξανδρου – στρατιές που χρειάζονταν μισό τόνο ασημιού τη μέρα για μισθούς.
Τα ορυχεία όπου ο ορυκτός πλούτος εξορυσσόταν, γενικότερα λειτουργούσαν με δούλους. Οι στρατιωτικές εκστρατείες με τη σειρά τους διασφάλιζαν μια ατέρμονη ροή νέων δούλων. Τα αυτοκρατορικά φορολογικά συστήματα, όπως προαναφέρθηκε, σχεδιάστηκαν για να υποχρεώσουν ευρέως τους υποτελείς της αυτοκρατορίας να δημιουργήσουν αγορές, έτσι ώστε οι στρατιώτες (και ασφαλώς και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι) να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αυτόν τον ορυκτό πλούτο, αγοράζοντας ό,τι επιθυμούσαν.
Το είδος των απρόσωπων αγορών που κάποτε έτειναν να ξεφυτρώνουν ανάμεσα στις κοινωνίες, ή στις παρυφές των στρατιωτικών επιχειρήσεων, τώρα είχαν αρχίσει να διαπερνούν την κοινωνία ως σύνολο.
Όσο αμαρτωλή και να είναι η προέλευσή τους, η δημιουργία νέων μέσων συναλλαγής (το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων φαίνεται να έχει εμφανιστεί σχεδόν ταυτόχρονα στην Ελλάδα, στην Ινδία και στην Κίνα), φαίνεται να έχει βαθιές πνευματικές επιπτώσεις.
Κάποιοι έχουν υπερβάλει τόσο, ώστε να λένε ότι η ύπαρξη της ελληνικής φιλοσοφίας κατέστη δυνατή, εξαιτίας εννοιολογικών καινοτομιών, που έγιναν γνωστές από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων. Η πιο εντυπωσιακή άποψη όμως είναι η εμφάνιση αυτού που έπειτα θα γινόταν οι σύγχρονες θρησκείες: προφητικός ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, βουδισμός, τζαϊνισμός, κομφουκιανισμός, ταοϊσμός και κάποια στιγμή ισλαμισμός, σχεδόν στις ακριβείς στιγμές και τοποθεσίες, όπου κάποιος επίσης βλέπει την πρώιμη διάδοση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων.
Αν και οι ακριβείς σύνδεσμοι ακόμα μένει να εξερευνηθούν πλήρως, με κάποιο τρόπο αυτές οι θρησκείες φαίνεται να έχουν εμφανιστεί με άμεση απόκριση στη λογική των αγορών. Για να θέσουμε το ζήτημα κάπως ωμά:
αν κάποιος υποβιβάζει έναν συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο απλώς στην εγωιστική απόκτηση υλικών αγαθών, είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι σύντομα κάποιος άλλος θα έρθει να αντιπαραθέσει ένα άλλο πεδίο, μέσω του οποίου θα κηρύσσει – από μια ύψιστη αξιακή άποψη – ότι τα υλικά αγαθά είναι ασήμαντα κι ο εγωισμός – ή ακόμα και ο ίδιος ο εαυτός – απατηλός.
III. Μεσαίωνας (600 μ.Χ. – 1500 μ.Χ.) [3]
Η επιστροφή στο εικονικό πιστωτικό χρήμα.
Αν η «Αξονική περίοδος» ήταν μάρτυρας στην εμφάνιση συμπληρωματικών ιδανικών σε εκείνα των αγορών αγαθών και των παγκόσμιων θρησκειών, ο Μεσαίωνας ήταν η περίοδος όπου αυτοί οι δύο θεσμοί άρχισαν να ενοποιούνται. Οι θρησκείες άρχισαν να επικρατούν των συστημάτων αγορών.
Καθετί από το διεθνές εμπόριο μέχρι την οργάνωση τοπικών εμποροπανηγυριών, περατωνόταν ολοένα και περισσότερο διαμέσου κοινωνικών δικτύων, που ορίζονταν και ρυθμίζονταν από τις θρησκευτικές αρχές. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε δυνατή την επιστροφή σε όλη την Ευρασία, διαφόρων μορφών εικονικού πιστωτικού χρήματος.
Στην Ευρώπη όπου όλο αυτό έλαβε χώρα υπό την αιγίδα του χριστιανισμού, η κυκλοφορία και χρήση νομισμάτων ήταν σποραδική και άνισα διαθέσιμη. Οι τιμές μετά το 800 μ.Χ. υπολογιζόταν ευρέως σε όρους μιας παλιάς καρολίγγειας (αλλιώς καρλομαγνικής) ισοτιμίας, που πλέον δεν υπήρχε (στην πραγματικότητα γινόταν αναφορές σε αυτή ως «φανταστικό χρήμα»), όμως παρ’ όλα αυτά οι καθημερινές αγοραπωλησίες διεκπεραιώνονταν ως επί το πλείστο με άλλους τρόπους. Ένα σύνηθες μέσο για παράδειγμα ήταν η χρήση των tally-sticks (θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε «χρεωστικά ξυλάκια»). Επρόκειτο για κάποια κομμάτια ξύλου που πάνω είχαν χαραγμένο το χρέος και τα έσπαζαν στα δύο. Το ένα κομμάτι το κρατούσε ο οφειλέτης και το άλλο ο πιστωτής. Συνηθισμένη ήταν η χρήση αυτών σε μεγάλο μέρος της Αγγλίας μέχρι και τον 16ο αιώνα. Τις μεγαλύτερες συναλλαγές τις διαχειριζόταν με συναλλακτικούς λογαριασμούς, με τα μεγάλα εμπορικά πανηγύρια να εξυπηρετούν ως τα κέντρα συναλλαγών τους. Εν τω μεταξύ η εκκλησία πρόσφερε ένα νόμιμο πλαίσιο, επιβάλλοντας αυστηρούς ελέγχους στη χρηματική πίστωση και απαγορεύσεις στις χρεωστικές δεσμεύσεις.
Το πραγματικό νευρικό κέντρο του μεσαιωνικού οικονομικού κόσμου ήταν ο ινδικός ωκεανός, οποίος μαζί με τους δρόμους των καραβανιών της κεντρικής Ασίας, συνέδεε τους μεγάλους πολιτισμούς της Ινδίας, της Κίνας και της Μέσης Ανατολής. Εδώ το εμπόριο συντελούνταν μέσα στο πλαίσιο του Ισλάμ, το οποίο όχι μόνο παρείχε μια νόμιμη δομή αρκετά αγώγιμη στις εμπορικές δραστηριότητες (ενώ απαγόρευε εξολοκλήρου τον έντοκο δανεισμό χρημάτων), αλλά επίσης επέτρεπε τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ εμπόρων σε ένα εντυπωσιακά μεγάλο μέρος του κόσμου, επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία μιας ποικιλίας εξελιγμένων εργαλείων πίστωσης.
Στην πραγματικότητα η δυτική Ευρώπη ήταν όπως σε πολλά πράγματα άλλωστε, σχετικά καθυστερημένη από αυτή την άποψη: οι περισσότερες από τις οικονομικές καινοτομίες που έφτασαν στην Ιταλία και στη Γαλλία τον 11ο και 12οαιώνα, ήδη χρησιμοποιούνταν ευρέως στην Αίγυπτο ή στο Ιράκ από τον 8ο ή 9ο αιώνα. Η λέξη «τσεκ» (επιταγή) για παράδειγμα, προέρχεται από την αραβική λέξη «sakk» και δεν είχε εμφανιστεί στα αγγλικά παρά μόνο γύρω στο 1220 μ.Χ.
Η περίπτωση της Κίνας είναι ακόμα πιο περίπλοκη:
ο Μεσαίωνας εκεί ξεκίνησε με την ταχεία διάδοση του βουδισμού, ο οποίος ενώ δεν ήταν σε θέση να ενεργοποιήσει νόμους ή να ρυθμίσει το εμπόριο, κινήθηκε γρήγορα ενάντια στους τοπικούς τοκογλύφους, με την ανακάλυψη του ενεχυροδανειστηρίου – με τα πρώτα εξ αυτών να βρίσκονται σε βουδιστικούς ναούς, προσφέροντας στους φτωχούς αγρότες μια εναλλακτική λύση από εκείνη του τοπικού τοκογλύφου.
Παρ’ όλα αυτά, πολύ πιο πριν το κράτος είχε επαναδιεκδικήσει το ρόλο του, όπως συνηθίζει άλλωστε να κάνει το κράτος στην Κίνα. Όμως καθώς το έκανε αυτό, όχι μόνο ρύθμισε τα επιτόκια και επιχείρησε να καταργήσει το θεσμό της υποχρεωτικής εργασίας προς αποπληρωμή χρεών, αλλά επίσης απομακρύνθηκε εντελώς από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, ανακαλύπτοντας τα χαρτονομίσματα. Όλο αυτό συνοδεύτηκε πάλι από την ανάπτυξη μιας ποικιλίας σύνθετων οικονομικών εργαλείων.
Όλο αυτό δεν σημειώνεται για να ειπωθεί ότι αυτή η περίοδος δεν είχε σφαγές και πλιάτσικα (ιδίως κατά τις μεγάλες νομαδικές εισβολές), ή ότι το σύστημα των μεταλλικών κερμάτων δεν ήταν σε αρκετούς τόπους και στιγμές ένα σημαντικό μέσο συναλλαγών. Παρ’ όλα αυτά αυτό που πραγματικά χαρακτηρίζει αυτήν την περίοδο, φαίνεται να είναι μια κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα είδε το χρήμα να είναι αρκετά αποσυνδεδεμένο από καταναγκαστικούς οργανισμούς. Κάποιος θα μπορούσε να μας πει ότι οι ανταλλακτές χρημάτων καλούνταν πίσω στους ναούς, όπου και ήταν δυνατόν να εποπτευτούν. Το αποτέλεσμα ήταν η άνθιση θεσμών, που προϋπέθεταν ένα μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικής εμπιστοσύνης.
IV. Εποχή των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών (1500-1971)
Η επιστροφή των πολύτιμων μετάλλων
Με τον ερχομό των μεγάλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών – της ιβηρικής και έπειτα της βορειοατλαντικής – ο κόσμος έγινε μάρτυρας μιας επιστροφής στη μαζική δουλεία, στο πλιάτσικο, στους πολέμους καταστροφών και την επακόλουθη ταχεία επιστροφή των χρυσών και ασημένιων νομισμάτων ως πρωταρχική μορφή κυκλοφορούντος νομίσματος.
Η ιστορική έρευνα πιθανώς να καταλήξει δείχνοντας ότι η προέλευση αυτών των αλλαγών ήταν πολύ πιο σύνθετη απ’ ό,τι συνηθισμένα θα υποθέταμε. Μερικές από αυτές είχαν αρχίσει να συμβαίνουν ακόμα και πριν από την κατάκτηση του Νέου Κόσμου.
Ένας από τους βασικούς παράγοντες της επιστροφής στα μεταλλικά νομίσματα για παράδειγμα, ήταν η εμφάνιση λαϊκών κινημάτων στην Κίνα κατά την πρώιμη δυναστεία των Μινγκ, τον 15ο και 16ο αιώνα, που τελικά ανάγκασε την κυβέρνηση να εγκαταλείψει όχι μόνο τα χαρτονομίσματα, αλλά και κάθε προσπάθεια να επιβάλλει το δικό της νόμισμα. Αυτό οδήγησε στην επιστροφή της τεράστιας κινέζικης αγοράς στη χρήση ασημιού μη κομμένου σε νομίσματα.
Καθώς οι φόροι επίσης σταδιακά μετατρεπόταν σε ασήμι, σύντομα η μέση επίσημη κινέζικη πολιτική έγινε η προσπάθεια να έρθει όσο το δυνατόν περισσότερο ασήμι στη χώρα, έτσι ώστε να κρατηθεί το επίπεδο των φόρων χαμηλό και να αποφευχθούν μελλοντικές εξεγέρσεις και κοινωνικές αναταραχές. Η ξαφνική τεράστια ζήτηση ασημιού είχε επιπτώσεις σε όλη την υφήλιο. Τα περισσότερα από τα πολύτιμα μεταλλεύματα που λαφυραγώγησαν οι ισπανοί κατακτητές και αργότερα εξόρυξαν από τα ορυχεία του Μεξικού και του Ποτόσι (με σχεδόν ανυπολόγιστο κόστος ανθρώπινων ζωών), κατέληξαν στην Κίνα. Αυτές οι παγκόσμιας κλίμακας επαφές που τελικά αναπτύχθηκαν στον Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό, έχουν καταγραφεί με μεγάλη λεπτομέρεια. Το σημαντικό σημείο εδώ είναι ότι η αποσύνδεση του χρήματος από τους θρησκευτικούς οργανισμούς και η επανασύνδεσή του με καταναγκαστικούς (συγκεκριμένα με το κράτος), συνοδεύτηκε από μια ιδεολογική επιστροφή στον «μεταλλισμό». [4]
Η πίστωση υπό αυτή την έννοια ήταν εξολοκλήρου ένα θέμα των κρατών που διέπονταν ευρέως από ελλειμματική χρηματοδότηση, μια είδους πίστωση που με τη σειρά της ανακαλύφθηκε για να χρηματοδοτήσει ολοένα και πιο πολυδάπανους πολέμους. Σε διεθνές επίπεδο η βρετανική αυτοκρατορία ήταν πιστή στη διατήρηση του κανόνα του χρυσού το 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, ενώ στις Η.Π.Α. λάμβαναν χώρα μεγάλες πολιτικές μάχες σχετικά με το αν ο κανόνας του χρυσού ή του ασημιού θα έπρεπε να επικρατήσει.
Αυτή επίσης ήταν φανερά η περίοδος την ανόδου του καπιταλισμού, της βιομηχανικής επανάστασης, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ούτω καθ’ εξής. Αυτό που προσπαθώ να κάνω τώρα δεν είναι να αρνηθώ τη σημασία τους, αλλά να προσφέρω ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορεί κανείς να δει τέτοια οικεία συμβάντα, μέσα από ένα λιγότερο οικείο πρίσμα. Λόγου χάρη, γίνεται ευκολότερος ο εντοπισμός των δεσμών μεταξύ πολέμου, καπιταλισμού και δουλείας. Ο θεσμός της μισθωτής εργασίας για παράδειγμα, έχει προέλθει ιστορικά από αυτόν της δουλείας (τα πιο πρώιμα συμβόλαια μισθών που γνωρίζουμε, από την Ελλάδα μέχρι τις μαλαισιανές πόλεις κράτη, ήταν στην πραγματικότητα ενοικιάσεις δούλων) και επίσης πάντα είχε την τάση ιστορικά να είναι στενά συνδεδεμένος με διάφορες μορφές υποχρεωτικής εργασίας για την αποπληρωμή χρέους – όπως άλλωστε παραμένει και σήμερα. Το γεγονός ότι έχουμε συμπεριλάβει τέτοιες έννοιες σε μια γλώσσα ελευθερίας, δεν σημαίνει ότι αυτό που σήμερα θεωρούμε οικονομική ελευθερία, δεν βασίζεται εν τέλει σε μια λογική που κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, έχει θεωρηθεί η απόλυτη ουσία της δουλείας.
V. Σημερινή εποχή (1971 και έπειτα)
Η αυτοκρατορία του χρέους
Η σημερινή εποχή μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ξεκινήσει στις 15 Αυγούστου του 1971, όταν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Richard Nixon επίσημα ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό και δημιούργησε με αποτελεσματικό τρόπο τα σημερινά καθεστώτα των κυμαινόμενων ισοτιμιών. Έχουμε επιστρέψει αν μη τι άλλο, σε μια εποχή εικονικού χρήματος, στην οποία οι καταναλωτικές αγορές στις πλούσιες χώρες σπανίως περιλαμβάνουν ακόμα και χαρτονομίσματα και οι εθνικές οικονομίες έχουν ως κανόνα το καταναλωτικό χρέος. Είναι αυτή η έννοια κατά την οποία μπορούμε να μιλήσουμε για «οικονομικοποίηση» του κεφαλαίου, όπου η κερδοσκοπία στις ισοτιμίες και στα οικονομικά εργαλεία εδραιώνεται, αποκομμένη από κάθε άμεση σχέση με την παραγωγή ή ακόμα και με το εμπόριο. Αυτός είναι ασφαλώς ο τομέας που έχει εισέλθει σήμερα σε κρίση.
Τι μπορούμε να πούμε στα σίγουρα για αυτήν τη νέα εποχή; Μέχρι τώρα πολύ πολύ λίγα. Τριάντα ή σαράντα χρόνια είναι τίποτα σχετικά με τα χρόνια που εξετάσαμε. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η εποχή έχει μόλις ξεκινήσει. Παρ’ όλα αυτά η συνεχιζόμενη ανάλυση όσο ωμή και να είναι αυτή, μας επιτρέπει να κάνουμε, κατόπιν ενημέρωσης, κάποιες προτάσεις.
Ιστορικά όπως έχουμε δει, οι εποχές του εικονικού πιστωτικού χρήματος έχουν συμπεριλάβει τη δημιουργία κάποιων ειδών επιβαλλόμενων θεσμών – η ιερή βασιλεία της Μεσοποταμίας, οι μωσαϊκές επέτειοι (Ιωβηλαία), η Σαρία και οι εκκλησιαστικοί νόμοι – οι οποίοι θέτουν ενός είδους ελέγχους στις πιθανές καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες του χρέους. Σχεδόν ομοίως συμπεριλαμβάνουν θεσμούς (συνήθως όχι αυστηρά ισομεγέθεις του κράτος, αλλά μεγαλύτερους) για την προστασία των οφειλετών.
Μέχρι στιγμής η κίνηση αυτή τη φορά ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση:
αρχίζοντας από τη δεκαετία του ’80 ξεκινήσαμε να βλέπουμε τη δημιουργία του πρώτου αποτελεσματικού πλανητικού διαχειριστικού συστήματος, που λειτουργεί διαμέσου του ΔΝΤ, της παγκόσμιας τράπεζας, εταιριών και άλλων οικονομικών οργανισμών, κατά βάση για να προστατέψουν τα συμφέροντα των οφειλετών. Όμως αυτός ο μηχανισμός σύντομα έπεσε σε κρίση, πρωτίστως από την υπερβολικά ταχεία ανάπτυξη παγκόσμιων κοινωνικών κινημάτων (το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης), το οποίο αποτελεσματικά κατέστρεψε την ηθική εξουσία οργανισμών όπως το ΔΝΤ, άφησε αρκετούς από αυτούς στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και τώρα στο έλεος της παρούσας τραπεζικής κρίσης και της παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης.
Καθώς η νέα εποχή του εικονικού χρήματος έχει μόλις ξεκινήσει και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι εξολοκλήρου θολές, μπορούμε ήδη να πούμε ένα ή δύο πράγματα.
Το πρώτο είναι ότι μια κίνηση προς το εικονικό χρήμα δεν είναι αναγκαστικά από μόνη της μια ύπουλη συνέπεια του καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα μπορεί κάλλιστα να σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Για ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας συστήματα εικονικού χρήματος σχεδιάστηκαν και ρυθμίστηκαν, για να εξασφαλίσουν ότι τίποτε σαν τον καπιταλισμό δεν θα μπορούσε να προκύψει – τουλάχιστον όχι με την παρούσα του μορφή, όπου το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται σε μια συνθήκη, που σε πολλές άλλες περιόδους της ιστορίας θα θεωρούνταν ισοδύναμη της δουλείας.
Το δεύτερο σημείο είναι η υπογράμμιση του απόλυτα κρίσιμου ρόλου της βίας, κατά τον προσδιορισμό των όρων με τους οποίους φανταζόμαστε την «κοινωνία» και τις «αγορές» – και κατ’ επέκταση αρκετών από τις πιο βασικών μας απόψεων για την ελευθερίας. Ένας κόσμος λιγότερο διαποτισμένος από βία, αμέσως θα άρχιζε να αναπτύσσει άλλους θεσμούς.
Εν τέλει αν σκεφτούμε το χρέος έξω από τις δίδυμες ιδεολογικές χειροπέδες του κράτους και της αγοράς, τότε ανοίγουν συναρπαστικές δυνατότητες. Λόγου χάρη μπορούμε να ρωτήσουμε:
σε μια κοινωνία, όπου αυτή η θεμελίωση της βίας θα είχε εν τέλει αποταχθεί, τι ακριβώς θα όφειλαν οι ελεύθεροι άνθρωποι ο ένας στον άλλο; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα έκαναν μεταξύ τους;
Ας ελπίσουμε ότι κάποια μέρα το κάθε άτομο θα είναι σε θέση να υποβάλλει τέτοιες ερωτήσεις. Σε τέτοιες εποχές, ποτέ δεν ξέρεις.”
Σημειώσεις
1. Geoffrey W. Gardiner, ‘The Primacy of Trade Debts in the Development of Money’, in Randall Wray (ed.), Credit and State Theories of Money: The Contributions of A. Mitchell Innes, Cheltenham: Elgar, 2004, p.134.
2. Η φράση «Αξονική εποχή» πρωτοδιατυπώθηκε από τον Karl Jaspers, για να περιγράψει τη σχετικά σύντομη περίοδο μεταξύ των 800 π.χ. και 200 π.χ. όπου όπως πίστευε, όλες οι κύριες φιλοσοφικές παραδόσεις τις οποίες γνωρίζουμε σήμερα προέκυψαν ταυτόχρονα στην Κίνα, Ινδία και ανατολική Μεσόγειο. Εδώ το χρησιμοποιώ σύμφωνα με την – κατά τοMumford – πιο ευρεία χρήση του όρου, ως η περίοδος που ήταν μάρτυρας στη γέννηση όλων των υπαρχόντων παγκόσμιων θρησκειών, επεκτείνοντάς την από την εποχή του Ζωροάστρη μέχρι αυτή του Μωάμεθ.
3. Εδώ παραπέμπω το μεγαλύτερο μέρος από αυτό που γενικώς αναφέρεται ως Μεσαίωνας στην Ευρώπη, σε μια πρόωρη περίοδο που χαρακτηρίζεται από τον ληστρικό μιλιταρισμό και την ακόλουθη σημασία του ορυκτού πλούτου: οι επιδρομές των Βίκινγκς και η περίφημη αποκομιδή του danegeld (ετήσιος φόρος που πλήρωναν οι Αγγλοσάξονες στους Δανούς προκειμένου εκείνοι να μην κάνουν επιδρομές, το οποίο έπειτα συνέχισε ως έγγειος φόρος) από την Αγγλία στα 800 μ.Χ., μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις τελευταίες εκδηλώσεις μιας εποχής, όπου ο ληστρικός μιλιταρισμός πήγαινε χέρι χέρι με σωρούς από πλούτη σε χρυσό και ασήμι.
4. Ο μύθος του αντιπραγματισμού και θεωρίες χρήματος-εμπορεύματος ασφαλώς είχαν αναπτυχθεί σ’ εκείνη την περίοδο.
Ή βιώσιμο χρέος ή βιώσιμος λαός... του Νίκου Μπογιόπουλου.
Οι χώρες-ωφειλέτες δεν δανείζονται γιατί έχουν χρέη. Εχουν χρέη επειδή δανείζονται. Και δανειζόμενες παραμένουν αιώνια δεσμευμένες στους πιστωτές τους, προς τους οποίους οι λαοί πληρώνουν με το αίμα τους τόκους και χρεολύσια.
Σύμφωνα με τον Στίγκλιτς, μέσα απ’ αυτή την διαδικασία, οι χρεωμένες χώρες κατέβαλαν στους πιστωτές ρους για την πληρωμή παλαιότερων χρεών το διάστημα 1984-2000 το αστρονομικό ποσό των 4,6 τρις. δολαρίων. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής, οι συνέπειες για τους λαούς ήταν, είναι και θα είναι δραματικές.
Φτώχεια, λιτότητα, ανέχεια, ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου, πολιτικές βαρβαρότητας που διατηρούνται επί δεκαετίες, και που, όσο γεμίζουν τα θησαυροφυλάκια των πλουτοκρατών, τόσο βυθίζουν στη δυστυχία τους εργαζόμενους. Πολιτικές που βυθίζουν στα Τάρταρα την τιμή της εργατικής δύναμης, ακριβώς για να γεμίζουν τα θησαυροφυλάκια των κεφαλαιοκρατών.
Τι επιδιώκουν λοιπόν οι εγχώριοι «σωτήρες» και οι ξένοι «εταίροι» του με τα δανεικά που παρέχουν ώστε να συμβάλουν όπως λένε στην επίτευξη της περίφημης «βιωσιμότητας» του ελληνικού χρέους; Πίσω απ’ τους ευφημισμούς, αυτό που εννοούν είναι ότι θέλουν να κρατήσουν τους έλληνες εργαζόμενους σε εκείνο το επίπεδο χαμοζωής, το επίπεδο δηλαδή λίγο πριν την εξόντωση, το οποίο θα παρατείνεται στο διηνεκές, ώστε ο ελληνικός λαός –εις το διηνεκές- να τους πληρώνει τόκους και χρεολύσια.
Διότι «βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει βίος αβίωτος. «Βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει να ζούμε για να πληρώνουμε χρέη, κι άλλα χρέη, χρέη που άλλοι τα προκαλούν και όσο κι αν τα πληρώνεις τόσο αυτά μεγαλώνουν. Βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει να σε δανείζουν, για να τους πληρώνεις διπλά και τριπλά τα παλαιότερα δάνεια, και μέσα από τους ανατοκισμούς των νέων δανείων να σε κρατούν χρεωμένο εφ’ όρου ζωής.
Η εμπειρία αυτής της «σωτήριας» πολιτικής δεν είναι μόνο ελληνική, είναι παγκόσμια. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα που έρχεται από την δεκαετία του ’80 και αποτυπώνεται στα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας: Στις αρχές του 1980 το χρέος που είχαν 109 «πιστολήπτριες» χώρες προς τους πιστωτές τους ήταν 430 δισ. δολάρια. Παρά το γεγονός ότι μέχρι το 1986 είχαν πληρώσει σε τόκους 336 δισ. δολάρια στο τέλος της ίδιας χρονιάς είχαν φτάσει να χρωστάνε πάνω από 880 δις δολάρια. Μέσα σε μια εξαετία δηλαδή, χρωστούσαν ποσό υπερδιπλάσιο από κείνο που αρχικά είχαν δανειστεί, και ενώ την ίδια ώρα είχαν ήδη πληρώσει σε τόκους τα 4/5 των αρχικών δανείων!
Ο ελληνικός λαός έχει πλέον ανάλογη εμπειρία η οποία ανάγεται σε χρόνο πολύ πριν τα μνημόνια.
Είναι ενδεικτικά τα εξής:
Πρώτον, από την υπογραφή της συνθήκες του Μάαστριχτ και μετά, δηλαδή την τελευταία εικοσαετία, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει σε εγχώριους και ξένους τοκογλύφους και κερδοσκόπους το αστρονομικό ποσό των 772,9 δις ευρώ!
Δεύτερον, μόνο από το 2000 και μετά, δηλαδή από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει για τόκους και χρεολύσια μακροπρόθεσμων δανείων το ποσό των 400,5 δις ευρώ. Την ίδια περίοδο για εξοφλήσεις έντοκων και βραχυπρόθεσμων τίτλων έχει πληρώσει πάνω από 240 δις ευρώ. Αθροισμα 640,5 δις ευρώ!
Τρίτον, από το Μάαστριχτ και μετά, τέσσερα ολόκληρα ΑΕΠ της χώρας έχουν πάει σε … τόκους και χρέη! Από αυτά μάλιστα, πάνω από τρία ολόκληρα ΑΕΠ έχουν εξανεμιστεί σε τόκους και χρεολύσια κατά την περίοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη!
Τα παραπάνω στοιχεία και οι σχετικοί πίνακες που περιλαμβάνουν τις δαπάνες για την καταβολή των τόκων, χρεολυσίων και τις εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμων τίτλων και εντόκων γραμματίων, ομολογούνται στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού του έτους 2013 (σελ. 133).
Ας δούμε ένα ακόμα στοιχείο: το ελληνικό δημόσιο χρέος το Μάρτιο του 2010 ήταν 310 δισεκατομμύρια. Το Μάρτιο του 2013 το δημόσιο χρέος ήταν 309 δισεκατομμύρια. Δηλαδή μετά από τρία χρόνια ανελέητης λιτότητας, εξαθλίωσης και εξανδραποδισμού του λαού μετά από σωρεία μέτρων που υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 60 δις ευρώ που φορτώθηκαν στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων, το δημόσιο χρέος μειώθηκε μόλις κατά .. 1 δισεκατομμύριο! Αυτή είναι η πολιτική τους. Είναι η ίδια πολιτική που (καθ’ ομολογία του Στουρνάρα στη βουλή στις 15/2/2013) μέσα σε μόλις τρία χρόνια έχει παράσχει στους πλουτοκράτες δάνεια ύψους 550 δισ ευρώ, αλλά σε ότι αφορά τους εργαζόμενους έχει εκτινάξει τι ιδιωτικό χρέος στα 230 δισ ευρώ, την ανεργία στο 1,5 εκατομμύριο και τους Ελληνες που ζουν στη φτώχεια στα 3,5 εκατομμύρια!
Το συμπέρασμα είναι ότι από την μια μεριά το κράτος και οι κυβερνήσεις των κεφαλαιοκρατών δανείζονται αστρονομικά ποσά με τα οποία χρηματοδοτείται η κερδοφόρα δράση των κεφαλαιοκρατών και από την άλλη μεριά ο λαός πληρώνει τα χρέη των κεφαλαιοκρατών και του κράτους των κεφαλαιοκρατών και μάλιστα στο πολλαπλάσιο. Με τόκο!
Είναι προφανές λοιπόν τι συμβαίνει: Αφενός, τα λαϊκά στρώματα, καθιστώντας «βιώσιμο το χρέος», πλήρωσαν την τελευταία 20ετία (και κυρίως κατά την περίοδο της «ευρω-ευημερίας») σε τόκους για το δημόσιο χρέος, που άλλοι το δημιούργησαν, άλλοι το προκάλεσαν και άλλοι τα «έφαγαν», κοντά στο ένα τρισεκατομμύριο ευρώ!
Αφετέρου, όταν μιλούν για «βιωσιμότητα του χρέους» εννοούν την μετατροπή της ζωής του λαού σε ένα «βίο αβίωτο», αφού εκείνο που θέλουν είναι έναν λαό αλυσοδεμένο στο μαγγανοπήγαδο που χρέους, που θα ζει ίσα-ίσα ώστε να τους πληρώνει αενάως και αιωνίους, τόκους, χρεολύσια και χρέη για δάνεια που άλλοι τα ξεκοκαλίζουν.
Τέλος, όταν μιλούν για «βιωσιμότητα του χρέους» εννοούν την διατήρηση των μακάβριων συνεπειών ενός δανεισμού που ούτε είχε ούτε έχει σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών των εργαζομένων. Αντίθετα αποτελεί την συνήθη τακτική της ολιγαρχίας μέσω της οποίας το κεφάλαιο αφενός εξασφαλίζει πηγές για την δική του ρευστότητα, αφετέρου συνεχίζει να χρεώνει τα βάρη του δικού του δανεισμού στα λαϊκά στρώματα.
Η «βιωσιμότητα του χρέους», για την οποία πανηγυρίζουν, Μέρκελ, Σαμαράς, Βενιζέλος, ΔΝΤ κτλ., σημαίνει έναν ελληνικό λαό που θα πληρώνει στο διηνεκές τα παλαιότερα και τα νεότερα δάνεια της πλουτοκρατίας χωρίς ποτέ να ξεχρεώνει. Που πάντα θα του λένε ότι «οφείλει» όλο και μεγαλύτερα χρέη στους πιστωτές, μιας και ο λογαριασμός αυτός δεν τελειώνει ποτέ. Αντίθετα, σε κάθε προηγούμενο λογαριασμό χρεών, επέρχεται –όπως περιέγραφε ο Λένιν- ένας «τοκογλυφικός επιπρόσθετος λογαριασμός πάνω σε εκείνον που είκοσι φορές ως τώρα πληρώθηκε».
Είναι προφανές: Η απάντηση σ' αυτόν τον καταναγκασμό, η απάντηση στον εξαναγκασμό εκατομμυρίων ανθρώπων να εξαθλιώνονται, να χρεοκοπούν, να καταστρέφονται, να φτωχοποιούνται, να λεηλατούνται, και όλα αυτά είτε για να διατηρείται «βιώσιμο το χρέος», είτε γιατί (όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας, παρά τα όσα λέγονται) το χρέος είναι «μη βιώσιμο», δεν είναι η «σταδιακή αποπληρωμή». Ούτε η «επιμήκυνση». Ούτε ο «λογιστικός» προσδιορισμός του «καλού» και του «κακού» χρέους. Ούτε τα «κουρέματα» Ούτε καμία από τις τεχνικές καταλήστευσης του λαού που ακολουθούνται στο όνομα της «βιωσιμότητας του χρέους» ή της «μη βιωσιμότητας του χρέους».
Η μία και μοναδική απάντηση είναι: «Δεν πληρώνω»! Απάντηση κοφτή, αδιαπραγμάτευτη και –ναι!- μονομερής εκ μέρους του λαού. Απάντηση που φυσικά δεν θα προέλθει από την εξουσία των μονοπωλίων, που τα δικά της δάνεια μετατρέπονται σε χρέη για τον λαό. Δεν θα προέλθει από την εξουσία εκείνων που υπογράφουν μνημόνια, ή των άλλων που θέλουν να γίνουν εκείνοι οι «διαπραγματευτές» στην θέση των προηγούμενων με την ΕΕ με την ΕΚΤ, με το ΔΝΤ. Θα προέλθει μόνο από έναν λαό αποφασισμένο να επιβάλει την δική του λαϊκή εξουσία. Χωρίς μονοπώλια. Χωρίς ΕΕ. Χωρίς ΔΝΤ. Και χωρίς να αναγνωρίζει καμία «υποχρέωση» του λαού απέναντι σε ντόπιους και ξένους τοκογλύφους.
Φτώχεια, λιτότητα, ανέχεια, ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου, πολιτικές βαρβαρότητας που διατηρούνται επί δεκαετίες, και που, όσο γεμίζουν τα θησαυροφυλάκια των πλουτοκρατών, τόσο βυθίζουν στη δυστυχία τους εργαζόμενους. Πολιτικές που βυθίζουν στα Τάρταρα την τιμή της εργατικής δύναμης, ακριβώς για να γεμίζουν τα θησαυροφυλάκια των κεφαλαιοκρατών.
Τι επιδιώκουν λοιπόν οι εγχώριοι «σωτήρες» και οι ξένοι «εταίροι» του με τα δανεικά που παρέχουν ώστε να συμβάλουν όπως λένε στην επίτευξη της περίφημης «βιωσιμότητας» του ελληνικού χρέους; Πίσω απ’ τους ευφημισμούς, αυτό που εννοούν είναι ότι θέλουν να κρατήσουν τους έλληνες εργαζόμενους σε εκείνο το επίπεδο χαμοζωής, το επίπεδο δηλαδή λίγο πριν την εξόντωση, το οποίο θα παρατείνεται στο διηνεκές, ώστε ο ελληνικός λαός –εις το διηνεκές- να τους πληρώνει τόκους και χρεολύσια.
Διότι «βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει βίος αβίωτος. «Βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει να ζούμε για να πληρώνουμε χρέη, κι άλλα χρέη, χρέη που άλλοι τα προκαλούν και όσο κι αν τα πληρώνεις τόσο αυτά μεγαλώνουν. Βιωσιμότητα του χρέους» σημαίνει να σε δανείζουν, για να τους πληρώνεις διπλά και τριπλά τα παλαιότερα δάνεια, και μέσα από τους ανατοκισμούς των νέων δανείων να σε κρατούν χρεωμένο εφ’ όρου ζωής.
Η εμπειρία αυτής της «σωτήριας» πολιτικής δεν είναι μόνο ελληνική, είναι παγκόσμια. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα που έρχεται από την δεκαετία του ’80 και αποτυπώνεται στα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας: Στις αρχές του 1980 το χρέος που είχαν 109 «πιστολήπτριες» χώρες προς τους πιστωτές τους ήταν 430 δισ. δολάρια. Παρά το γεγονός ότι μέχρι το 1986 είχαν πληρώσει σε τόκους 336 δισ. δολάρια στο τέλος της ίδιας χρονιάς είχαν φτάσει να χρωστάνε πάνω από 880 δις δολάρια. Μέσα σε μια εξαετία δηλαδή, χρωστούσαν ποσό υπερδιπλάσιο από κείνο που αρχικά είχαν δανειστεί, και ενώ την ίδια ώρα είχαν ήδη πληρώσει σε τόκους τα 4/5 των αρχικών δανείων!
Ο ελληνικός λαός έχει πλέον ανάλογη εμπειρία η οποία ανάγεται σε χρόνο πολύ πριν τα μνημόνια.
Είναι ενδεικτικά τα εξής:
Πρώτον, από την υπογραφή της συνθήκες του Μάαστριχτ και μετά, δηλαδή την τελευταία εικοσαετία, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει σε εγχώριους και ξένους τοκογλύφους και κερδοσκόπους το αστρονομικό ποσό των 772,9 δις ευρώ!
Δεύτερον, μόνο από το 2000 και μετά, δηλαδή από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη, ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει για τόκους και χρεολύσια μακροπρόθεσμων δανείων το ποσό των 400,5 δις ευρώ. Την ίδια περίοδο για εξοφλήσεις έντοκων και βραχυπρόθεσμων τίτλων έχει πληρώσει πάνω από 240 δις ευρώ. Αθροισμα 640,5 δις ευρώ!
Τρίτον, από το Μάαστριχτ και μετά, τέσσερα ολόκληρα ΑΕΠ της χώρας έχουν πάει σε … τόκους και χρέη! Από αυτά μάλιστα, πάνω από τρία ολόκληρα ΑΕΠ έχουν εξανεμιστεί σε τόκους και χρεολύσια κατά την περίοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη!
Τα παραπάνω στοιχεία και οι σχετικοί πίνακες που περιλαμβάνουν τις δαπάνες για την καταβολή των τόκων, χρεολυσίων και τις εξοφλήσεις βραχυπρόθεσμων τίτλων και εντόκων γραμματίων, ομολογούνται στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού του έτους 2013 (σελ. 133).
Ας δούμε ένα ακόμα στοιχείο: το ελληνικό δημόσιο χρέος το Μάρτιο του 2010 ήταν 310 δισεκατομμύρια. Το Μάρτιο του 2013 το δημόσιο χρέος ήταν 309 δισεκατομμύρια. Δηλαδή μετά από τρία χρόνια ανελέητης λιτότητας, εξαθλίωσης και εξανδραποδισμού του λαού μετά από σωρεία μέτρων που υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 60 δις ευρώ που φορτώθηκαν στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων, το δημόσιο χρέος μειώθηκε μόλις κατά .. 1 δισεκατομμύριο! Αυτή είναι η πολιτική τους. Είναι η ίδια πολιτική που (καθ’ ομολογία του Στουρνάρα στη βουλή στις 15/2/2013) μέσα σε μόλις τρία χρόνια έχει παράσχει στους πλουτοκράτες δάνεια ύψους 550 δισ ευρώ, αλλά σε ότι αφορά τους εργαζόμενους έχει εκτινάξει τι ιδιωτικό χρέος στα 230 δισ ευρώ, την ανεργία στο 1,5 εκατομμύριο και τους Ελληνες που ζουν στη φτώχεια στα 3,5 εκατομμύρια!
Το συμπέρασμα είναι ότι από την μια μεριά το κράτος και οι κυβερνήσεις των κεφαλαιοκρατών δανείζονται αστρονομικά ποσά με τα οποία χρηματοδοτείται η κερδοφόρα δράση των κεφαλαιοκρατών και από την άλλη μεριά ο λαός πληρώνει τα χρέη των κεφαλαιοκρατών και του κράτους των κεφαλαιοκρατών και μάλιστα στο πολλαπλάσιο. Με τόκο!
Είναι προφανές λοιπόν τι συμβαίνει: Αφενός, τα λαϊκά στρώματα, καθιστώντας «βιώσιμο το χρέος», πλήρωσαν την τελευταία 20ετία (και κυρίως κατά την περίοδο της «ευρω-ευημερίας») σε τόκους για το δημόσιο χρέος, που άλλοι το δημιούργησαν, άλλοι το προκάλεσαν και άλλοι τα «έφαγαν», κοντά στο ένα τρισεκατομμύριο ευρώ!
Αφετέρου, όταν μιλούν για «βιωσιμότητα του χρέους» εννοούν την μετατροπή της ζωής του λαού σε ένα «βίο αβίωτο», αφού εκείνο που θέλουν είναι έναν λαό αλυσοδεμένο στο μαγγανοπήγαδο που χρέους, που θα ζει ίσα-ίσα ώστε να τους πληρώνει αενάως και αιωνίους, τόκους, χρεολύσια και χρέη για δάνεια που άλλοι τα ξεκοκαλίζουν.
Τέλος, όταν μιλούν για «βιωσιμότητα του χρέους» εννοούν την διατήρηση των μακάβριων συνεπειών ενός δανεισμού που ούτε είχε ούτε έχει σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών των εργαζομένων. Αντίθετα αποτελεί την συνήθη τακτική της ολιγαρχίας μέσω της οποίας το κεφάλαιο αφενός εξασφαλίζει πηγές για την δική του ρευστότητα, αφετέρου συνεχίζει να χρεώνει τα βάρη του δικού του δανεισμού στα λαϊκά στρώματα.
Η «βιωσιμότητα του χρέους», για την οποία πανηγυρίζουν, Μέρκελ, Σαμαράς, Βενιζέλος, ΔΝΤ κτλ., σημαίνει έναν ελληνικό λαό που θα πληρώνει στο διηνεκές τα παλαιότερα και τα νεότερα δάνεια της πλουτοκρατίας χωρίς ποτέ να ξεχρεώνει. Που πάντα θα του λένε ότι «οφείλει» όλο και μεγαλύτερα χρέη στους πιστωτές, μιας και ο λογαριασμός αυτός δεν τελειώνει ποτέ. Αντίθετα, σε κάθε προηγούμενο λογαριασμό χρεών, επέρχεται –όπως περιέγραφε ο Λένιν- ένας «τοκογλυφικός επιπρόσθετος λογαριασμός πάνω σε εκείνον που είκοσι φορές ως τώρα πληρώθηκε».
Είναι προφανές: Η απάντηση σ' αυτόν τον καταναγκασμό, η απάντηση στον εξαναγκασμό εκατομμυρίων ανθρώπων να εξαθλιώνονται, να χρεοκοπούν, να καταστρέφονται, να φτωχοποιούνται, να λεηλατούνται, και όλα αυτά είτε για να διατηρείται «βιώσιμο το χρέος», είτε γιατί (όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας, παρά τα όσα λέγονται) το χρέος είναι «μη βιώσιμο», δεν είναι η «σταδιακή αποπληρωμή». Ούτε η «επιμήκυνση». Ούτε ο «λογιστικός» προσδιορισμός του «καλού» και του «κακού» χρέους. Ούτε τα «κουρέματα» Ούτε καμία από τις τεχνικές καταλήστευσης του λαού που ακολουθούνται στο όνομα της «βιωσιμότητας του χρέους» ή της «μη βιωσιμότητας του χρέους».
Η μία και μοναδική απάντηση είναι: «Δεν πληρώνω»! Απάντηση κοφτή, αδιαπραγμάτευτη και –ναι!- μονομερής εκ μέρους του λαού. Απάντηση που φυσικά δεν θα προέλθει από την εξουσία των μονοπωλίων, που τα δικά της δάνεια μετατρέπονται σε χρέη για τον λαό. Δεν θα προέλθει από την εξουσία εκείνων που υπογράφουν μνημόνια, ή των άλλων που θέλουν να γίνουν εκείνοι οι «διαπραγματευτές» στην θέση των προηγούμενων με την ΕΕ με την ΕΚΤ, με το ΔΝΤ. Θα προέλθει μόνο από έναν λαό αποφασισμένο να επιβάλει την δική του λαϊκή εξουσία. Χωρίς μονοπώλια. Χωρίς ΕΕ. Χωρίς ΔΝΤ. Και χωρίς να αναγνωρίζει καμία «υποχρέωση» του λαού απέναντι σε ντόπιους και ξένους τοκογλύφους.
Νίκος Μπογιόπουλος για το περιοδικό Unfollow
Πηγή: Ή βιώσιμο χρέος ή βιώσιμος λαός. του Νίκου Μπογιόπουλου - RAMNOUSIA
Υποσυνείδητα μηνύματα για να καλυφθεί η εμφανής αποτυχία. Ως πότε όμως;
Παρακολουθώντας σήμερα συγχρόνως τις ειδήσεις σε δύο ιδιωτικά κανάλια διαπίστωσα κάτι άκρως ανησυχητικό.
Θέλω να το μοιρασθώ μαζί σας για να σας προβληματίσω γι' αυτά που συμβαίνουν στην χώρα μας.
Τα κανάλια στα οπoία αναφέρομαι είναι ο ΑΝΤ1 και το MEGA και θεωρητικά ανήκουν σε διαφορετικές ιδιοκτησίες και είναι "ανεξάρτητα".
Κατά περίεργο τρόπο όμως η θεματολογία τους την 30.7.2013 ήταν απόλυτα συγχρονισμένη και τα θέματα της ειδησεογραφίας τους παρόμοια και με την ίδια σειρά.
Οποιοσδήποτε τηλεθεατής προσπαθούσε αλλάζοντας κανάλι να αποφύγει κάποιο ρεπορτάζ που δεν του άρεσε, έπεφτε στην ίδια είδηση στο άλλο κανάλι.
Το φαινόμενο αυτό συνηθίζεται σε διαφημιστικά project. όπου η διαφημιστική εταιρεία αγοράζει χρόνο σε διάφορα ανταγωνιστικά κανάλια και μεταδίδει την ίδια διαφήμιση συγχρόνως με σκοπό να κάνει πλύση εγκεφάλου στους τηλεθεατές που μετακινούνται αυθόρμητα από κανάλι σε κανάλι , ψάχνοντας για καλύτερο πρόγραμμα ή για να αποφύγουν τις διαφημίσεις.
Μία παρόμοια τακτική μπορείτε να παρατηρήσετε με την διαφήμιση της Eurobank με τα ιστιοπλοικά, που παίζεται αυτό τον καιρό.
Μας δείχνουν αρχικά ένα ιστιοπλοικό με το πλήρωμα του σε πλήρη δράση με το σήμα της Eurobank στα πανιά του. Ακολουθεί στη συνέχεια μία φαινομενικά άσχετη διαφήμιση, όπου συνήθως κυριαρχεί το μπλέ χρώμα για να γίνεται υποσυνείδητα σύνδεση με το μπλέ της θάλασσας. Αμέσως μετά ακολουθεί ένα πλάνο της αρχικής διαφήμισης με δύο ομοιόμορφα σκάφη με πανιά με το σήμα της Eurobank και του νέου Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.
Αν μάλιστα τα προσέξετε θα δείτε ότι πρόκειται για το ίδιο σκάφος σε διπλή ψηφιακή απεικόνιση με διαφορετικά πανιά. Το πλήρωμα στα δύο σκάφη βρίσκεται στις ίδιες θέσεις...
Εικονική διαφήμιση, εικονική πραγματικότητα, εικονικές ειδήσεις και πληροφορίες...
Αυτή η διαφημιστική τακτική στοχεύει στο υποσυνείδητο του θεατή και ενδεχομένως σε κάποια άλλη χώρα να ήταν απαγορευμένη.
Στην Ελλάδα βέβαια το ΕΣΡ μπορεί να εκδίδει οδηγίες και να βάζει τα κανάλια να λογοκρίνουν τις βωμολοχίες του Στάθη Ψάλτη στις ταινίες της εποχής του 1980, αλλά για θέματα υποσυνείδητων τακτικών διαφήμισης παραμένει βαθιά νυχτωμένο.
Η τακτική εφαρμόζεται κυρίως από τα δύο κύρια μνημονιακά μέσα για να σας "πληροφορήσουν" έγκυρα.
Γνωρίζουν ότι γίνονται βαρετοί με τις ειδήσεις κονσέρβα που οι μιντιάρχες μας πλασάρουν κατ' εντολή της συγκυβέρνησης. Φοβούνται μην τους εγκαταλείψουμε για κάτι καλύτερο και συγχρονίζουν τις ανούσιες ειδήσεις τους.
Η παρουσία ενός κρατικού καναλιού, όπως η ΕΡΤ . όμως χαλούσε την συνταγή. Οι δημοσιογράφοι της ΕΡΤ προφανώς χαλούσαν τον συγχρονισμό των μνημονιακών μέσων και κατέστρεφαν χωρίς να το επιδιώκουν τα υποσυνείδητα μηνύματα. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να σωπάσουν...
Το succes story των αποτυχημένων της συγκυβέρνησης πρέπει να υποστηριχθεί με κάθε τίμημα και μέσο. Ακόμα και με παραβίαση της κοινής λογικής με την μέθοδο του άσπρου-μαύρου.
Αλήθεια είναι επιτυχία το να αυξάνεις κατά 24% ετήσια το δημόσιο χρέος για να επιτύχεις μελλοντικά στο τέλος του 2014 πρωτογενές πλεόνασμα 300 εκατομμυρίων ευρώ;
Την ίδια ημέρα παρακολούθησα ρεπορτάζ σέ ένα από τα προαναφερόμενα κανάλια όπου ό "εγκριτος" παρουσιαστής δημοσιογράφος μάλωνε τους οικογενειάρχες γιατί μόνο 142.000 από τους 440.000 δικαιούμενους είχαν κάνει αίτηση μέσω της ηλεκτρονικής εφαρμογής για να πάρουν οικογενειακό επίδομα.
Ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος ξέχασε βέβαια βολικά να αναφέρει ότι η ηλεκτρονική εφαρμογή ενεργοποιήθηκε καθυστερημένα, έχει πολλά τεχνικά προβλήματα με σπουδαιότερο το ότι δεν προβλέπεται διαδικασία διόρθωσης για λανθασμένες καταχωρήσεις.
Επίσης βολικά ξέχασε ότι προαπαιτούμενο για την καταβολή οποιουδήποτε επιδόματος είναι να έχει εκδοθεί εκκαθαριστικό εισοδήματος από την Εφορία.
Η εφορία όμως επίσης βολικά καλεί 8 στους 10 φορολογούμενους για έλεγχο και μπλοκάρει την έκδοση εκκαθαριστικών όταν προκύπτουν επιστροφές ή μικρή υποχρέωση καταβολής φόρου.
Τυχαίο ; Δεν νομίζω...
Και η προθεσμία υποβολής φορολογικών δηλώσεων τελειώνει "χωρίς παράταση" τέλη Αυγούστου, ενώ η υποβολή αιτήσεων για οικογενειακό επίδομα γίνεται μέχρι τέλος του έτους...
Προλάβετε...Μην χάσετε...
'Αλλη μία κραυγαλέα περίπτωση υποσυνείδητου μηνύματος...Κάντε φορολογική δήλωση τώρα...Πριν την προθεσμία για να πάρετε 'οικογενειακό" επίδομα-κοροϊδία...
Μία άλλη μορφή παραπλανητικών ειδήσεων είναι η αναγγελία μήνες πριν νομοθετικών ρυθμίσεων και συστημάτων, που ουδέποτε νομοθετήθηκαν ή λειτούργησαν.
Μας βομβαρδίζουν επί μήνες με την μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση στο 13%. Το μέτρο εφαρμόζεται κουτσουρεμένο για 4 μήνες από 1.8.2013 μέχρι το τέλος του έτους "πιλοτικά".
Αλλά το υποσυνείδητο μήνυμα πάλι προβάλεται:
Σας μειώνουμε το ΦΠΑ, αλλά θα πρέπει να φροντίσετε να εισπράξουμε περισσότερο φόρο για να πείσουμε την τρόικα.
Πρέπει να ζητάτε απόδειξη απαραίτητα...1400 ελεγκτές του ΣΔΟΕ αλωνίζουν τα νησιά από τώρα για να εξασφαλίσουν την έκδοση αποδείξεων.
'Εκαναν ήδη 41 ελέγχους σε μεγάλο νησί και βρήκαν 38 παραβάτες.
Σιγά τα ωά...
Ας κάνουν πρώτα τους ελέγχους που προβλέπονται για φέτος λόγω των δεσμεύσεων τους προς την τρόικα που βαδίζουν με ρυθμό 50% από τον απαιτούμενο για την έγκαιρη ολοκλήρωση τους με βάση το πρόγραμμα τους.
Ας εισπράξουν πρώτα τους φόρους 8,5 δις ευρώ που σκοπεύουν να μας καταλογίσουν το προσεχές οκτάμηνο. Για όλα αυτά μούγκα στην στρούγκα...
Δυστυχώς για αυτούς ο κόσμος πλέον έχει καταλάβει τα ψέματα και την προπαγάνδα τους. Τα προσχήματα δεν τηρήθηκαν, η εμπιστοσύνη του ακροατή χάθηκε και μένει πλέον μόνο μία οδυνηρή έκπληξη γι' αυτούς στο κοντινό μέλλον.
Πριν τις τελευταίες εκλογές κάποιος μεγαλόσχημος εφοπλιστής δήλωνε στα μέσα ενημέρωσης απευθυνόμενος στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης: Πιάσε μας, αν μπορείς...
Tώρα προφυλακισμένος τι δηλώνει;
'Eχει ο καιρός γυρίσματα και η περίπτωση του ALTER πρέπει να τους προβληματίζει...
Το μέλλον τους είναι η πτώχευση, το κλείσιμο και ενδεχομένως η φυλακή...
In a theater near you soon...
on Ofeon
Πηγή: Υποσυνείδητα μηνύματα για να καλυφθεί η εμφανής αποτυχία. Ως πότε όμως; - RAMNOUSIA
Θέλω να το μοιρασθώ μαζί σας για να σας προβληματίσω γι' αυτά που συμβαίνουν στην χώρα μας.
Τα κανάλια στα οπoία αναφέρομαι είναι ο ΑΝΤ1 και το MEGA και θεωρητικά ανήκουν σε διαφορετικές ιδιοκτησίες και είναι "ανεξάρτητα".
Κατά περίεργο τρόπο όμως η θεματολογία τους την 30.7.2013 ήταν απόλυτα συγχρονισμένη και τα θέματα της ειδησεογραφίας τους παρόμοια και με την ίδια σειρά.
Οποιοσδήποτε τηλεθεατής προσπαθούσε αλλάζοντας κανάλι να αποφύγει κάποιο ρεπορτάζ που δεν του άρεσε, έπεφτε στην ίδια είδηση στο άλλο κανάλι.
Το φαινόμενο αυτό συνηθίζεται σε διαφημιστικά project. όπου η διαφημιστική εταιρεία αγοράζει χρόνο σε διάφορα ανταγωνιστικά κανάλια και μεταδίδει την ίδια διαφήμιση συγχρόνως με σκοπό να κάνει πλύση εγκεφάλου στους τηλεθεατές που μετακινούνται αυθόρμητα από κανάλι σε κανάλι , ψάχνοντας για καλύτερο πρόγραμμα ή για να αποφύγουν τις διαφημίσεις.
Μία παρόμοια τακτική μπορείτε να παρατηρήσετε με την διαφήμιση της Eurobank με τα ιστιοπλοικά, που παίζεται αυτό τον καιρό.
Μας δείχνουν αρχικά ένα ιστιοπλοικό με το πλήρωμα του σε πλήρη δράση με το σήμα της Eurobank στα πανιά του. Ακολουθεί στη συνέχεια μία φαινομενικά άσχετη διαφήμιση, όπου συνήθως κυριαρχεί το μπλέ χρώμα για να γίνεται υποσυνείδητα σύνδεση με το μπλέ της θάλασσας. Αμέσως μετά ακολουθεί ένα πλάνο της αρχικής διαφήμισης με δύο ομοιόμορφα σκάφη με πανιά με το σήμα της Eurobank και του νέου Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.
Αν μάλιστα τα προσέξετε θα δείτε ότι πρόκειται για το ίδιο σκάφος σε διπλή ψηφιακή απεικόνιση με διαφορετικά πανιά. Το πλήρωμα στα δύο σκάφη βρίσκεται στις ίδιες θέσεις...
Εικονική διαφήμιση, εικονική πραγματικότητα, εικονικές ειδήσεις και πληροφορίες...
Αυτή η διαφημιστική τακτική στοχεύει στο υποσυνείδητο του θεατή και ενδεχομένως σε κάποια άλλη χώρα να ήταν απαγορευμένη.
Στην Ελλάδα βέβαια το ΕΣΡ μπορεί να εκδίδει οδηγίες και να βάζει τα κανάλια να λογοκρίνουν τις βωμολοχίες του Στάθη Ψάλτη στις ταινίες της εποχής του 1980, αλλά για θέματα υποσυνείδητων τακτικών διαφήμισης παραμένει βαθιά νυχτωμένο.
Η τακτική εφαρμόζεται κυρίως από τα δύο κύρια μνημονιακά μέσα για να σας "πληροφορήσουν" έγκυρα.
Γνωρίζουν ότι γίνονται βαρετοί με τις ειδήσεις κονσέρβα που οι μιντιάρχες μας πλασάρουν κατ' εντολή της συγκυβέρνησης. Φοβούνται μην τους εγκαταλείψουμε για κάτι καλύτερο και συγχρονίζουν τις ανούσιες ειδήσεις τους.
Η παρουσία ενός κρατικού καναλιού, όπως η ΕΡΤ . όμως χαλούσε την συνταγή. Οι δημοσιογράφοι της ΕΡΤ προφανώς χαλούσαν τον συγχρονισμό των μνημονιακών μέσων και κατέστρεφαν χωρίς να το επιδιώκουν τα υποσυνείδητα μηνύματα. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να σωπάσουν...
Το succes story των αποτυχημένων της συγκυβέρνησης πρέπει να υποστηριχθεί με κάθε τίμημα και μέσο. Ακόμα και με παραβίαση της κοινής λογικής με την μέθοδο του άσπρου-μαύρου.
Αλήθεια είναι επιτυχία το να αυξάνεις κατά 24% ετήσια το δημόσιο χρέος για να επιτύχεις μελλοντικά στο τέλος του 2014 πρωτογενές πλεόνασμα 300 εκατομμυρίων ευρώ;
Την ίδια ημέρα παρακολούθησα ρεπορτάζ σέ ένα από τα προαναφερόμενα κανάλια όπου ό "εγκριτος" παρουσιαστής δημοσιογράφος μάλωνε τους οικογενειάρχες γιατί μόνο 142.000 από τους 440.000 δικαιούμενους είχαν κάνει αίτηση μέσω της ηλεκτρονικής εφαρμογής για να πάρουν οικογενειακό επίδομα.
Ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος ξέχασε βέβαια βολικά να αναφέρει ότι η ηλεκτρονική εφαρμογή ενεργοποιήθηκε καθυστερημένα, έχει πολλά τεχνικά προβλήματα με σπουδαιότερο το ότι δεν προβλέπεται διαδικασία διόρθωσης για λανθασμένες καταχωρήσεις.
Επίσης βολικά ξέχασε ότι προαπαιτούμενο για την καταβολή οποιουδήποτε επιδόματος είναι να έχει εκδοθεί εκκαθαριστικό εισοδήματος από την Εφορία.
Η εφορία όμως επίσης βολικά καλεί 8 στους 10 φορολογούμενους για έλεγχο και μπλοκάρει την έκδοση εκκαθαριστικών όταν προκύπτουν επιστροφές ή μικρή υποχρέωση καταβολής φόρου.
Τυχαίο ; Δεν νομίζω...
Και η προθεσμία υποβολής φορολογικών δηλώσεων τελειώνει "χωρίς παράταση" τέλη Αυγούστου, ενώ η υποβολή αιτήσεων για οικογενειακό επίδομα γίνεται μέχρι τέλος του έτους...
Προλάβετε...Μην χάσετε...
'Αλλη μία κραυγαλέα περίπτωση υποσυνείδητου μηνύματος...Κάντε φορολογική δήλωση τώρα...Πριν την προθεσμία για να πάρετε 'οικογενειακό" επίδομα-κοροϊδία...
Μία άλλη μορφή παραπλανητικών ειδήσεων είναι η αναγγελία μήνες πριν νομοθετικών ρυθμίσεων και συστημάτων, που ουδέποτε νομοθετήθηκαν ή λειτούργησαν.
Μας βομβαρδίζουν επί μήνες με την μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση στο 13%. Το μέτρο εφαρμόζεται κουτσουρεμένο για 4 μήνες από 1.8.2013 μέχρι το τέλος του έτους "πιλοτικά".
Αλλά το υποσυνείδητο μήνυμα πάλι προβάλεται:
Σας μειώνουμε το ΦΠΑ, αλλά θα πρέπει να φροντίσετε να εισπράξουμε περισσότερο φόρο για να πείσουμε την τρόικα.
Πρέπει να ζητάτε απόδειξη απαραίτητα...1400 ελεγκτές του ΣΔΟΕ αλωνίζουν τα νησιά από τώρα για να εξασφαλίσουν την έκδοση αποδείξεων.
'Εκαναν ήδη 41 ελέγχους σε μεγάλο νησί και βρήκαν 38 παραβάτες.
Σιγά τα ωά...
Ας κάνουν πρώτα τους ελέγχους που προβλέπονται για φέτος λόγω των δεσμεύσεων τους προς την τρόικα που βαδίζουν με ρυθμό 50% από τον απαιτούμενο για την έγκαιρη ολοκλήρωση τους με βάση το πρόγραμμα τους.
Ας εισπράξουν πρώτα τους φόρους 8,5 δις ευρώ που σκοπεύουν να μας καταλογίσουν το προσεχές οκτάμηνο. Για όλα αυτά μούγκα στην στρούγκα...
Δυστυχώς για αυτούς ο κόσμος πλέον έχει καταλάβει τα ψέματα και την προπαγάνδα τους. Τα προσχήματα δεν τηρήθηκαν, η εμπιστοσύνη του ακροατή χάθηκε και μένει πλέον μόνο μία οδυνηρή έκπληξη γι' αυτούς στο κοντινό μέλλον.
Πριν τις τελευταίες εκλογές κάποιος μεγαλόσχημος εφοπλιστής δήλωνε στα μέσα ενημέρωσης απευθυνόμενος στον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης: Πιάσε μας, αν μπορείς...
Tώρα προφυλακισμένος τι δηλώνει;
'Eχει ο καιρός γυρίσματα και η περίπτωση του ALTER πρέπει να τους προβληματίζει...
Το μέλλον τους είναι η πτώχευση, το κλείσιμο και ενδεχομένως η φυλακή...
In a theater near you soon...
on Ofeon
Πηγή: Υποσυνείδητα μηνύματα για να καλυφθεί η εμφανής αποτυχία. Ως πότε όμως; - RAMNOUSIA
Χωρίς ορίζοντες…
Μοιάζει σαν η κυβέρνηση και ο Τύπος που την στηρίζει να σκέφτονται με ορίζοντα Σεπτεμβρίου - με ορόσημο τις γερμανικές εκλογές. Και μετά τι; Εξαρτάται. Πρόκειται ομολογουμένως για μια αξιοθαύμαστη εθνική στρατηγική, θα έλεγε κανείς,αν είχαμε να κάνουμε μια ανεξάρτητη χώρα. Πράττουν, σκέφτονται και ομιλούν με ορίζοντα μηνός – μηνών. Και μετά; Μετά έρχεται νέο Μνημόνιο. Και μετά το νέο Μνημόνιο τι; Ενα ακόμα Μνημόνιο. Η χώρα έχει γίνει πρεζάκιας του εξαρτημένου μέλλοντός της.Τι θα κάνει του χρόνου τον Αύγουστο ο λαός; Πού θα βρίσκεται του χρόνου τον Σεπτέμβρη η χώρα; ρητορικά τα ερωτήματα για την κυβέρνηση, μια κυβέρνηση που περιορίζεται στο να εκτελεί διαρκώς εντολές, διαψεύδοντας τις επαγγελίες της, όπως ότι θα βγαίναμε στις αγορές το… 2012 (που πήρε μετάθεση για το 2014), και εισπράττοντας απ’ την πραγματικότητα που διαμορφώνει η πολιτική της θανατηφόρες απαντήσεις, όπως ότι η ανεργία το 2016 θα ’χει φθάσει ώς το 36%!Ομως, η κυβέρνηση «σκέφτεται» με ορίζοντα μηνός. Είναι σαν να ’χει πάρει το 2010 επιμήκυνση θητείας ώς το 2020-25 και βλέπουμε. Προς την επίτευξη αυτής της στρατηγικής οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η τακτική της κυβέρνησης είναι επιτυχής. Τοδίπτυχο μείωση μισθών – αύξηση φόρων βαίνει απ’ το καλό στο καλύτερο, ενώ η διασπάθιση του δημοσίου πλούτου γνωρίζει όλο και πιο λαμπρές στιγμές, όπως με την τριχοτόμηση της ΔΕΗ.Αλλά, αν η κυβέρνηση σκέφτεται με ορίζοντα ενός-δύο μηνών ως προς την εκτέλεση των διαταγών που λαμβάνει, δεν σκέφτεται καθόλου για τις διαταγές που δεν έχει λάβει ακόμα. Αλήθεια, με τι«ατζέντα» μεταβαίνει ο κ. Σαμαράς στις ΗΠΑ εντός ολίγων ημερών; Και πόσον πληροφορημένος είναι ο λαός για αυτήν την ατζέντα; Ξέρω, ζητάω πολλά, ο λαός είναι συνήθως αυτός που τα μαθαίνει τελευταίος.Τι θα μάθει αυτήν τη φορά; Μήπως ότι ο κ. Σαμαράς έχει μεταθέσει τον άξονα για «ονομασία έναντι όλων» εις ό,τι αφορά τη FYROM λίγο πιο κει; (Προσθέτοντας έτσι λίγο μπαρούτι ακόμα στο μπαρουτοβάρελο των βαλκανικών εθνικισμών 
Μήπως ότι η Κύπροςθα φθάσει στο σφαγείο του Σχεδίου Ανάν διά της πλαγίας, όχι μόνον μέσω του Μνημονίου αλλά και μέσω της λεηλασίας του ορυκτού της πλούτου;Μήπως και για την Ελλάδα η ευλογία του εν λόγω ορυκτού πλούτου μετατραπεί σε κατάρα ακόμα βαθύτερης εξάρτησης και συνεπώς διαρκούς καταλήστευσης; Μήπως θα έχει και η ΑΟΖ την τύχη των Γερμανικών Πολεμικών Επανορθώσεων; - ένα ταξίδι στην αδικία του χρόνου και την αμεριμνησία των αιώνων;..Ως φαίνεται, βαρειά καθήκοντα έχουν πέσει στις πλάτες του κ. Σαμαρά, νομάρχη των Γερμανών κι επάρχου των Αμερικανών – ακόμα καιοι Υπουργοί του έχουν περισσότερες αρμοδιότητες, και πάντως θα έχουν τουλάχιστον ως προς τις απολύσεις. Καθ’ ότι με Προεδρικό Διάταγμα (τι άλλο;) ετοιμάζεται να εξασφαλισθεί εις έναν έκαστον Υπουργό η δυνατότης νααπολύει (!) με Προεδρικό Διάταγμα (τι άλλο;) δημόσιους υπαλλήλους της αρεσκείας του, της αρμοδιότητός του – του «ενδιαφέροντός του». Μεγαλεία, ο Υπουργός Κριτής, ο Υπουργός Δήμιος, ο Υπουργός κάτσε-καλά-ρε, γεννάται. Δοξάστε τον! (μη σας αφαλοκόψει).Οπως ο κ. Στουρνάρας που αφαλόκοψε στεγνά τον κ. Σαμαρά: «Εγώ δεν είμαι πολιτικός, λέω την αλήθεια», δήλωσε ο απιθανοανεκδιήγητος Υπουργός Θανάτωσης της Ελληνικής Οικονομίας. «Εγώ δεν είμαι πολιτικός, λέω την αλήθεια», ενώ ο κυρ Αντώνης, που είναι πολιτικός, λέει ψέματα! Οσο για τον Μπενύτο, είναι ένας ψεματούρηηης άλλο πράμα!Α να χαθείτε, ανθρωπάκια, που σας παίρνουμε και στα σοβαρά!Αν είχε πει τέτοιαν ατάκα ο Σόιμπλε για τη Μέρκελ, θα τον μαδούσε το κόμμα του κι ο Τύπος ζωντανόν, ενώ ταυτοχρόνως θα τον έτρωγε το σκοτάδι, ένα σκοτάδι όχι και τόσο διαφορετικό απ’ το σκοτάδι της ψυχής του…
ΣΤΑΘΗΣ στο enikos.gr
30.7.13
Ζέα ή Ζειά: Η απαγορευμένη για μας τροφή των αρχαίων Ελλήνων και ο μυστικός βιολογικός πόλεμος...
Όμάδα επιστημόνων έφθασε εις τήν Θεσσαλονίκην, όπου εύρισκες τότε ανθρώπους άπό όλες τις φυλές. Ήρεύνησε προσεκτικά και έδημοσίευσε τό 1922 τό πρώτο σύγγραμμα διά τις ομάδες αίματος και τις ιδιαιτερότητες εκάστης. Οί Έλληνες είναι κατά πλειοψηφία "0" ομάδος και οί υπόλοιποι "Α" ομάδος, οί Χάζαροι είναι "Β" ομάδος κ.λπ. Αρχάς του 1923 στέλνουν εις τήν Θεσσαλονίκη ένα ζευγάρι ιατρών διά νά εξετάσει τήν διατροφήν τών Ελλήνων, επηρεασμένη άπό τόν Ιπποκράτη, ό όποιος έλεγε εις τους ασθενείς "φάρμακο σου είναι ή τροφή σου". Άρα αυτοί έσκέφθησαν, έχει καθιερώσει εις τόν Έλληνα υγιεινή διατροφή, ποια είναι όμως ή βασική τροφή; Οί ερευνηταί κατέληξαν, σύντομα, ότι βασική τροφή τών Ελλήνων είναι τό ψωμί. Τό ψωμί όμως τών Ελλήνων ήταν από Ζειά και όχι άπό σιτάρι.
Είς τά χημικά εργαστήρια συνέκριναν γρήγορα αλεύρι άπό Ζειά και Σιτάρι καί μέχρι τό 1926 διαπιστώνουν ότι:
Είς τόν εγκέφαλο του ανθρώπου υπάρχει ένας αδένας μεγέθους διδράχμου τόν όποιον ονόμασαν "Αμυγδαλή" ή "Αμύγδαλα". Αυτός ό άδέν δημιουργεί τήν μνήμην καί τήν φαντασίαν είς τους ανθρώπους με 300 διαφορετικές πρωτεΐνες (Αμινοξέα). Αυτές οί πρωτεΐνες διά νά συνδεθούν μεταξύ των καί νά δημιουργήσουν τά συμπλέγματα της μνήμης καί νά διατηρηθούν αυτά είς τόν χρόνον, χρειάζονται μίαν δύναμιν, μίαν κόλλα, διά νά κολλήσουν (λεπτομέρειες περί μνήμης είς τό "Αφύπνισις"). Αυτήν τήν κόλλα τήν προσφέρουν οί τροφές μας καί τήν ονομάζουμε πρωτεΐνη στηρίξεως, πού σημαίνει συγκόλλησις καί σταθεροποίησις τής μνήμης.Τό ψωμί πού τρώμε άπό τό Σιτάρι έχει τελείως διαφορετικές πρωτεΐνες στηρίξεως άπό τό ψωμί άπό τη Ζειά. Εδώ ακριβώς έγκειται καί ή διαφορά τους.
Είς τό Σιτάρι υπάρχει άφθονη ή γλουτένη. Ή γλουτένη είναι μία ισχυρή κόλλα καί χρησιμοποιείται ώς φυσική κόλλα ύπό τών ανθρώπων στην καθημερινή ζωή των. Ή γλουτένη όμως ώς πρωτείνη - στηρίξεως- (συγκόλλησις) τών πρωτεϊνών του εγκεφάλου διά τήν δημιουργίαν τής μνήμης είναι καλή μέν, διότι δημιουργεί ίσχυράν μνήμην, αλλά περιορισμένην, διότι συγκολλά περισσότερες πρωτεΐνες των απαιτουμένων και περιορίζει τό απόθεμα αυτών. Αποτέλεσμα είναι να περιορίζει την μνήμην εις πολύ λίγες εικόνες. Έτσι καταστρέφει τήν φαντασίαν και τό δημιουργικό πνεύμα. Είναι δε εγκληματική, διότι έμμεσα καταστρέφει τήν ύγείαν και τό πνεύμα, τήν πρόοδον και τον πολιτισμόν του ανθρώπου.Ή γλουτένη του σιταριού καταστρέφει τήν ύγείαν, τό πνεύμα, τήν μεγαλοφυίαν, τον πολιτισμόν της άνθρωπότητος, διότι ώς ισχυρή κόλλα έπικολλάται εις τά τοιχώματα όλων τών αγγείων πού διέρχεται, πεπτικούς σωλήνες, έντερα, φλέβες, αρτηρίες κ.λπ. Ένεκα τούτου παρακωλύει τήν σωστήν πέψιν, κενώσεις και κυκλοφοριαν του αίματος, μέ τις αντίστοιχες επιβαρύνσεις είς τήν ύγείαν. Είς τόν εγκέφαλον ώς πρωτεΐνη στηρίξεως κολλά ισχυρά τις πρωτεΐνες τής μνήμης μέ αποτέλεσμα, ό,τι παραστάσεις και ιδέες έβίωσεν τό παιδί είς τήν ήλικίαν 3-7 ετών, όσο λανθασμένες καί άν είναι, όσο πιό δυνατές και ξεκάθαρες αποδείξεις περί πλάνης του και άν του παρουσιάσεις αργότερα, δεν πρόκειται ώς ενήλικας νά άπορρίψη τις αποθηκευμένες μνήμες και δοξασίες του περί θεού, πολιτικής, κ.λπ.
Δι’ αυτό ακριβώς οί θρησκείες, οι Δικτάτορες, οι έξουσιασταί μας μέ διάφορα τεχνάσματα καί ωραία λόγια προσπαθούν νά ποδηγετήσουν τά παιδιά άπό μικρή ηλικία και έσοφίστηκαν τά κατηχητικά, τις πολιτικές νεολαίες. Οί Δικτάτορες καί οί Τραπεζίτες είσήγαγον τήν πολιτικήν είς τά σχολεία μέ πρόφασιν, δήθεν, τήν προπαρασκευήν ενήμερων πολιτών, ενώ στην ουσία εκπαιδεύουν τυφλούς δούλους του τραπεζικού συστήματος.Όποιος από εσάς πιστεύει είς τήν ανεξάρτητον σκέψιν τών ανθρώπων, ας άγωνισθή διά τήν κατάργησιν του συνδικαλισμού είς όλα τά σχολεία, πλην πανεπιστημίων.
Επομένως ή γλουτένη του σιταριού είναι καί ή τροχοπέδη τής εξελίξεως καί του πολιτισμού. Ταυτοχρόνως, τροχοπεδεί και τήν έλευθέραν σκέψιν καί πνευματικήν άνοδον του άνθρωπου και τόν καθιστά δούλον του ιερατείου, του κατεστημένου, διότι αγωνίζεται και θυσιάζεται δια αξίες πού του ενέπνευσαν τά οργανωμένα συμφέροντα και όχι ή φύσις. Είναι όλοι οι αγώνες του εναντίον των φυσικών νόμων.Αντίθετα ή πρωτεΐνη στηρίξεως της Ζειά (πληθυντικός Ζειαΐ) διασπάται από τά ένζυμα και αφομοιώνεται σάν καλή τροφή άπό τόν οργανισμό.Αυτό τό χαρακτηριστικό της την κάνει πολύτιμη εις τόν ανθρώπινο οργανισμό. Διότι ενώ χρησιμεύει ώς πρωτεΐνη "στηρίξεως" (συγκόλλησις - σταθεροποίησις) εις τις πρωτείνες μνήμης του εγκεφάλου, δεν μπλοκάρει αυτόν, δέν δημιουργεί σταθερές και άναλοίωτες ενώσεις σάν βαρύδια στον έγκέφαλον, ώς ή γλουτένη του σιταριού, και αφήνει τόν εγκέφαλο νά λειτουργή ελεύθερα νά συλλαμβάνη, νά σκέπτεται νέες ιδέες, δοξασίες, νά δημιουργεί όνειρα, φαντασία, επιστήμη, κ.λπ.
Οί αρχαίοι Έλληνες τό εγνώριζαν πολύ καλά αυτό, δι' αυτό εκτρέφοντο μόνο μέ Ζειά εγνώριζαν ότι ή Ζειά τρέφει τό πνεύμα. Αυτό μας τό λέει ό Αισχύλος εις τό ύμνον του προς τήν Δήμητρα:
"Δήμητερ ή θρέψασα τήν έμήν φρένα είναι με άξιον τών σων μυστηρίων"(Αισχύλος)
Επίσης δέν φράσσει τά αγγεία πού διέρχεται, φλέβες, αρτηρίες, κ.λπ. Δέν παρουσιάζει τις πολλές ασθένειες πού παρουσιάζει ή γλουτένη.Έπί πλέον ή Ζειά περιέχει άφθονα βιταμίνη Ο και πολλά ιχνοστοιχεία πού χρειάζεται ό οργανισμός μας, συν τό άμινοξύ "Λυσίνη" τό πολυτιμωτατο συστατικον δια τόν οργανισμό μας, πού σήμερα οί άνθρωποι τό αγοράζουμε πανάκριβα ώς συμπλήρωμα τής διατροφής μας, ένώ θά τό είχαμε άπό τό ψωμί της Ζειάς δωρεάν.
Η Ζειά: 1.- Βοηθάει στην άπορρόφησιν τών θρεπτικών συστατικών (ca, mg) κ.ά.2.- Καταστέλλει τις φλεγμονές πού χρονίζουν στον οργανισμό καίκαταστρέφουν τα υγιή κύτταρα. 3.- Καταστέλλει τα ένζυμα του καρκινικού κυττάρου (εμποδίζει τήνανάπτυξιν και μετάστασιν του καρκίνου). 4.- Περιέχει τό βασικό αμινοξύ Λυσίνη (Lycin) πού ενισχύει τόανοσοποιητικό σύστημα και είναι τό βασικό στοιχείο στηνβιοχημική λειτουργία του εγκεφάλου.Έκτος των ανωτέρω τά άρτοπαρασκευάσματα άπό αλεύρι Ζειάς είναι εύγεστα καί άσυγκρίτως νοστιμότερα άπό τά αντίστοιχα μέ αλεύρι σιταριού. Έάν δέ φάτε ψωμί ή μακαρόνια άπό Ζειά θά ερωτήσετε, τον κρέμασαν οι Έλληνες αυτόν που τους έστέρησε αυτήν τήν ασύγκριτη άπόλαυσιν;
Θά πάρετε τήν άπάντησιν ότι, του στήνουν συνεχώς ανδριάντες σέ πλατείες, στην Βουλή, και δίδουν τό όνομα του στις λεωφόρους γιά νά μην τό ξεχάσουν ποτέ. Καί τότε θά διερωτηθήτε, τί φταίει; Νά φταίει άραγε ή μεγάλη πανουργία καί εμπειρία των κοσμοκρατόρων μόνον, ή μήπως ή δουλικότης των μωροφιλόδοξων και λοιπών οργανωμένων στις μυστικές εταιρείες των; Νομίζω πώς όλα αυτά δέν θά ήσαν αρκετά νά τυφλώσουν τον λαό μας καί δέν θά έπετύγχανον, έάν δέν υπήρχε τό ακαλλιέργητο, τό πρωτόγονο ΕΓΩ του, τό όποιο αντιδρά σκληρά καί δέν δέχεται τό αντίθετο, όσο καθαρά καί άν απόδειξης τήν πλάνην του.Μέ τό ακαλλιέργητο ΕΓΩ δέν δύναται νά παραδεχθή ότι οί γονείς του έπλανήθησαν, διότι τότε αισθάνεται ότι μειώνεται ή προσωπικότης του καί τό κύρος του, ένώ τό καλλιεργημένο ΕΓΩ, όταν πεισθή ότι έπλανήθη τό παραδέχεται αμέσως μέ ψηλά τό κεφάλι καί υπερήφανα, διότι έτσι νοιώθει ότι είναι ισχυρό, επειδή επεβλήθη τών ενστίκτων καί τής μικροπρέπειας.
Ερευνώντας ή επιτροπή, πού αναφέραμε πιό πάνω, τό διαιτολόγιο τών αρχαίων Ελλήνων έμεινε έκπληκτος. Οί αρχαίοι δέν έτρωγαν ψωμί άπό σιτάρι. Τό σιτάρι τό είχαν ώς τροφή τών ζώων καί τό (ονόμαζαν πυρρό. Έτρωγαν μόνον ψωμί άπό Ζειά ή Κριθάρι καί έν ανάγκη μόνον από κριθάρι ανάμεικτο με Σιτάρι. Ό Μέγας Αλέξανδρος έτρεφε την στρατιάν του μόνο μέ Ζειά, διά νά είναι οι άνδρες του υγιείς και πνευματικά ανεπτυγμένοι. Αν οι αρχαίοι Έλληνες έτρωγαν ψωμί άπό σιτάρι δέν θά είχαν τόσο ύψηλήν πνευματικήν άνάπτυξιν.
Μόλις οι κοσμοκράτορες έδιάβασαν αυτήν τήν έκθεσιν τής επιτροπής, δίδουν εντολή το 1928 νά αναιρεθή αμέσως ή καλλιέργεια Ζειά στην Ελλάδα, και μόνον στην Ελλάδα. Διά νά μειώσουν μέ το σιτάρι τήν πνευματικήν άνάπτυξιν των Ελλήνων, μειώνοντας τήν άντίληψίν τους και οργανώνοντας ταπεινήν έκπαίδευσιν των παιδιών τους καί διδάσκοντας τις πολιτικές τους εις τά σχολεία και πολιτικοποιούντες τα εις τά κόμματα που αυτοί ελέγχουν απόλυτα, για νά ποδηγετήσουν πλήρως εις πρώτον χρόνον τους Έλληνας. Ενώ τώρα αναμειγνύοντας τους μέ αλλοδαπούς, θέλουν νά τους εξαφανίσουν τελείως. Ναι άλλα πώς θά τό επιτύχουν αυτό;
Αμέσως δίδουν έντολήν είς τόν τέκνον των τον Βενιζέλο νά έπιστρέψη στην Ελλάδα καί νά εξαφάνιση τήν Ζειά. Οπότε βλέπουμε τόν Βενιζέλο νά έπιστρέφη στην Ελλάδα μετά άπό 8 χρόνια αυτοεξορίας του, νά άνασκουμπώνεται και νά ορμά σάν λέων κατά τής Ζειάς.Μέσα σέ 60 χρόνια μόνον ήλλοίωσαν τήν πνευματικήν ύπεροχήν του σκέπτεσθαι τών Ελλήνων, τους έκαναν αδιάφορους, άβουλους, μέ μετρίαν αντίληψιν και φιλάσθενους καί τώρα μέ τους αλλοδαπούς επιδιώκουν τόν πλήρη εξαφανισμό τής φυλής των, ένώ συγχρόνως ξοδεύουν δισεκατομμύρια δολλάρια οι φιλεύσπλαχνοι διά νά μην εξαφανισθούν οί οχιές, κόμπρες, πάντα καί άλλα ζώα καί ερπετά.
Προς τό τέλος του 1928 ό "Εθνάρχης" μας Βενιζέλος, προφανώς μετά άπό κάποια εντολή, μέ της Αμύνης τά Παιδιά, τυφλά εις τον νουν καί την κρίσιν, και διψασμένα τό πώς νά ευχαριστήσουν καλλίτερα τόν άρχηγόν των έκήρυξαν τόν πόλεμον κατά της Ζειάς καί, έφορμήσαντες ακαταμάχητοι, ένίκησαν νίκην λαμπράν και εις βραχύτατον χρόνον 4 ετών δεν υπήρχε εις την Ελλάδα ούτε ένα σπυρί Ζειάς γιά σπόρο.Είπαν εις τόν λαό ότι ή Ζειά είναι ζωοτροφή, δι' αυτό τά λεξικά την γράφουν έκτοτε ζωοτροφή και ότι είναι βλαβερή στην υγεία. Αυτό τό πρόβαλαν έντονα τά ΜΜΕ καί σέ 4 χρόνια έξηφανίσθη η Ζειά.
Όλοι οί Έλληνες εγκατέλειψαν τήν Ζειά μόνον ένας άπό όλους κράτησε σπόρο Ζειάς. Καί σήμερα 2010 καλλιεργεί Ζειά μόνον ένας ό Γ.Α. είς ένα χωριό καί κατασκευάζει μακαρόνια άπό αλεύρι Ζειάς, τά όποια είναι υπερβολικά νοστιμώτερα άπό τά μακαρόνια του σίτου.Τήν έπιθεσίν του κατά τής Ζειάς ό "εθνάρχης" μας τήν ήρχισε μέ τήν αθρόα εισαγωγήν αλεύρων σίτου ύπό τών φίλων του.
Οί φίλοι του έγιναν πάμπλουτοι καί έξέσπασε τότε τό μέγα διά τήν έποχήν και γνωστό ώς "Σκάνδαλο τών αλεύρων". Μέσα είς 4 χρόνια οί Έλληνες είχαν ξεχάσει τήν Ζειά τελείως καί οί φίλοι του Βενιζέλου έγιναν δισεκατομμυριούχοι άπό τήν εισαγωγή τών αλεύρων του σίτου."Αν σήμερα θελήσετε νά επαναλάβετε αυτό γιά τό σιτάρι ή κριθάρι ή κάτι άλλο, δέν θά τό πετύχετε ούτε σέ 50 χρόνια. Τόσο πολύ είχε τυφλώσει καί πειθαρχήσει ό Βενιζέλος τους οπαδούς του.
Αυτό βέβαια είναι εχθρική ψυχολογία. Θέλουν τους οπαδούς τους τελείως τυφλούς στην σκέψιν καί δούλους. Καί δέν ήρκέσθη μόνον είς τήν έξαφάνισιν του σπόρου ό "εθνάρχης" μας, επέτυχε νά σβήση τήν Ζειά από τήν μνήμην καί τήν γλώσσαν τών Ελλήνων. Αυτό θά πή τέλειον έγκλημα.
Αποδείξεις: Εσείς έγνωρίζατε τήν λέξιν Ζειά πριν λίγα χρόνια, όταν ήρχισε νά προβάλεται άπό εμάς στά κανάλια; Εύρήκατε τήν λέξιν σέ λεξικό πού συντάχθηκε μετά τό 1930; Δεν θά τήν εύρητε, μήν ψάχνετε. Άλλα και αν κάπου τήν εύρητε, θά τήν έξηγεί ώς ζωοτροφή... Μόνον εις τυχόν ανατυπωθέντα παλαιά λεξικά θά τήν εύρητε, ή εις τό των Άγγλων "LINDELL SCΟΤΤ", τό όποιον δέν τήν εξηγεί σωστά. Εις τό "ΗΛΙΟΣ" πού είναι πιο ενήμερο και σοβαρό λεξικό γράφει: Ζειά ή Ζέα... τήν Ζέαν τήν μάϊδα πού είναι ό γνωστός αραβόσιτος και κοινώς αραποσίτι". Αραβόσιτος όμως είναι κοινώς τό Καλαμπόκι. Ή Ζειά όμως ώς φυτό είναι κάτι σάν σιτάρι και κριθάρι, δέν έχει καμμία σχέσιν στην όψιν μέ τό καλαμπόκι, άλλα και τό σπυρί του είναι ώς του σιταριού πιό πεπλατυσμένο καί χονδρό.
Εκεί όμως πού έμεινα εμβρόντητος είναι όταν διάβασα τήν "Οδύσσεια" ραψωδία δ (4)-603-604, τό αρχαίο:
"Ω έν μέν λωτός πολύς, έν δέ κύπειρον πυροί τε ζειαί τε ίδ' εύρυφυές κρίλευκον".
Ό Κ. Δούκας ερμηνεύει:
"όπου υπάρχει τριφύλλι πολύ, καί κύπερι, καί σιτάρια καί ζωοτροφές κι εύρύφυτο κριθάρι λευκό". Πώ! Πω!... Ό κ. Δούκας ό έκλεκτώτερος ερμηνευτής έκανε λάθος; Ένώ οί "Ελληνες χρησιμοποιούσαν πυρούς (σιτάρια) γιά ζωοτροφές καί τήν ζειά γιά ψωμί, ερμήνευσε τήν ζειά ώς ζωοτροφές, διότι ό Βενιζέλος είχε εξαφανίσει από τήν βιβλιογραφίαν καί άπό τήν μνήμην τών Ελλήνων τήν ζειά ή ζέα.Τό δημητριακό Ζειά η φύσις τό έδώρισε είς τους λαούς του Αιγαίου. Αργότερα οί Έλληνες μετανάστες τό μετέφεραν καί είς άλλες χώρες. Τό σιτάρι ήτο φυσικό δημητριακό τών βορείων περιοχών. Οί Έλληνες τό έφεραν είς τήν Ελλάδα καί τό έκαλλιέργησαν ώς ζωοτροφή, αρκετά χρόνια πρό του Τρωικού Πολέμου, όταν ήρχισαν τό εμπόριο μέ τις βορεώς του Ευξείνου Πόντου χώρες.Οι Βόρειοι λαοί αντί χρημάτων, που δέν είχαν, έπλήρωναν τα είδη πού ήγόραζαν άπό τους Έλληνας έμπορους μέ σιτάρι και έτσι ήλθε εις την Ελλάδα τό σιτάρι.
Εις τό διαδίκτυο, έάν γράψετε τήν λέξιν "Ζειά", θά εκπλαγείτε. Θά διαβάσετε πάρα πολλά, εις τήν παράγραφο "ΣΤΗΝ ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΑΤΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΛΦΑΒΗΤΟΥ" (ύμνοι Όρφέως, Ομηρικά έπη, Μύθοι), διαβάζουμε: «Ή πόλη τών Αθηνών ονομαζόταν και Ζείδωρος, διότι έπί του εδάφους της έκαλλιεργειτο έκτος άπό τήν έλαία και τό δημητριακό ζειά. Τό ζειά μέ τό ζήτα δηλώνει ζωή, μέ τό εψιλον γιώτα τήν μακρά πορεία και μέ τό άλφα που είναι τό πρώτο στοιχείο τό άριστον, τήν παρουσία του Αιθέρα (τό στοιχείο πού βρίσκεται παντού και δομεί τά πάντα είναι ό Αιθέρας), άρα ζειά σημαίνει μακροζωία». Τήν Ζειά φορτωεκφόρτωναν άπό ένα λιμάνι του Πειραιώς που έξ αυτής έλαβε τό όνομα Ζέα, και μέχρι σήμερα τό λιμάνι ονομάζεται Ζέα. Και τώρα πώς επεβλήθη ή ζειά νά ερμηνεύεται εις ορισμένα λεξικά ώς ζωοτροφή.
Εις τό διαδίκτυο χειριζόμενοι τήν λέξιν "Ζειά" εις τήν ΙΛΙΑΔΑ - ραψωδία Ε, στίχοι 121-240 διαβάζουμε:
«...παρά δέ σφίν έκάστω δίζυγες ίπποι έστάσι κρί λευκόν έρεπτόμενοι και όλύρας» (195). Πιό κάτω ό μεταφραστής, ελαφρά τή συνειδήσει, ή καλοπληρωμένος μεταφράζει: «...εις κάθε αμάξι είναι σιμά ζευγαρωτά πουλάρια, στέκουν και τρώγουν τήν ζειά και τό λευκό κριθάρι». Έδώ δολοφονείται ή Ζειά, διότι ό μεταφραστής, μεταφράζει τήν ζωοτροφή "όλύρας" εις "ζειά". Οι μεταγενέστεροι αντιγράφουν από αυτό ζειά = όλύρας = ζωοτροφή, ένώ ό Όμηρος εγνώριζε και τά δύο, ζειά και όλύρας, και έγραφε πάντα τό ορθόν, αυτό που ήθελε και έπρεπε νά διδάξη. Έδώ γράφει σαφώς: «κρι λευκόν έρεπτόμενοι και όλύρας». Όχι ζειά, όπως ελαφρά τήν συνείδησιν και βαρυτάτην άγνοια γράφουν οι μεταφρασταί.
Ή Ζειά καλλιεργείται σήμερα εις πολλές χώρες τής Ευρώπης και εις τόν Καναδά εις μεγάλην εκτασιν, φέρει δέ όνομα ανάλογο τής γλώσσης έκαστης χώρας. Οι Ιταλοί τήν ονομάζουν Faro, οί Γερμανοί Dingel, κ.τ.λ. Οί Έλληνες εισάγουμε σήμερα αλεύρι Ζειά άπό τήν Γερμανία μέ τό όνομα Ντίνγκελ, ώς μή περιέχον γλουτένη, αντί 6,45 Εύρώ, ήτοι τό αγοράζουμε Δέκα φορές άκριβώτερα άπό τό σιταρένιο.
ΠΗΓΗ: Γ. Γ. ΑΫΦΑΝΤΗΣ «Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΜΠΑΙΓΜΟΣ» ΣΣ. 443-451
Ζειά ή Σιτάρι; Βιολογικός πόλεμος,.....εναντίων των Ελλήνων;
Τό έτος 1928 απηγορεύθη σταδιακά και μέχρι το 1932 κατηργήθη τελείως η καλλιέργεια της Ζιάς στήν Ελλάδα. Ακολούθησε η καλλιέργεια τού μεταλλαγμένου σίτου. Σκοπός της ενεργείας αυτής, τι άλλο; Η αποβλάκωση τών Ελλήνων.
Όπως είπε ένας ερευνητής στην Αγγλία τα μεταλλαγμένα προκαλούν συρίκνωση τού εγκεφάλου, σε πειραματόζωα. Οι Έλληνες από πότε υφίσταντε βιολογικό πόλεμο;
Υπάρχουν ζυμαρικά ζέας, νοστιμότατα Ιταλικά, καί αλεύρι ντίνκελ, απο ζέα, είμαι ύπέρ των Ελληνικών.... προϊόντων, όμως δεν είμαι βλάκας τελείως. Επιπλέον τό αλεύρι πού τρώμε περιέχει γλουτένη πού φράσει τις αρτηρίες. Υποπτεύομαι ότι η αλματώδης αύξηση τού διαβήτη καί η παχυσαρκία, έχουν άμεση σχέση μέ το μεταλλαγμένο σιτάρι.
Φτιάξτε ψωμί μόνοι σας από αλεύρι ντίνκελ. Νά τούς αναγκάσουμε νά βάλλουν τα μεταλλαγμένα.... εκεί που ξέρουν
Αυτό πού κρατά η Θεά Δήμητρα στά αγάλματα καί γλυπτά, δεν είναι σίτος είναι Ζέα.
Κατηγορώ το υπουργείο υγείας, τον ιατρικό σύλλογο, την μονσάντο, τούς πολιτικούς, τούς γεωπόνους, τούς παπάδες καί τούς φιλολόγους, πού απέκρυψαν από τούς Έλληνες αυτές τίς πληροφορίες.
Πηγές Πληροφοριών:
Ιων Μάγγος,
Στρατηγός Αϋφαντής,
κατάστημα Γη Οινος.
( Triticum dicoccum ) Δείγματα του, βρέθηκαν σε ανασκαφές προϊστορικών οικισμών σε όλο τον Ελληνικό χώρο με παλαιότερο αυτό της Μικράς Ασίας που χρονολογείται 12000 έτη π.Χ.
Ο Όμηρος αναφέρεται στην καλλιέργεια της ζέας στην Λακωνική πεδιάδα «πυροί τε ζειαί τʼ ήδ΄ ευρυφανές κρί λευκόν.» ΄
Δέσποζε μέχρι τις αρχές των ιστορικών χρόνων μεταξύ των δημητριακών. Με το πέρασμα του χρόνου επιλέχθηκαν πιο αποδοτικές και πιο εύκολες καλλιέργειες δημητριακών, όπως το σιτάρι και το ρύζι. Έτσι η καλλιέργεια της Ζέας είχε σχεδόν εξαφανισθεί.... Οι πρόγονοι μας γνώριζαν τις σπουδαίες ιδιότητες του. Οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν σαν τροφή εκστρατείας .
Η επιστήμη το έχει ανακαλύψει ξανά μετά από έρευνες σαν δημητριακό που περιέχει 40% μαγνήσιο επιπλέον των άλλων δημητριακών. Η ζέα είναι σημαντική όχι μόνο για τις ίνες και τα μέταλλα που περιέχει αλλά κυρίως για το μαγνήσιο που ενεργοποιεί τις ενζυματικές διαδικασίες του μεταβολισμού. Αποκαλείται μαγνήτης της Ζωής. Το ποσοστό του αμινοξέος λυσίνη που περιέχει είναι το συστατικό των πρωτεϊνών που αυξάνει την πεπτικότητα τους (δημητριακά ζέας)
.................................
Ο Ηρόδοτος (5ος αι. π.Χ.) αναφέρει ότι οι Αιγύπτιοι παρασκεύαζαν ψωμί αποκλειστικά από ζέα και περιφρονούσαν το σιτάρι και το κριθάρι.
Ο θεόφραστος (4ος αι. π.Χ.) διακρίνει σαφώς τη ζέα από την όλυρα, χαρακτηρίζοντας την πρώτη ως το πλέον αποδοτικότερο μεταξύ πολλών άλλων δημητριακών.
Σύμφωνα, με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο και τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα, η ζειά (όλυρα) είχε καλλιεργηθεί αποκλειστικά ως το μοναδικό δημητριακό από τους πρώτους Ρωμαίους στην αρχή της ιστορίας τους και αυτό αποδεικνύεται και από τη χρησιμοποίηση τους σε όλες τις θρησκευτικές τελετές τους.
Ο γιατρός Γαληνός (2ος αι. π.Χ.) αναφέρει την όλυρα ως το τρίτο σε θρεπτική αξία δημητριακό μετά το κριθάρι και το σιτάρι, ενώ όπως μας πληροφορεί ο Διοσκουρίδης (1ος αι. μ.Χ.) στην εποχή του ήταν διαδεδομένη μια πανάρχαια συνήθεια των Ελλήνων και των Ρωμαίων:
η μίξη χονδροαλεσμένων κόκκων ζέας και σιταριού, που λεγόταν “κρίμνον”, και το οποίο ήταν ένα παχύρρευστο θρεπτικό ρόφημα που ονομαζόταν “πολτός” (χυλός).
Ο Λύχνος
Τρόφιμα μόνο για Ελληνες και δήμαρχος μόνο για μουσουλμάνους...
του Στρατή Μαζίδη
Προσωπικά αν ήμουν στη θέση του κου Μιχαλολιάκου θα αγόραζα ένα ολόκληρο ανθοπωλείο και θα το έστελνα στο δήμαρχο Αθηναίων Γιώργο Καμίνη. Τι καλύτερη αβάντα θα μπορούσε να παράσχει ο δήμαρχος στη διαμοίραση αγαθών μόνο για Ελληνες;
Πίσω από τους πάγκους να ήταν για να βοηθήσει στη δουλειά, δε θα τον έπαιρνε κανείς χαμπάρι.
Ο κος Καμίνης επικαλείται τη νομιμότητα και πολύ καλά κάνει. Όμως δεν τον θυμάμαι να επιδεικνύει αντίστοιχη συμπεριφορά όταν ο Χασάν και ο Μουσταφά απειλούσαν με τζιχάντ πέρυσι στην Ομόνοια σπάζοντας βιτρίνες και παρμπρίζ. Ούτε τον θυμάμαι να την επικαλείται για να επιστρέψουν από εκεί που ήρθαν όσοι παράνομα πέρασαν τα σύνορα.
Επομένως η νομιμότητα δεν μπορεί να αποτελεί επιχείρημα στα χείλη του δημάρχου για επιλεκτική χρήση.
Το ζήτημα είναι το εξής. Η πρωτοβουλία της Χ.Α. να μοιράσει τρόφιμα μόνο σε Ελληνες, έχει θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνία; Αν κρίνουμε από το 15% που της δίνουν οι δημοσκοπήσεις, το οποίο αντιστοιχεί σε πολύ παραπάνω από 1.000.000 ψηφοφόρους, μάλλον το πρώτο.
Ο δήμαρχος λογικά δεν είναι ηλίθιος να μην καταλαβαίνει τα αυτονόητα. Άρα, τι; Ζηλεύει; Και ποιος τον εμποδίζει να πράξει κάτι αντίστοιχο.
Σε κάθε περίπτωση οι νευρικές αντιδράσεις στις φιλολαϊκές δράσεις της Χρυσής Αυγής είναι λίρα εκατό για το λαϊκό σύνδεσμο διότι πολύ απλά αυτός που πεινάει και στο σπίτι τον περιμένουν μερικά ανοικτά στόματα όπως τα πουλάκια στις φωλιές των δένδρων, ποιον από τους δύο ακραίους θα αγαπήσει και ποιον θα μισήσει;
Θα μισήσει αυτόν που επιθυμεί να του δώσει μια τσάντα τρόφιμα και θα αγαπήσει αυτόν που το εμποδίζει να συμβεί ή το αντίθετο;
Η Χρυσή Αυγή αποδεικνύεται σαν το νερό που εισχωρεί σε σπίτια. Θα εκμεταλλευθεί όλες τις χαραμάδες. Οι υπόλοιποι με τις πράξεις, παραλείψεις και επιλογές τους ομοιάζουν με τους μισογκρεμισμένους τοίχους που αφήνουν το νερό να περάσει μέχρις ότου ξαφνικά πέσει το ταβάνι και έρθουν τα πάνω κάτω.
Γιατί αν η Χρυσή Αυγή χαρακτηρίζεται ακραία επειδή δίνει τρόφιμα μόνο σε Ελληνες, τότε τι να πει κανείς για το Γιώργο Καμίνη που συμπεριφέρεται ως δήμαρχος μόνο για φανατικούς λαθρομουσουλμάνους;
freepen.gr29.7.13
Το απόρρητο σχέδιο-έκπληξη των Αμερικανών για την Ελλάδα...
Κωδικός «Σταθερότητα»: Αυτός είναι ο τίτλος του απόρρητου σχεδίου των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο θα αρχίσει να ξεδιπλώνεται λίγο πριν από τις γερμανικές εκλογές, με τελικό στόχο τη μετάθεση της αποπληρωμής του ελληνικού χρέους κατά πενήντα χρόνια, το 2063.
Οπως αποκαλύπτει σήμερα η «κυριακάτικη δημοκρατία», οι Αμερικανοί έχουν χάσει την υπομονή τους με τους Γερμανούς και θεωρούν επικίνδυνη πολυτέλεια την αναμονή μέχρι την άνοιξη του 2014, προκειμένου να αρχίσουν οι συζητήσεις για το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.
Αξιολογούν προσεκτικά την κατάσταση στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, ανησυχούν για τη ρευστότητα σε Συρία, Αίγυπτο, Τουρκία και, επειδή θεωρούν την Ελλάδα, παρά τα προβλήματά της, όαση σταθερότητας (stability story), αποφάσισαν να κινηθούν στη μόνη χρονική συγκυρία που κρίνουν ότι οι Γερμανοί μπορούν να εκβιαστούν: Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής τους εκστρατείας. Η καγκελάριος Μέρκελ, που δίνει τη μάχη για την επανεκλογή της στο αξίωμα με τους δικούς της όρους, δεν θέλει με τίποτε την επιστροφή του ελληνικού θέματος στην καρδιά των εκλογών.
Τα «νούμερα» που έκανε η τρόικα και ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ Μπομπ Τράα για την καταβολή της δόσης του Αυγούστου (αυτός, με ενθάρρυνση των ΗΠΑ, προκάλεσε την εμπλοκή, όχι οι Γερμανοί) ανησύχησαν το Βερολίνο, μολονότι προσπάθησε να το κρύψει. Το τελευταίο που χρειάζονται οι Χριστιανοδημοκράτες του CDU στην τελική ευθεία της κούρσας θα ήταν μια αναβολή καταβολής της δόσης, μια πιθανή στάση πληρωμών τον Αύγουστο και μια πρόωρη αναζωπύρωση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη. Δημοσίως ο Σόιμπλε υπερθεμάτισε στην αυστηρότητα που έδειξε η τρόικα για την υλοποίηση των ελληνικών προαπαιτούμενων, αλλά κατά βάθος ο προβληματισμός του για την εξέλιξη είναι έντονος.
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες από ανώτατες διπλωματικές πηγές, τα υπουργεία Εξωτερικών, Οικονομικών και Αμυνας των ΗΠΑ επεξεργάζονται ένα πλήρες σχέδιο για την οριστική έξοδο της Ελλάδας από την κρίση, το οποίο προβλέπει τα εξής σημεία:
Αξιόπιστες πηγές από την αμερικανική πρωτεύουσα αναφέρουν ότι η εμπλοκή που υπήρξε για την ελληνική δόση και οι διαρκείς απαιτήσεις που ήγειραν οι δανειστές μας έως την τελική έγκρισή της δεν οφείλονται σε κάποια παραξενιά του Σόιμπλε, αλλά στην Αμερική, η οποία, μέσω του ΔΝΤ, στέλνει μηνύματα στη γερμανική πλευρά ότι ο ελληνικός φάκελος πρέπει να κλείσει το ταχύτερο δυνατό με μια συμφωνία-πακέτο, που να περιλαμβάνει το χρέος, την ενέργεια, την ΑΟΖ, το Σκοπιανό και το Κυπριακό.
Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η πληροφορία για τα υπερκέρδη αξίας 9 δισ. ευρώ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από την κερδοσκοπία στα ελληνικά ομόλογα διοχετεύθηκε στα Μέσα Ενημέρωσης από δυτικές πηγές και ο στόχος είναι ένας: Η απαίτηση για την καταβολή τους στην ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να κλείσει αμέσως η τρύπα του κρατικού προϋπολογισμού, η οποία εκτιμάται ότι σε ακραίες συνθήκες μπορεί να φτάσει μέχρι τα 10 δισ. ευρώ.
Πώς θα πουν «ναι» οι Ρώσοι
Η Νέα Γιάλτα στην περιοχή, και ιδιαίτερα στο Αιγαίο και στην Κύπρο, βρίσκει εν μέρει σύμφωνη τη ρωσική πλευρά, υπό την προϋπόθεση ότι θα της δοθούν στο πλαίσιο των ιδιωτικοποιήσεων ο ΟΣΕ, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και ναυτική βάση στην Αλεξανδρούπολη. Για τον ΟΣΕ έχουν έρθει, μάλιστα, σε συμφωνία με τους Γάλλους για την προμήθεια ηλεκτραμαξών και με τους Γερμανούς για τα ηλεκτρομηχανολογικά του σιδηρόδρομου. (Οι Ρώσοι έχουν αποφασίσει να περιορίσουν την έκθεσή τους στην παραπαίουσα Τουρκία.)
Δεν εμπιστεύονται τον Αλέξη Τσίπρα
Οι Αμερικανοί, που παρακολουθούν στενά τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και στέλνουν ως πρέσβη τους στην Αθήνα από τον Σεπτέμβριο τον έμπειρο διπλωμάτη Ρίτσαρντ Πιρς, ο οποίος θήτευσε στο ελληνικό desk του Στέιτ Ντιπάρτμεντ από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (1985-1987), καταλαβαίνουν ότι, αν η κυβέρνηση Σαμαρά χρειαστεί να λάβει νέα μέτρα το φθινόπωρο, δεν θα καταφέρει να αντέξει. Η ιδέα ότι η τοπική φθίνουσα διαπλοκή απεργάζεται σενάρια αλλαγής πρωθυπουργού χωρίς προκήρυξη εκλογών δεν τους ενθουσιάζει, καθώς σε μια εποχή που δοκιμάζονται οι κυβερνήσεις στην Τουρκία, την Αίγυπτο και τη Συρία το τελευταίο που θα ήθελαν θα ήταν η αναζωπύρωση της κρίσης και στο ελληνικό έδαφος. Επιπροσθέτως και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που κάνει ο Αλέξης Τσίπρας για να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει χάσει αισθητά έδαφος στις προτιμήσεις τους, καθώς τα εσωκομματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει λόγω της ισχυρής νεομαρξιστικής ομάδας Λαφαζάνη δεν τον καθιστούν πολιτικά ελκυστικό. Τα όσα περίεργα άκουσε και είδε ως παρατηρητής στο Συνέδριο της Αριστεράς ο νούμερο 2 του τμήματος Πολιτικών Υποθέσεων Ρόμπερτ Μποντ επιβεβαίωσαν τις εκτιμήσεις τους.
Η λύση-πακέτο που προωθούν οι Αμερικανοί θεωρείται πολιτικά διαχειρίσιμη από τους Γερμανούς, καθώς:
Κατά την επίσκεψη του Σαμαρά θα δρομολογηθούν οι εξελίξεις
Οι εξελίξεις θα τροχιοδρομηθούν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στις ΗΠΑ τόσο στις 8 Αυγούστου, όταν θα συναντηθεί με τον πρόεδρο Ομπάμα, όσο και κατά την ομιλία που θα απευθύνει ο Ελληνας ηγέτης στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις αρχές Σεπτεμβρίου, όπου θα κάνει αναφορά στα ελληνικά εθνικά θέματα. Δεν είναι τυχαίο που ο κύριος Σαμαράς θα έχει μαζί τους στις ΗΠΑ τους υπουργούς Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα και Αμυνας Δημήτρη Αβραμόπουλο. Ο πρώτος είναι ο καθ' ύλην αρμόδιος τόσο για θέματα χρέους όσο και επενδύσεων, ενώ ο δεύτερος είναι από καιρό ένθερμος υποστηρικτής της προσέγγισης με ΗΠΑ - Ισραήλ και θεωρεί ότι δικαιώνεται από την εξέλιξη των πραγμάτων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, μετά το ταξίδι στις ΗΠΑ θα ακολουθήσουν δύο επισκέψεις υψηλού πολιτικού και διπλωματικού συμβολισμού: Θα έρθουν στην Αθήνα για διαβουλεύσεις με τους κυρίους Βενιζέλο και Αβραμόπουλο ο υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι και ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ Τσακ Χάγκελ. Μεγάλο μέρος της αμερικανικής ατζέντας συμπίπτει απολύτως με την ατζέντα που έχει καταρτίσει για την ελληνική προεδρία της Ε.Ε. ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. Η Ελλάδα, παρά τα προβλήματά της, θα επιχειρήσει να εμφανιστεί και πάλι ως ηγέτιδα δύναμη στα Βαλκάνια, προωθώντας τις υποψηφιότητες της Αλβανίας και των Σκοπίων (υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει λύση στο θέμα της ονομασίας) για ένταξη στην Ε.Ε., ενώ ανοίγει νέο βηματισμό στις σχέσεις της με Σερβία και Βουλγαρία. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προεδρίας, θα τεθεί και πάλι το θέμα της ευρωπαϊκής ΑΟΖ στο τραπέζι. Αλλα θέματα που είναι στην κορυφή της ατζέντας Σαμαρά κα θα τεθούν στον πρόεδρο Ομπάμα είναι η προώθηση της ζώνης ελεύθερου εμπορίου Ε.Ε. - ΗΠΑ, για την οποία ο πρωθυπουργός μίλησε πρώτος στους Γερμανούς τον Νοέμβριο του 2012 (σε δείπνο επιχειρηματιών που οργάνωσε η εφημερίδα «Die Zeit») και η καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης.
Τι προβλέπει το «κείμενο εργασίας» για Σκοπιανό, Κυπριακό και ΑΟΖ
Βεβαίως, στη διεθνή διπλωματία δεν παίρνεις τίποτε χωρίς αντάλλαγμα. Οι ΗΠΑ θεωρούν ιδανική τη συγκυρία να κλείσει τώρα το Σκοπιανό και να ενταχθούν οι γείτονες στο ΝΑΤΟ προτού διασπαστούν από την αποσχιστική δραστηριότητα του αλβανικού στοιχείου, να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση τον Οκτώβριο για το Κυπριακό και να τροχιοδρομηθούν οι εξελίξεις για τη νέα «αρχιτεκτονική» της Μεσογείου στο θέμα της ενέργειας. Το πακέτο παραείναι γενναιόδωρο για να μη ζητηθούν ανταλλάγματα. Στο Σκοπιανό ο πρωθυπουργός υποστηρίζει την πάγια ελληνική θέση, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2007 από τους Καραμανλή - Μπακογιάννη, αλλά διπλωματικές πηγές παρατηρούν ότι:
Πρώτον, ο κύριος Σαμαράς έχει μετατοπίσει το βάρος της διαπραγμάτευσης στην πάση θυσία διασφάλιση της ονομασίας erga omnes. Δεύτερον, στην πρόσφατη τοποθέτησή του στο Συνέδριο της Ν.Δ., χωρίς να κάνει αναφορά στον γεωγραφικό προσδιορισμό, ζήτησε να παραιτηθούν οι Σκοπιανοί από τους αλυτρωτισμούς και να συμφωνήσουν με ένα «νέο όνομα, που δεν θα θίγει την ελληνικότητα της ελληνικής Μακεδονίας».
Στο Κυπριακό, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα: Οι ΗΠΑ επιθυμούν την επανέναρξη των συνομιλιών για διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία, ενώ στον πρόεδρο Αναστασιάδη έχουν φτάσει πληροφορίες ότι θα του ζητηθεί κάτι που είναι δύσκολα διαχειρίσιμο: Η σύσταση ταμείου αλληλεγγύης γενεών για τα έσοδα από την αξιοποίηση του φυσικού αερίου, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν μελλοντικά για τη σύσταση του νέου κυπριακού κράτους, με βάση το σχέδιο Ανάν. Και σε αυτό το πλαίσιο θα επιδιωχθεί η συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης. Τέλος, οι ΗΠΑ προωθούν την ιδέα μιας νέας Γιάλτας στο Αιγαίο: Επιθυμούν το φυσικό αέριο Ισραήλ - Κύπρου να διοχετεύεται στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας (όχι μέσω Κρήτης) και μετά Ελλάδας (βορείως, διά της αξιοποίησης του αγωγού TAP), ενώ της Ελλάδας (Ιόνιο - νότια Κρήτη) μέσω Ιταλίας - Μάλτας. Πρόκειται για ένα συνολικό πακέτο που, αν υιοθετηθεί, θα αλλάξει την «αρχιτεκτονική» της περιοχής για πολλά χρόνια.
Κυριακάτικη Δημοκρατία
Οπως αποκαλύπτει σήμερα η «κυριακάτικη δημοκρατία», οι Αμερικανοί έχουν χάσει την υπομονή τους με τους Γερμανούς και θεωρούν επικίνδυνη πολυτέλεια την αναμονή μέχρι την άνοιξη του 2014, προκειμένου να αρχίσουν οι συζητήσεις για το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους.
Αξιολογούν προσεκτικά την κατάσταση στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, ανησυχούν για τη ρευστότητα σε Συρία, Αίγυπτο, Τουρκία και, επειδή θεωρούν την Ελλάδα, παρά τα προβλήματά της, όαση σταθερότητας (stability story), αποφάσισαν να κινηθούν στη μόνη χρονική συγκυρία που κρίνουν ότι οι Γερμανοί μπορούν να εκβιαστούν: Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής τους εκστρατείας. Η καγκελάριος Μέρκελ, που δίνει τη μάχη για την επανεκλογή της στο αξίωμα με τους δικούς της όρους, δεν θέλει με τίποτε την επιστροφή του ελληνικού θέματος στην καρδιά των εκλογών.
Τα «νούμερα» που έκανε η τρόικα και ο εκπρόσωπος του ΔΝΤ Μπομπ Τράα για την καταβολή της δόσης του Αυγούστου (αυτός, με ενθάρρυνση των ΗΠΑ, προκάλεσε την εμπλοκή, όχι οι Γερμανοί) ανησύχησαν το Βερολίνο, μολονότι προσπάθησε να το κρύψει. Το τελευταίο που χρειάζονται οι Χριστιανοδημοκράτες του CDU στην τελική ευθεία της κούρσας θα ήταν μια αναβολή καταβολής της δόσης, μια πιθανή στάση πληρωμών τον Αύγουστο και μια πρόωρη αναζωπύρωση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη. Δημοσίως ο Σόιμπλε υπερθεμάτισε στην αυστηρότητα που έδειξε η τρόικα για την υλοποίηση των ελληνικών προαπαιτούμενων, αλλά κατά βάθος ο προβληματισμός του για την εξέλιξη είναι έντονος.
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες από ανώτατες διπλωματικές πηγές, τα υπουργεία Εξωτερικών, Οικονομικών και Αμυνας των ΗΠΑ επεξεργάζονται ένα πλήρες σχέδιο για την οριστική έξοδο της Ελλάδας από την κρίση, το οποίο προβλέπει τα εξής σημεία:
- Μετάθεση -και όχι διαγραφή- της αποπληρωμής του ελληνικού χρέους προς τον επίσημο κρατικό τομέα κατά πενήντα χρόνια (OSI), με έκδοση νέων ομολόγων λήξης 2063.
- Νέα μείωση των επιτοκίων αποπληρωμής κατά 50%, προκειμένου να ανασάνει ακόμη περισσότερο ο κρατικός προϋπολογισμός σε ετήσια βάση.
- Επιστροφή των 9 δισ. ευρώ που κέρδισε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από τα ελληνικά ομόλογα τα οποία έχει στην κατοχή της.
- Σύσταση επενδυτικού fund αλληλεγγύης γενεών κατά το πρότυπο της Νορβηγίας, στο οποίο θα διοχετεύεται τμήμα των μελλοντικών εσόδων από την αξιοποίηση των κοιτασμάτων του ελληνικού φυσικού αερίου, προκειμένου να είναι εγγυημένη σε βάθος χρόνου η αποπληρωμή των δανείων.
- Ενίσχυση της αποτρεπτικής ικανότητας των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων μέσω της δωρεάν παραχώρησης στρατιωτικού υλικού.
- Αποχώρηση του ΔΝΤ από την Ελλάδα στα τέλη του 2013 και ανάθεση της επιτήρησης εφαρμογής του ελληνικού προγράμματος στο μέλλον αποκλειστικά από τις υπηρεσίες της Ευρωπαικής Επιτροπής και την Τask Force.
Αξιόπιστες πηγές από την αμερικανική πρωτεύουσα αναφέρουν ότι η εμπλοκή που υπήρξε για την ελληνική δόση και οι διαρκείς απαιτήσεις που ήγειραν οι δανειστές μας έως την τελική έγκρισή της δεν οφείλονται σε κάποια παραξενιά του Σόιμπλε, αλλά στην Αμερική, η οποία, μέσω του ΔΝΤ, στέλνει μηνύματα στη γερμανική πλευρά ότι ο ελληνικός φάκελος πρέπει να κλείσει το ταχύτερο δυνατό με μια συμφωνία-πακέτο, που να περιλαμβάνει το χρέος, την ενέργεια, την ΑΟΖ, το Σκοπιανό και το Κυπριακό.
Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, η πληροφορία για τα υπερκέρδη αξίας 9 δισ. ευρώ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας από την κερδοσκοπία στα ελληνικά ομόλογα διοχετεύθηκε στα Μέσα Ενημέρωσης από δυτικές πηγές και ο στόχος είναι ένας: Η απαίτηση για την καταβολή τους στην ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να κλείσει αμέσως η τρύπα του κρατικού προϋπολογισμού, η οποία εκτιμάται ότι σε ακραίες συνθήκες μπορεί να φτάσει μέχρι τα 10 δισ. ευρώ.
Πώς θα πουν «ναι» οι Ρώσοι
Η Νέα Γιάλτα στην περιοχή, και ιδιαίτερα στο Αιγαίο και στην Κύπρο, βρίσκει εν μέρει σύμφωνη τη ρωσική πλευρά, υπό την προϋπόθεση ότι θα της δοθούν στο πλαίσιο των ιδιωτικοποιήσεων ο ΟΣΕ, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και ναυτική βάση στην Αλεξανδρούπολη. Για τον ΟΣΕ έχουν έρθει, μάλιστα, σε συμφωνία με τους Γάλλους για την προμήθεια ηλεκτραμαξών και με τους Γερμανούς για τα ηλεκτρομηχανολογικά του σιδηρόδρομου. (Οι Ρώσοι έχουν αποφασίσει να περιορίσουν την έκθεσή τους στην παραπαίουσα Τουρκία.)
Δεν εμπιστεύονται τον Αλέξη Τσίπρα
Οι Αμερικανοί, που παρακολουθούν στενά τα ελληνικά πολιτικά πράγματα και στέλνουν ως πρέσβη τους στην Αθήνα από τον Σεπτέμβριο τον έμπειρο διπλωμάτη Ρίτσαρντ Πιρς, ο οποίος θήτευσε στο ελληνικό desk του Στέιτ Ντιπάρτμεντ από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (1985-1987), καταλαβαίνουν ότι, αν η κυβέρνηση Σαμαρά χρειαστεί να λάβει νέα μέτρα το φθινόπωρο, δεν θα καταφέρει να αντέξει. Η ιδέα ότι η τοπική φθίνουσα διαπλοκή απεργάζεται σενάρια αλλαγής πρωθυπουργού χωρίς προκήρυξη εκλογών δεν τους ενθουσιάζει, καθώς σε μια εποχή που δοκιμάζονται οι κυβερνήσεις στην Τουρκία, την Αίγυπτο και τη Συρία το τελευταίο που θα ήθελαν θα ήταν η αναζωπύρωση της κρίσης και στο ελληνικό έδαφος. Επιπροσθέτως και παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που κάνει ο Αλέξης Τσίπρας για να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει χάσει αισθητά έδαφος στις προτιμήσεις τους, καθώς τα εσωκομματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει λόγω της ισχυρής νεομαρξιστικής ομάδας Λαφαζάνη δεν τον καθιστούν πολιτικά ελκυστικό. Τα όσα περίεργα άκουσε και είδε ως παρατηρητής στο Συνέδριο της Αριστεράς ο νούμερο 2 του τμήματος Πολιτικών Υποθέσεων Ρόμπερτ Μποντ επιβεβαίωσαν τις εκτιμήσεις τους.
Η λύση-πακέτο που προωθούν οι Αμερικανοί θεωρείται πολιτικά διαχειρίσιμη από τους Γερμανούς, καθώς:
- Προβλέπει την εγγυημένη αποπληρωμή του ελληνικού χρέους και δεν εκθέτει τη Μέρκελ στις κατηγορίες των αντιπάλων της για διαγραφή και χάρισμα των χρημάτων των Γερμανών φορολογουμένων.
- Βάζει στο παιχνίδι το θέμα της απεξάρτησης της Ευρώπης και του Βερολίνου από ρωσικές πηγές ενέργειας. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ζητούν απευθείας αναθέσεις των ενεργειακών κοιτασμάτων στη νότιο Κρήτη και το Ιόνιο, που, μαζί με την υφαλοκρηπίδα στην Αλβανία (θα υπάρξει πίεση Σαμαρά στον νέο πρωθυπουργό Ράμα για εφαρμογή της συμφωνίας Καραμανλή – Μπακογιάννη – Μπερίσα), αποτελούν το 40% της συνολικής ελληνικής ΑΟΖ.
Κατά την επίσκεψη του Σαμαρά θα δρομολογηθούν οι εξελίξεις
Οι εξελίξεις θα τροχιοδρομηθούν κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στις ΗΠΑ τόσο στις 8 Αυγούστου, όταν θα συναντηθεί με τον πρόεδρο Ομπάμα, όσο και κατά την ομιλία που θα απευθύνει ο Ελληνας ηγέτης στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις αρχές Σεπτεμβρίου, όπου θα κάνει αναφορά στα ελληνικά εθνικά θέματα. Δεν είναι τυχαίο που ο κύριος Σαμαράς θα έχει μαζί τους στις ΗΠΑ τους υπουργούς Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα και Αμυνας Δημήτρη Αβραμόπουλο. Ο πρώτος είναι ο καθ' ύλην αρμόδιος τόσο για θέματα χρέους όσο και επενδύσεων, ενώ ο δεύτερος είναι από καιρό ένθερμος υποστηρικτής της προσέγγισης με ΗΠΑ - Ισραήλ και θεωρεί ότι δικαιώνεται από την εξέλιξη των πραγμάτων.
Σύμφωνα με πληροφορίες, μετά το ταξίδι στις ΗΠΑ θα ακολουθήσουν δύο επισκέψεις υψηλού πολιτικού και διπλωματικού συμβολισμού: Θα έρθουν στην Αθήνα για διαβουλεύσεις με τους κυρίους Βενιζέλο και Αβραμόπουλο ο υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι και ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ Τσακ Χάγκελ. Μεγάλο μέρος της αμερικανικής ατζέντας συμπίπτει απολύτως με την ατζέντα που έχει καταρτίσει για την ελληνική προεδρία της Ε.Ε. ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς. Η Ελλάδα, παρά τα προβλήματά της, θα επιχειρήσει να εμφανιστεί και πάλι ως ηγέτιδα δύναμη στα Βαλκάνια, προωθώντας τις υποψηφιότητες της Αλβανίας και των Σκοπίων (υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει λύση στο θέμα της ονομασίας) για ένταξη στην Ε.Ε., ενώ ανοίγει νέο βηματισμό στις σχέσεις της με Σερβία και Βουλγαρία. Επίσης, κατά τη διάρκεια της προεδρίας, θα τεθεί και πάλι το θέμα της ευρωπαϊκής ΑΟΖ στο τραπέζι. Αλλα θέματα που είναι στην κορυφή της ατζέντας Σαμαρά κα θα τεθούν στον πρόεδρο Ομπάμα είναι η προώθηση της ζώνης ελεύθερου εμπορίου Ε.Ε. - ΗΠΑ, για την οποία ο πρωθυπουργός μίλησε πρώτος στους Γερμανούς τον Νοέμβριο του 2012 (σε δείπνο επιχειρηματιών που οργάνωσε η εφημερίδα «Die Zeit») και η καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης.
Τι προβλέπει το «κείμενο εργασίας» για Σκοπιανό, Κυπριακό και ΑΟΖ
Βεβαίως, στη διεθνή διπλωματία δεν παίρνεις τίποτε χωρίς αντάλλαγμα. Οι ΗΠΑ θεωρούν ιδανική τη συγκυρία να κλείσει τώρα το Σκοπιανό και να ενταχθούν οι γείτονες στο ΝΑΤΟ προτού διασπαστούν από την αποσχιστική δραστηριότητα του αλβανικού στοιχείου, να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση τον Οκτώβριο για το Κυπριακό και να τροχιοδρομηθούν οι εξελίξεις για τη νέα «αρχιτεκτονική» της Μεσογείου στο θέμα της ενέργειας. Το πακέτο παραείναι γενναιόδωρο για να μη ζητηθούν ανταλλάγματα. Στο Σκοπιανό ο πρωθυπουργός υποστηρίζει την πάγια ελληνική θέση, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2007 από τους Καραμανλή - Μπακογιάννη, αλλά διπλωματικές πηγές παρατηρούν ότι:
Πρώτον, ο κύριος Σαμαράς έχει μετατοπίσει το βάρος της διαπραγμάτευσης στην πάση θυσία διασφάλιση της ονομασίας erga omnes. Δεύτερον, στην πρόσφατη τοποθέτησή του στο Συνέδριο της Ν.Δ., χωρίς να κάνει αναφορά στον γεωγραφικό προσδιορισμό, ζήτησε να παραιτηθούν οι Σκοπιανοί από τους αλυτρωτισμούς και να συμφωνήσουν με ένα «νέο όνομα, που δεν θα θίγει την ελληνικότητα της ελληνικής Μακεδονίας».
Στο Κυπριακό, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα: Οι ΗΠΑ επιθυμούν την επανέναρξη των συνομιλιών για διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία, ενώ στον πρόεδρο Αναστασιάδη έχουν φτάσει πληροφορίες ότι θα του ζητηθεί κάτι που είναι δύσκολα διαχειρίσιμο: Η σύσταση ταμείου αλληλεγγύης γενεών για τα έσοδα από την αξιοποίηση του φυσικού αερίου, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν μελλοντικά για τη σύσταση του νέου κυπριακού κράτους, με βάση το σχέδιο Ανάν. Και σε αυτό το πλαίσιο θα επιδιωχθεί η συμφωνία της ελληνικής κυβέρνησης. Τέλος, οι ΗΠΑ προωθούν την ιδέα μιας νέας Γιάλτας στο Αιγαίο: Επιθυμούν το φυσικό αέριο Ισραήλ - Κύπρου να διοχετεύεται στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας (όχι μέσω Κρήτης) και μετά Ελλάδας (βορείως, διά της αξιοποίησης του αγωγού TAP), ενώ της Ελλάδας (Ιόνιο - νότια Κρήτη) μέσω Ιταλίας - Μάλτας. Πρόκειται για ένα συνολικό πακέτο που, αν υιοθετηθεί, θα αλλάξει την «αρχιτεκτονική» της περιοχής για πολλά χρόνια.
Κυριακάτικη Δημοκρατία
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)