H ανατομία του φασισμού... του Robert Paxton.

- Ο φασισμός δεν μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο μέσα από την ιδεολογία του. Πρέπει να εξεταστεί και στην πράξη.
- Η πρακτική του φασισμού απαιτεί τη συνεργασία και την υποστήριξη των πλέον ισχυρών και συντηρητικών στοιχείων της κάθε κοινωνίας.
- Επειδή ο φασισμός είναι συντηρητικός απαιτεί κάτι περισσότερο από τη βία, τον τρόμο και τον εκφοβισμό. Δημιουργεί το κακό μέσα από την κάλυψη του καλού και του συμβατικού.
Επομένως, το κακό του φασισμού δεν αποκαλύπτεται παρά μόνο όταν πλέον είναι αργά.

[...] Όλοι είναι σίγουροι πως γνωρίζουν τι είναι ο φασισμός. Ο φασισμός, όντας η πιο ενσυνείδητα εποπτική απ’ όλες τις πολιτικές μορφές, μας παρουσιάζεται με έντονες βασικές εικόνες:
σοβινιστής δημαγωγός που αγορεύει με πάθος ενώπιον ενός εκστατικού πλήθους΄ πειθαρχημένες σειρές από νεαρούς που παρελαύνουν με στρατιωτικό βηματισμό΄ μαχητές με χρωματιστά πουκάμισα που ξυλοκοπούν μέλη κάποιας δαιμονοποιημένης μειονότητας΄ αιφνιδιαστικές εισβολές τα χαράματα΄ και καλογυμνασμένοι στρατιώτες που παρελαύνουν στους δρόμους μιας υπόδουλης πόλης.
Ωστόσο, εξετάζοντας πιο προσεκτικά μερικές από αυτές τις οικείες εικόνες, βλέπουμε ότι δημιουργούν εύκολες πλάνες.
Η εικόνα του πανίσχυρου δικτάτορα εξατομικεύει το φασισμό και δημιουργεί την εσφαλμένη εντύπωση πως μπορούμε να τον κατανοήσουμε πλήρως εξετάζοντας προσεκτικά μόνο τον αρχηγό.
Η εικόνα αυτή, η ισχύς της οποίας επιβιώνει ακόμη και σήμερα, αποτελεί τον τελευταίο θρίαμβο των φασιστών προπαγανδιστών. Προσφέρει ένα άλλοθι στα έθνη που ενέκριναν ή ανέχτηκαν φασίστες ηγέτες και στρέφει την προσοχή μακριά από τα πρόσωπα, τις ομάδες και τους θεσμούς που τον βοήθησαν. [...]
Η εικόνα του πλήθους που φωνάζει ρυθμικά πανηγυρικές ιαχές τρέφει τον ισχυρισμό ότι ορισμένοι ευρωπαϊκοί λαοί είχαν μια φυσική προδιάθεση προς το φασισμό και ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό λόγω του εθνικού τους χαρακτήρα. Φυσική συνέπεια αυτής της εικόνας είναι η συγκαταβατική άποψη ότι η ιστορία ορισμένων εθνών έδωσε τροφή στο φασισμό.

Κάτι τέτοιο μετατρέπεται πολύ εύκολα σε άλλοθι για τα έθνη που παρέμειναν απλοί θεατές: δε θα μπορούσε να συμβεί σ’ εμάς.

Πέρα από αυτές τις οικείες εικόνες και έπειτα από μια ποιο λεπτομερή εξέταση, η φασιστική πραγματικότητα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη.
Για παράδειγμα, το καθεστώς που εφηύρε τη λέξη φασισμός –η Ιταλία του Μουσολίνι- επέδειξε ελάχιστα σημάδια αντισημιτισμού για διάστημα δεκαέξι χρόνων αφότου ανέλαβε την εξουσία. […]
Ένα άλλο θεωρούμενο ως βασικό χαρακτηριστικό του φασισμού είναι το αντικαπιταλιστικό, αντι-αστικό πνεύμα του. Τα πρώιμα φασιστικά κινήματα επεδείκνυαν την περιφρόνησή τους απέναντι στις αξίες της αστικής τάξης και σε όσους το μόνο που ήθελαν ήταν «να κερδίσουν χρήματα, χρήματα, βρώμικα χρήματα».
Επιτίθεντο στον «διεθνή οικονομικό καπιταλισμό» σχεδόν όπως και στους σοσιαλιστές. Έφτασαν στο σημείο να υποσχεθούν ότι θα δήμευαν τις περιουσίες των ιδιοκτητών πολυκαταστημάτων προς όφελος των πατριωτών μαστόρων και τις περιουσίες των μεγάλων γαιοκτημόνων προς όφελος των αγροτών.

Κάθε φορά όμως που τα φασιστικά κινήματα αποκτούσαν την εξουσία, δεν έκαναν τίποτα για να υλοποιήσουν αυτές τις αντικαπιταλιστικές απειλές. Αντίθετα, πραγματοποιούσαν με ακραία βία και σχολαστικότητα τις απειλές τους κατά του σοσιαλισμού. [...]

Μόλις τα φασιστικά καθεστώτα έπαιρναν στα χέρια τους την εξουσία, απαγόρευαν τις απεργίες, διέλυαν τα ανεξάρτητα εργατικά συνδικάτα, μείωναν την αγοραστική δύναμη των μισθωτών και κατέκλυζαν με παραγγελίες τις πολεμικές βιομηχανίες, προς μεγάλη ικανοποίηση των εργοδοτών. […]
Το βιβλίο ετούτο τάσσεται με την άποψη πως όσα έκαναν οι φασίστες μάς λένε τουλάχιστον όσα είπαν. […] Ωστόσο, ακόμα και στην πιο ακραία της μορφή, η αντικαπιταλιστική ρητορική των φασιστών ήταν επιλεκτική. […] Σε πολύ βαθύ επίπεδο, οι φασίστες απέρριπταν την άποψη ότι οι οικονομικές δυνάμεις αποτελούν τους βασικούς μοχλούς που κινούν την Ιστορία. […]
Ένα επιπλέον πρόβλημα που παρουσιάζουν οι εικόνες του φασισμού είναι ότι επικεντρώνονται σε ιδιαίτερα θεαματικές στιγμές της φασιστικής διαδρομής –η Πορεία προς τη Ρώμη, η πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ, η Kristallnacht (Η νύχτα των κρυστάλλων)- και παραλείπουν τη συμπαγή ιδιοσυστασία της καθημερινής εμπειρίας και τη συμμετοχή του κόσμου στην εγκαθίδρυση και στη λειτουργία των φασιστικών καθεστώτων.

Τα φασιστικά κινήματα δε θα είχαν αναπτυχθεί χωρίς τη βοήθεια των απλών ανθρώπων, ακόμα κι εκείνων που συνήθως χαρακτηρίζονται καλοί. Οι φασίστες δε θα μπορούσαν ποτέ να αποκτήσουν δύναμη χωρίς τη συναίνεση ή ακόμα και την ενεργή αποδοχή της παραδοσιακής ελίτ –αρχηγών κρατών, αρχηγών κομμάτων, υψηλόβαθμων κυβερνητικών στελεχών, πολλοί από τους οποίους έτρεφαν έντονη απέχθεια γι ατις ωμές βαρβαρότητες των στρατιωτικών φασιστών.

Οι παρεκτροπές των φασιστικών καθεστώτων απαιτούσαν επίσης και την ευρεία συνεργία μελών του κατεστημένου: δικαστικών, στελεχών της αστυνομίας, στρατιωτικών, επιχειρηματιών.

Για να κατανοήσουμε πλήρως πώς λειτουργούσαν τα φασιστικά καθεστώτα, πρέπει να φτάσουμε ως τους κοινούς ανθρώπους και να εξετάσουμε τις καθημερινές τους επιλογές. Οι επιλογές αυτές σηματοδότησαν την αποδοχή ενός προφανώς μικρότερου κακού ή την απόφαση να παραβλεφθούν κάποιες υπερβολές που βραχυπρόσθεσμα δε φαίνονταν και τόσο καταστροφικές, ίσως εν μέρει αποδεκτές, αλλά οι οποίες με τη βαθμιαία συσσώρευση οδήγησαν σε τερατώδη αποτελέσματα. […]

*Αποσπάσματα από το βιβλιο Η ανατομία του φασισμού, του Robert O. Paxton, Εκδόσεις Κέδρος
Το βιβλίο ετούτο αποτελεί μια προσπάθεια να έρθει η μονογραφία ως είδος γραφής πιο κοντά στη συζήτηση σχετικά με το φασισμό εν γένει και να παρουσιαστεί ο φασισμός με τρόπο τέτοιο, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι διομορφίες και η πολυπλοκότητά του.

Αυτός είναι και ο λόγος που, σε αντίθεση με τη συνήθη πρακτική, εστιάζεται περισσότερο στις πράξεις των φασιστών και λιγότερο στα λόγια τους.

*O Robert O. Paxton είναι επίτιμος καθηγητής των κοινωνικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Κολούμπια. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται: "Η Γαλλία επί Βισί", "Παρελάσεις και πολιτική στο Βισί", "Η Ευρώπη τον εικοστό αιώνα" και "Γαλλικός αγροτικός φασισμός". Ζει στη Νέα Υόρκη.

πηγή

Πηγή: H ανατομία του φασισμού, του Robert Paxton - RAMNOUSIA