Μυρτώ Κατσίγερα
Εκατό χρόνια μετά, η εθνική τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής συνεχίζει να συγκινεί και να εμπνέει. Η σημασία όσων προηγήθηκαν της εκστρατείας, τα γεγονότα που τη συνόδευσαν, αλλά και όσα ακολούθησαν, συνεχίζουν να προβληματίζουν ιστορικούς και μη. Όπως ήταν αναμενόμενο, τη φετινή χρονιά κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία τα οποία επιχειρούν να ρίξουν φως σε ένα από τα πιο πολωτικά κεφάλαια της νεοελληνικής ιστορίας. Και μόνο η στροφή της Ελλάδας προς τη Μικρασία είναι ένα σύνθετο ζήτημα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Στο βιβλίο του Η σιδηρά δεκαετία: Οι Εθνικοί Πόλεμοι της Ελλάδας (1912-1922) (εκδ. Μίνωας) ο ιστορικός Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης εντάσσει τη Μικρασιατική Εκστρατεία στο πραγματικό της πλαίσιο, αυτό των δεκαετών Εθνικών Πολέμων της Ελλάδας. Βασιζόμενος στα σχόλια των Times και της Revue des Deux Mondes, καθώς και στα απομνημονεύματα και στις αναλύσεις κορυφαίων Ελλήνων αξιωματικών που λίγο πολύ πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα, σκιαγραφεί την πορεία της Ελλάδας από απαξιωμένη δύναμη (1897) σε προσωρινά υπολογίσιμο γεωπολιτικό παράγοντα στην Εγγύς Ανατολή (1920). Σε παρόμοιο κλίμα, το βιβλίο των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου Μικρασιατική Καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις (εκδ. Πατάκη) καταφέρνει να φωτίσει καίρια και πολλές φορές άβολα ζητήματα σχετικά με τις συνθήκες μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη μικρασιατική τραγωδία – από τον Εθνικό Διχασμό και την απόφαση περί απόβασης στη Σμύρνη μέχρι τις θέσεις του Ιωάννη Μεταξά για το μικρασιατικό εγχείρημα και τον ρόλο του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη. Σε ό,τι αφορά τον τελευταίο, μία από τις πιο αινιγματικές και ίσως παρεξηγημένες μορφές της νεότερης ιστορίας, στο βιβλίο του Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή (εκδ. Οξύ) ο Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης σκιαγραφεί τις τελευταίες 14 ημέρες του στη Σμύρνη, από την κεμαλική επίθεση μέχρι την ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης.
Παραθέτοντας άγνωστα μέχρι σήμερα επίσημα έγγραφα και αποσπάσματα της αλληλογραφίας του Στεργιάδη, τόσο με την κυβέρνηση στην Αθήνα όσο και με το Γενικό Στρατηγείο Σμύρνης, αποκαλύπτεται η δράση του καθώς και μια άγνωστη πρωτοβουλία του για τη διάσωση της πόλης μέσω της έσχατης λύσης μιας ενδεχόμενης συμμαχικής επέμβασης.
Πέρα όμως από τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα, τεράστιο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πιο ανθρώπινη –και ταυτόχρονα απάνθρωπη– πλευρά του πολέμου. Στο βιβλίο του Νικόλα Ντουμάνη Πριν από την καταστροφή: η συνύπαρξη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στη Μικρά Ασία (εκδ. Παπαδόπουλος) περιγράφονται τα χρόνια της διακοινοτικότητας αλλά και της αμοιβαίας μισαλλοδοξίας ανάμεσα στους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας πριν από την Καταστροφή. Το συλλογικό έργο Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία: Πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας (εκδ. Εστία) αγγίζει λιγότερο σχολιασμένα θέματα, όπως, μεταξύ άλλων, την άρνηση στράτευσης, τις λιποταξίες και τις ανυποταξίες, τις ψυχολογικές, σωματικές και διανοητικές δοκιμασίες κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και τη σεξουαλική βία εκατέρωθεν, μέσα από ημερολόγια, επιστολές, μαρτυρίες κ.ά. Στο ίδιο πνεύμα, οι ημερολογιακές καταγραφές του Παναγιώτη Ν. Σοϊλεντάκη, συγκεντρωμένες στο Από τα Χανιά στο Καλέ Γκρότο (εκδ. Αρμός) του Νίκου Π. Σοϊλεντάκη, εκθέτουν την εμπειρία του ως λοχία στη Μικρασιατική Εκστρατεία και συνοδεύονται από 50 αθησαύριστες φωτογραφίες του φωτογράφου της V Μεραρχίας Ευάγγελου Αχειλά.
Στο πεδίο της λογοτεχνίας, επανεκδόθηκε φέτος η συλλογή διηγημάτων του Φώτη Κόντογλου με τίτλο Το Αΐβαλί η πατρίδα μου (εκδ. Μεταίχμιο), για τον τόπο του, την αγαπημένη γωνιά, το αγιασμένο βουνό. Ο Ηλίας Μαγκλίνης ανασυνθέτει την πορεία του παππού του που υπηρέτησε στη Μικρασιατική Εκστρατεία –και έτσι, την κοινή πορεία όλων των στρατιωτών του μικρασιατικού μετώπου– με οδηγό μία μόνο φωτογραφία στο Μόνο της ζωής τους ταξίδι (εκδ. Μεταίχμιο). Ταυτόχρονα, η Μαρία Ηλιού, σκηνοθέτις –μεταξύ άλλων– του ντοκιμαντέρ Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922, εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Μια φιλία στη Σμύρνη (εκδ. Μίνωας). Ακολουθώντας τους τέσσερις ήρωες, την Άννα, τη Ρόζα, τον Ρεσάτ και τον Ισαάκ από το 1912 μέχρι το 1922 και ύστερα το 1962 στη Νέα Υόρκη, τους βλέπουμε να ενηλικιώνονται στα χρόνια των διωγμών και της καταστροφής. Αναγκάζονται να διαχειριστούν τη μεγάλη απώλεια της πόλης τους – και όχι μόνο. Όμως, όπως λέει και η γιαγιά της Άννας, οι πιο όμορφοι πίνακες έρχονται από αυτά που θυμόμαστε, από αυτά που χάσαμε.
☛ Με τον φακό και το πενάκι
→ φέτος κυκλοφόρησε η δεύτερη, επαυξημένη έκδοση του φωτογραφικού λευκώματος Η Εκστρατεία της Μικράς Ασίας της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας
της Ελλάδος. Περιλαμβάνει 276 φωτογραφίες από το εντυπωσιακό αρχείο της Εταιρείας, που χρονολογούνται από τον Δεκέμβριο του 1920 έως το καλοκαίρι του 1922 και συνοδεύονται από υλικό του Αρχείου Ιστορικών Εγγράφων της ΙΕΕΕ, άρθρα από τον Τύπο και αποσπάσματα από ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα.
→ το πολυ-βραβευμένο graphic novel του Soloup (Αντώνη Νικολόπουλου) Αϊβαλί (εκδ. Κέδρος) επανεκδίδεται σε μια επετειακή, επαυξημένη έκδοση. Το πενάκι του Soloup ζωντανεύει τις διηγήσεις τεσσάρων Αϊβαλιωτών –τριών Ελλήνων και ενός Τούρκου: Φώτης Κόντογλου, Ηλίας Βενέζης, Αγάπη Βενέζη-Μολυβιάτη και Αχμέτ Γιορουλμάζ– και ενώνει το Αϊβαλί του τότε και του σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου