Βαρθολομαίος και Αμερική

Με αφορμή τη πρόσφατη "θύελλα" δημοσιευμάτων σχετικά με την Αρχιεπισκοπή Αμερικής,  παρατηρητές και γνώστες των εκκλησιαστικών πραγμάτων της Αμερικής καταλήγουν σε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα: το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει εδώ και μια τριακονταετία η Αρχιεπισκοπή Αμερικής, δεν είναι --όπως πολλοί εσφαλμένα νομίζουν--  ενδογενές, αλλά ολότελα εξωγενές. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι άλλο παρά οι λεγόμενοι "έξωθεν αντιπερισπασμοί"  και οι "μακρόθεν παρεμβάσεις", η διαρκής δηλαδή ανάμιξη του Φαναρίου, και ειδικά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, στα εσωτερικά ζητήματα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής.

Το πρόβλημα της Αρχιεπισκοπής δεν προέρχεται έσωθεν, όπως επιμένουν όσοι έχουν εργολαβικά αναλάβει να καταγράψουν την ιστορία της ελληνικής ορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής, άλλοτε σκόπιμα παραμορφώνοντας την ιστορική αλήθεια και άλλοτε προσπαθώντας να σβήσουν όσα από το παρελθόν κρίνονται  ακατάλληλα για τα σημερινά "ιστορικά" τους καλούπια. Με την ύπαρξη του εξωγενούς αυτού παράγοντα φαίνονται ανυποψίαστοι ή ελάχιστα εξοικειωμένοι ακόμη και καταξιωμένοι κατά τα άλλα αρθρογράφοι μεγάλων αθηναϊκών εφημερίδων και άλλων μέσων ενημέρωσης.

Άσχετα με το αν παραθεωρείται συστηματικά, από σκοπιμότητα ή άγνοια, ο εξωγενής αυτός παράγοντας έρχεται στην πραγματικότητα να προστεθεί  ως εξαιρετικά υπέρβαρη αποσκευή στη σωρεία των άλλων κρίσιμων ενδογενών ζητημάτων που επί καθημερινής βάσης αντιμετωπίζει η Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Τέτοια είναι κυρίως και πρωτίστως: α) η διαρκής αφομοίωση του ομογενειακού στοιχείου μέσα στη χοάνη του αμερικανικού πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος, και β) η όλο και συχνότερη αποχώρηση ελληνορθόδοξων πιστών από την μάνδρα της Εκκλησίας τους και η επακόλουθη προσχώρησή τους σε προτεσταντικές κυρίως ομάδες. Στα μείζονα ενδογενή αυτά προβλήματα αυτά προστίθενται φυσικά και δεκάδες άλλα ζητήματα πρακτικότερου χαρακτήρα, όπως είναι η κατήχηση της νεολαίας και η θεολογική εκπαίδευση του κλήρου που αμφότερες  γίνονται με βάση προτεσταντικά πρότυπα, η λειτουργική ζωή που είναι βαθιά επηρεασμένη από την απλουστευτική αμερικανο-προτεσταντική πρακτική, η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας καί τόσα άλλα. Και δεν είναι μυστικό ότι ο απολογισμός σε κάθε τομέα δραστηριότητας της Αρχιεπισκοπής  είναι επί δεκαετίες όχι μόνο "ανησυχητικός" αλλά κυριολεκτικά τραγικός, παρ' όλες τις πομπώδεις μεγαλοστομίες, τους φανφαρονισμούς των κληρικολαϊκών συνελεύσεων και τους εξωραϊσμένους και "εντυπωσιακούς" προϋπολογισμούς που δίδονται στη δημοσιότητα.

Πολλοί επιχειρηματολογούν υποστηρίζοντας ότι η επίτευξη θετικότερων αποτελεσμάτων θα ήταν ίσως δυνατή αν το αρχιεπισκοπικό "φορτίο" ήταν απαλλαγμένο από τους παραπάνω έξωθεν αντιπερισπασμούς. Κάθε αρχιεπίσκοπος, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, καλείται να αναμετρηθεί με τις διαρκείς  "προκλήσεις" του Φαναρίου, ενώ μοναδικό αντικείμενο της αποστολής του θάπρεπε νάναι η εθνική και θρησκευτική μέριμνα της Ομογένειας. Εδώ και τριάντα χρόνια παρακολουθούμε τη διαρκή και συστηματική, πλην έντεχνα καμουφλαρισμένη, υπονόμευση κάθε αρχιεπίσκοπου (Ιάκωβου, Σπυρίδωνα, Δημητρίου και τώρα Ελπιδοφόρου) εκμέρους της σημερινής ηγεσίας του Φαναρίου. Παράλληλα βλέπουμε να γίνονται όλο και συχνότερες οι κάθετες πατριαρχικές παρεμβάσεις στην καθημερινή ζωή της αρχιεπισκοπής (διορισμοί στην έδρα της αρχιεπισκοπής, σε αρχιεπισκοπικό συμβούλιο και εκτελεστική του επιτροπή, Θεολογική σχολή, μεγάλα αρχιεπισκοπικά ταμεία, στην επιλογή επισκόπων και μητροπολιτών κτλ).  Τα ανησυχητικά αυτά φαινόμενα δεν ευνοούν βέβαια την ανάπτυξη  δημιουργικής δράσης εκμέρους ενός αρχιεπίσκοπου, αλλ' αντίθετα, λειτουργώντας περιοριστικά και αποπροανατολιστικά στην εκπλήρωση της αποστολής του, του αφαιρούν τη δυνατότητα να επιδοθεί απερίσπαστος στο έργο του.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και εκκλησιαστικοί πραγματογνώμονες, αριθμητικά ελάχιστοι, που θέλουν να πιστεύουν ότι ο κ. Βαρθολομαίος, πλησιάζοντας προς το τέλος της πατριαρχικής του θητείας λόγω προχωρημένης ηλικίας , θα αναλάβει σύντομα μια αντικειμενική  αποτίμηση της κατάστασης  στην οποία βρίσκονται τα εκκλησιαστικά πράγματα της Αμερικής, με σκοπό την αναδιοργάνωση και  βελτίωση τους.

Η αισιόδοξη αυτή πρόβλεψη στηρίζεται αποκλειστικά στην υποτιθέμενη επιθυμία του κ. Βαρθολομαίου να διορθώσει, πριν τη λήξη της πατριαρχίας του, την αρνητική εικόνα που έχει διαμορφωθεί στην Αμερική για το πρόσωπο και το έργο του και κατ' επέκταση για το Πατριαρχείο. Ως γνωστό, διάφορες αποφάσεις του κ. Βαρθολομαίου στο παρελθόν έχουν οδηγήσει σε απρόβλεπτα "δυσάρεστες" εξελίξεις :

α) στα πρωτοφανή οικονομικά σκάνδαλα και ελλείμματα που εμφανίσθηκαν στην αρχιεπισκοπή Αμερικής στα χρόνια της πατριαρχίας του (με άμεση και σταθερή ανάμιξη του "πατριαρχικού επίτροπου" του στις ΗΠΑ).

β) στην τραγελαφική κατάσταση που έχει προκύψει από την "βιαστική" και "αβασάνιστη" μητροπολιτοποίηση των επισκοπών πριν 20 περίπου χρόνια,

γ) στη διαρκώς αυξανόμενη αντιδημοτικότητα του Φαναρίου μεταξύ Ιεραρχών, κληρικών και της Ομογένειας στην πλειόνητά της.

Τα ανησυχητικά αυτά φαινόμενα και η επιθυμία να διορθωθεί η αρνητική εικόνα που αναπόφευκτα δημιουργούν, θα αποδειχθούν, όπως πιστεύεται, ο καταλύτης για προσεχή πατριαρχική αλλαγή ρότας...

Επιπλέον, "πως μπορεί --ρωτούν γνωστοί ομογενείς-- ολόκληρη η Ομογένεια της Αμερικής, να μην ανησυχεί και αγωνιά για το μέλλον της όταν καθημερινά διαπιστώνει και ζει τα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί σε όλα τα επίπεδα της εθνικής και εκκλησιαστικής της ζωής;   Όταν οι νεώτερες γενιές και ειδικά η σημερινή νεολαία έχουν χάσει πια την ελληνορθόδοξη ταυτότητα τους, όταν ελληνικά σχολεία κλείνουν το ένα μετά το άλλο, όταν εκκλησιές πουλιούνται για δυσεξήγητους λόγους και μέσα από σκοτεινές διαδικασίες; Πως οι αγωνίες αυτές --που κάνουν την εδώ κατάσταση επικίνδυνα εκρηκτική-- να μη βρίσκουν απήχηση στην καρδιά του γηραιού πατριάρχη και της συνόδου του";

Κρίνοντας  πάντως από τα δημοσιεύματα που συνεχίζουν να εμφανίζονται στα ΜΜΕ και ασχολούνται επίμονα με το θέμα της "βάπτισης της Γλυφάδας", το Φανάρι δεν φαίνεται να έχει καμιά πρόθεση να αξιοποιήσει τα "μεγάλα διδάγματα" που απορρέουν από τις οδυνηρές περιπέτειες του πρόσφατου παρελθόντος. Επίσης, δεν φαίνεται ο κ. Βαρθολομαίος να διαθέτει την "πολιτική βούληση" να αναθεωρήσει τον τρόπο χειρισμού της εκκλησιαστικής κατάστασης στην Αμερική, χαράσσοντας νέα πορεία που να ευνοεί την ανασυγκρότηση και ανανέωση.

______________________

Η χάραξη νέας πορείας, κατά τους εμπειρογνώμονες, προϋποθέτει ριζική αλλαγή σε πολλούς τομείς, αρχιζοντας από την επίτευξη ορισμένων βασικών στόχων πρακτικότερου χαρακτήρα , όπως:

- Η υπέρβαση της συμπλεγματικής αντιμετώπισης των εκκλησιαστικών πραγμάτων της Αμερικής υπό το πρίσμα των προσωπικών σχέσεων αντιζηλίας  Ιακώβου-Βαρθολομαίου, μιας πραγματικότητας από την οποία δε μπόρεσε να ξεφύγει ο κ. Βαρθολομαίος παρά την παρέλευση ολόκληρης 30ετίας και η οποία είχε απόλυτα αρνητικές συνέπειες στις εκκλησιαστικές εξελίξεις της  Αμερικής.

- Η εξάλειψη της ανταγωνιστικότητας μεταξύ αρχιεπισκόπου και μητροπολιτών με την κατάργηση του μητροπολιτκού συστήματος που δημιουργήθηκε άλλωστε, με βάση τη νοοτροπία του "διαίρει και βασίλευε", ώστε να βρίσκονται σε διαρκή αντιπαράθεση αρχιεπίσκοπος-μητροπολίτες (και προκειμένου να υπάρχει πάντοτε αφορμή έξωθεν παρέμβασης).

- Η αναθεώρηση του Καταστατικού της Αρχιεπισκοπής με στόχο την ανανέωση της Εκκλησίας σε όλα τα επίπεδα και με βάση καθαρά ελληνορθόδοξες αρχές (όχι τη νεοφανή θεολογία του "κοινωνικού ήθους" ή άλλα παρόμοια σύγχρονα προτεσταντικά θεολογικά ρεύματα).

- Η παύση των διαρκών κάθετων επεμβάσεων του κ. Βαρθολομαίου στα εσωτερικά θέματα (διοικητικά και κυρίως οικονομικά) της Αρχιεπισκοπής, για τα οποία άλλωστε την κανονική αρμοδιότητα έχει ο κάθε κανονικά εκλεγμένος αρχιεπίσκοπος Αμερικής.

- Η απόρριψη της καθαρά αντορθόδοξης εκκλησιολογικής θέσης που συχνά πυκνά προβάλλεται από τον "Εθνικό Κήρυκα" της Νέας Υόρκης και σύμφωνα με την οποία ο πατριάρχης είναι ο "πρώτος και κύριος" ποιμενάρχης της Αρχιεπισκοπής Αμερικής , ενώ στον αρχιεπίσκοπο  λαχαίνει , σαν ξεβρασμένο κόκκαλο,  κάποιος ρόλος πατριαρχικού επίτροπου.

- Η ανάκληση του προσωπικού "patriarchal delεgate" του κ. Βαρθολομαίου στις ΗΠΑ -διορισμού που ισοδυναμεί με "εκκλησιαστική εισπήδηση", καθότι δεν υπάρχει σχετική  απόφαση και εξουσιοδότηση της πατριαρχικής Συνόδου.

- Η παύση του "έθους" οι κληρικοί και λαϊκοί της Αμερικής ν' απευθύνονται κατευθείαν στον πατριάρχη για θέματα της αρμοδιότητας του αρχιεπίσκοπου --μια παρατυπία που ενθαρρύνεται σε μέγιστο βαθμό από τον κ. Βαρθολομαίο, αλλά που υποσκάπτει καίρια το κύρος του αρχιεπίσκοπου τοπικά.

- Η παύση των διαρκών διαρροών απ' το Φανάρι  προς τον "Εθνικό Κήρυκα" και ο τερματισμός της οικονομικής ενίσχυσης του Ε.Κ. από ανθρώπους του Βαρθολομαίου στην Αμερική.

- Η σύσταση ειδικού συμβουλευτικού σώματος, το οποίο σε συνεννόηση με τον ανώτερο Κλήρο της Αμερικής να ενημερώνει και συμβουλεύει τον Πατριάρχη για τα μείζονα εκκλησιαστικά θέματα της Αμερικής (αντί, όπως σήμερα συμβαίνει, ο πατριάρχης να στηρίζεται αποκλειστικά στην καθημερινή σχεδόν τηλεφωνική ενημέρωση και τις "ιδιοτελείς συμβουλές" του "patriarchal delegate",  ίσως και δυο-τριὠν άλλων μεμονωμένων ατόμων).

Όμως, όλα τα παραπάνω "μόνο στα ευφάνταστα μυαλά των ανίδεων και αδαών" μπορεί να πραγματοποιηθούν, σχολιάζουν όσοι γνωρίζουν  βαθύτερα πως λειτουργούν σήμερα οι θεσμοί στο Φανάρι. Ελάχιστοι όντως πιστεύουν πως τα αμέσως πιο πάνω, χαρακτηριστικά μόνο κι αποκλειστικά της πατριαρχίας του κ. Βαρθολομαίου, μπορεί να γίνουν  κάποτε αποδεκτά για συζήτηση και αναθεώρηση. Χρειάσθηκαν χρόνια --υπογραμμίζεται σχετικά-- για να "οικοδομηθούν" και σήμερα θεωρούνται  πλέον ως "κεκτημένα" που δεν πρόκειται να εξαλειφθούν ούτε σ' ένα ούτε σε δέκα χρόνους. Επομένως, προκειμένου για αναθεώρηση, "ζήσε, γαΐδαρε, να φας το Μάη τριφύλλι"...

Παρά ταύτα, άλλοι ομογενειακοί κύκλοι επιμένουν, ότι μόνο αν κατορθωθεί αυτός ο "άθλος" της αναθεώρησης, μπορεί ν' αρχίσει  να γίνεται λόγος για σοβαρή προσπάθεια ανανέωσης της Εκκλησίας της Αμερικής. Διαφορετικά, όπως χαρακτηριστικά τονίζουν, οι κληρικοί και λαϊκοί που ανησυχούν  για την σημερινή κατάσταση, "θα αερολογούν επ' άπειρο, μοιάζοντας σαν τη γάτα που κυνηγά την ουρά της". Τα βασικά ερωτήματα που ενισχύουν αυτήν την επιφυλακτικότητα, διατυπώνονται περίπου ως εξής: Είναι δυνατό μια τέτοια ανανέωση να γίνει μ' ένα υπερήλικα πατριάρχη, συνηθισμένο μια  ζωή ολόκληρη σε "οθωμανικές" μεθόδους διοίκησης;  Πως μπορεί να γίνει ανανέωση από  πατριάρχη "γραφειοκράτη" με μειωμένη πείρα σε θέματα έμπρακτης ποιμαντικής; Θα βρει ο κ. Βαρθολομαίος το κουράγιο να ξεπεράσει τους διάφορους "πειρασμούς"  που προέρχονται κυρίως από την κατεύθυνση του διαβόητου patriarchal delegate; Θα θελήσει, έστω και την ύστατη στιγμή, να αναγνωρίσει την τραγικότητα της ομογενειακής πραγματικότητας για την οποία φέρει μεγάλη ευθύνη ο ίδιος, και να αναλάβει άμεσα πρωτοβουλίες που να ωφελούν τον θεσμό  της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και όχι μόνο ευνοούμενα πρόσωπα; Θα μπορέσει --αντί να εξωθεί την Εκκλησία της Αμερικής στα άκρα ενισχύοντας έτσι τις "απειλητικές" τάσεις αυτονομίας και αυτοκεφαλίας--  θα μπορέσει τελικά να αρθεί υπεράνω του εαυτού του προκειμένου να αφήσει πίσω του μια νέα αρχιεπισκοπή, αναζωογονημένη και ανανεωμένη;

Αν τελικά, όπως οι περισσότεροι πιστεύουν, ο κ. Βαρθολομαίος ακολουθήσει την πεπατημένη συνεχίζοντας τη συνηθισμένη τακτική του "διαίρει και βασίλευε" και τις καθιερωμένες  δολοπλοκίες που γι' αυτόν έχουν γίνει τρόπος ζωής, το διαχρονικό πρόβλημα της Αμερικής θα παραμένει άλυτο και κάθε τρεις και λίγο θα γίνεται λόγος για αντικατάστση αρχιεπισκόπου με όσα τα αντιαρχιεπισκοπικά αυτά πραξικοπήματα συνεπάγονται για την ομαλή και ειρηνική ζωή της Εκκλησίας της Αμερικής, τώρα και μακροπρόθεσμα.

__________________

 

Από τα παραπάνω γίνεται αρκετά φανερό ότι το συνεχές πρόβλημα της Εκκλησίας της Αμερικής εδώ και τριάντα χρόνια δεν είναι ο καλός ή κακός, ο ικανός ή ανίκανος αρχιεπίσκοπος, αλλά το όλο εκκλησιαστικό σύστημα που στο παραπάνω διάστημα καθιερώθηκε στην Αμερική   και  στο πλαίσιο του οποίου η ανάπτυξη και πρόοδος της αρχιεπισκοπής είναι δυσέφικτη αν όχι αδύνατη. Τι φταίει  ένας αρχιεπίσκοπος όταν το σύστημα ενθαρρύνει τους μητροπολίτες να ξύνονται διαρκώς για να του φάνε τη θέση; Τι φταίει ένας αρχιεπίσκοπος όταν δεν αφήνεται απερίσπαστος στο έργο του,  όντας διαρκώς αναγκασμένος να αγωνίζεται να διαφυλάξει τη θέση του από επίβουλους αντίπαλους που το Φανάρι ρίχνει στην αρένα  κάθε λίγο και λιγάκι;

Ενώ είναι λογικά και δικαιολογημένα τα παραπάνω ερωτήματα --σημειώνουν έμπειροι σχολιαστές-- δεν πρέπει ωστόσο ν' αποτελέσουν συγχωροχάρτι για τις διάφορες αμφισβητούμενες ενέργειες του σημερινού αρχιεπίσκοπου ο οποίος, χάριν προφανώς εύκολης δημοσιότητας, προτιμά την πρόχειρη  και επιφανειακή  λύση των διαφόρων προβλημάτων στο όνομα μιας αόριστης "ειρήνης και ενότητας", με αποτέλεσμα τα προβλήματα να παραμένουν άλυτα στη βάση τους, προκαλώντας αλυσιδωτή εμφάνιση και άλλων συναφών ζητημάτων. Παράλληλα, στιγματίζονται  οι "φιλελεύθερες" και ανορθόδοξες θεολογικές ακρότητες του αρχιεπίσκοπου, για τις οποίες και δέχεται σήμερα αυστηρότατη κριτική και από τις δυο πλευρές του ωκεανού. Αλλ' αυτά, έχοντας άμεση σχέση με τον χαρακτήρα μάλλον και την προσωπικότητα του σημερινού αρχιεπίσκοπου, δεν αποτελούν την ουσία του θέματος, που είναι οι ταλαιπωρημένες σχέσεις Φαναρίου-Αρχιεπισκοπής Αμερικής και η μεθοδευμένη προσπάθεια κατάργησης της κανονικής διοικητικής αυτοτέλειας της τελευταίας.

 __________________

 

Τέλος, η γενική αναστάτωση και σύγχυση που επιχειρείται να προκληθεί στην Ελλάδα και Νέα Υόρκη  γύρω από την Εκκλησία της Αμερικής και τον αρχιεπίσκοπο της  --άσχετα με το ποιός υποκινεί την όλη υπόθεση και ποιός τελικά θα βγεί κερδισμένος --  παρέχει ουσιαστικά στον κ. Βαρθολομαίο μια τελευταία ευκαιρία να ξανασκεφτεί τις προηγούμενες αποφάσεις του σχετικά με την Αμερική και να αναθεωρήσει την μέχρι τώρα προβληματική πολιτική του, καθώς  η ομαλή πορεία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής έχει περιέλθει σε σοβαρό αδιέξοδο, με αποτέλεσμα ν' αδυνατεί  πλέον η εκεἰ Εκκλησία "ν' ανοίξει τα φτερά της" προκειμένου ν' αναπτύξει έργο θετικό και δημιουργικό για το καλό της ελληνορθόδοξης Ομογένειας. Η άνθηση ή το μαράζωμα της Εκκλησίας της Αμερικής --ανεξάρτητα απ' το  ποιός είναι αρχιεπίσκοπος-- εξαρτάται πρώτιστα και κυρίως απ' το Πατριαρχείο και, ειδικά τη στιγμή αυτή, από τον κ. Βαρθολομαίο.

Αλέξανδρος Ρεμούνδος