Βαρθολομαίος και Ελπιδοφόρος

 

Δημοσιεύονται τελευταίως διάφορα άρθρα, απόψεις και φωτογραφίες με σκοπό να εμφανίσουν ομαλές τις σχέσεις του πατριάρχη Βαρθολομαίου με τον αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ελπιδοφόρο. Μάλιστα οι αρθρογράφοι προχωρούν ένα βήμα παραπέρα, προσπαθώντας να παρουσιάσουν τον κ. Βαρθολομαίο σαν υποστηρικτή του Ελπιδοφόρου και αντιμέτωπο με τους περισσότερους μητροπολίτες, μέλη της πατριαρχικής συνόδου, που ξαφνικά άρχισαν να διαφωνούν με τον προϊστάμενό τους ζητώντας την καταδίκη του πρόσφατου επεισόδιου της "βάπτισης της Γλυφάδας" και την αποδοκιμασία του κ. Ελπιδοφόρου.

 Έτσι πρέπει να εμφανίζονται, επίσημα τουλάχιστο, τα πράγματα! Ο πατριάρχης νάναι όχι μόνο ουδέτερος, αλλά και υπέρμαχος του Ελπιδοφόρου, ενώ οι συνοδικοί μητροπολίτες να φαίνονται ανένδοτοι  και αμετάπειστοι στο θέμα των καινοτομιών προς τις οποίες ο Ελπιδοφόρος δείχνει "ιδιαίτερα επιρρεπής".

Αυτό είναι το νέο σενάριο που εκκολάφθηκε πρόσφατα και προωθείται τώρα προς υλοποίηση του σχέδιου "φάγωμα Ελπιδοφόρου", καθώς ο κ. Βαρθολομαίος αγωνίζεται ν' αποσείσει την ευθύνη για τις ήδη προγραμματισμένες εξελίξεις και να προλάβει τα βέλη της κατακραυγής που με κάθε πιθανότητα θα εκτοξευθούν εναντίον του από κάθε κατεύθυνση με αφορμή την "εξόντωση" και τέταρτου αρχιεπίσκοπου Αμερικής στο διάστημα της πατριαρχίας του.

Σενάριο που μπάζει νερά

Το νέο σενάριο δεν πείθει, βέβαια. "Μπάζει πολλά νερά", τονίζουν οι εμπειρογνώμονες, καθώς αντιμετωπίζουν με αρκετή δόση δυσπιστίας τις απότομες "μεταστροφές" που μεσολάβησαν σε ελάχιστο χρόνο τόσο σε πατριαρχικό όσο και συνοδικό επίπεδο.

Ο πατριάρχης μέχρι πριν ένα-ενάμισυ μήνα άλλοτε μεμφόταν και άλλοτε εκνευρισμένος κατέκρινε τον Ελπιδοφόρο. Τη μια ασκούσε δριμεία και, την άλλη, ηπιότερη κριτική κατά του αρχιεπίσκοπου Αμερικής για διάφορες "τρέλλες" του τελευταίου, την "αρχομανία" και την "αυτοπροβολή και "επιδειξιομανία" του. Στην περασμένη σύνοδο του Φαναρίου, ο κ. Βαρθολομαίος άλλαξε αίφνης τακτική φθάνοντας μέχρι του σημείου να θέσει τέρμα στις αιτιάσεις των συνοδικών κατά του Ελπιδοφόρου και ν' απαγορεύσει κάθε σχετική αναφορά στα επίσημα ανακοινωθέντα. Επιπλέον ο κ. Βαρθολομαίος όρισε τον Ελπιδοφόρο ως μέλος της πατριαρχικής συνόδου για την επόμενη συνοδική περίοδο, καλώντας τον ταυτόχρονα να τον συνοδέψει στην Παναγία Σουμελά της Τραπεζούντας για συλλειτουργία, καθώς και σε επίσκεψή του στη Δράμα.

Αλλά, ενώ ο κ. Βαρθολομαίος δε χάνει ευκαιρία να δημοσιοποιεί ευρέως τις "αγαθές" του σχέσεις με τον αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, ο "πατριαρχικός λεγάτος" του στη Νέα Υόρκη (patriarchal delegate), ο πασίγνωστος ιερωμένος Άλεξ Καρλούτσος, δε χάνει ευκαιρία σε ιδιαίτερες αλλά και ευρύτερες συζητήσεις να διαβεβαιώνει "άρχοντες και πλούσιους" πως ο Ελπιδοφόρος είναι "τελειωμένος"... Ακριβώς όπως έπραττε στις παραμονές των προηγούμενων αντιαρχιεπισκοπικών πραξικοπημάτων....

Οι εκκλησιαστικοί παρατηρητές δεν διστάζουν να εκλάβουν τις τελευταίες διαβεβαιώσεις του Καρλούτσου ως πειστικότερες απ' το παραπάνω σενάριο και οπωσδήποτε ενδεικτικότερες των πραγματικών διαθέσεων και σκοπών του κ. Βαρθολομαίου, μη δίνοντας βάση στον ξαφνικό "θεατρικό μετασχηματισμό" του τελευταίου.

Όσο για τους συνοδικούς μητροπολίτες, διατυπώνονται αρκετές σοβαρές απορίες σχετικά με την στάση τους κατά την ίδια περίοδο: Τι ακριβώς μεσολάβησε και οι συνοδικοί αυτοί, μέχρι χθες "άφωνοι και άγνωμοι", πάντα πρόθυμοι διεκπεραιωτές κάθε πατριαρχικής επιθυμίας, απόκτησαν ξαφνικά συνοδική υπόσταση και συνείδηση; Πως προέκυψε ξαφνικά το "μεγάλο και εξαιρετικό" ενδιαφέρον των συνοδικών γι' όσα συμβαίνουν πέρα του ωκεανού; Πως οι συνοδικοί μητροπολίτες, ανίδεοι γενικά για τα εκκλησιαστικά πράγματα της Αμερικής, απόκτησαν ξαφνικά βαθειά γνώση πραγματογνώμονα για τις εκεί εξελίξεις; Πως ξαφνικά βρήκαν οι συνοδικοί πατέρες το κουράγιο να αψηφήσουν την "αντίθετη" - φαινομενικά ειρηνευτική και καταπραϋντική - στάση του πατριάρχη, ξεχνώντας ολότελα την πρόσφατη περιπέτεια του Αδριανουπόλεως, ο οποίος στην περίπτωση της εκλογής του αρχιεπίσκοπου Κρήτης, εναντιώθηκε στις πατριαρχικές "υποδείξεις" με αποτέλεσμα να βρεθεί την επομένη εκτός συνόδου; Τόσο κουράγιο, ξαφνικά!

Για τους παραπάνω λόγους, οι σχολιαστές των εκκλησιαστικών δείχνουν εν προκεμένω ιδιαίτερα επιφυλακτικοί, θεωρώντας το νέο σενάριο "ήκιστα πιστευτό" αν όχι καθαρά προκάτ . Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά - τονίζουν σχετικά - που οι υπηρεσίες του Φαναρίου "θολώνουν τα νερά", θέτοντας εξωπραγματικά σενάρια σε κυκλοφορία με σκοπό την παραπληροφόρηση και τον αποπροσανατολισμό.

Μεταξύ σφύρας και άκμονος

Θεωρείται πολύ φυσικό ο κ. Βαρθολομαίος - μετά τις δραματικές εκπαραθυρώσεις Ιάκωβου, Σπυρίδωνα και Δημητρίου που στιγμάτισαν την πατριαρχία του - να διστάζει να επωμισθεί την ευθύνη μιας τέταρτης εξόντωσης αρχιεπισκόπου Αμερικής, καθότι - πικρό δίδαγμα αυτό από το παρελθόν - το πολιτικό κόστος για ένα τέτοιο εγχείρημα είναι πάντα εξαιρετικά βαρύ.

Παρά ταύτα - εκτιμάται γενικά - σταθερός και τελικός στόχος του κ. Βαρθολομαίου είναι η αντικατάσταση του αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου. Ο λόγος - που επιβεβαιώνεται άλλωστε και από προηγούμενες ανάλογες περιπτώσεις - είναι προφανής: αποδείχθηκε πάλι "ανέφικτη" η "συνεργασία" μεταξύ αρχιεπίσκοπου και "πατριαρχικού λεγάτου". Μια ολόκληρη τριετία δεν άρκεσε προκειμένου να μεταπειστεί ο Ελπιδοφόρος να περιοριστεί στα τελετουργικά, απεμπολώντας ταυτόχρονα τις διοικητικές του αρμοδιότητες και παραχωρώντας τις στον Καρλούτσο, τον "patriarchal delegate" και διαχρονικό «βεζύρη στη θέση του βεζύρη».

 Έτσι, αυτή τη στιγμή, η θέση του κ. Βαρθολομαίου κρίνεται ως εξαιρετικά λεπτή και δύσκολη:

α) Πρέπει να αντιμετωπίσει τη συνεχώς αυξανόμενη πίεση που δέχεται από τον παραπάνω "πατριαρχικό λεγάτο" του, ο οποίος απαιτεί την αποπομπή του Ελπιδοφόρου εδώ και τώρα.

β) Πρέπει, για ευνόητους λόγους, να κινηθεί με μυστικότητα, "ιεροκρυφίως", αποκρύβοντας από τους συνοδικούς μητροπολίτες αλλά και απ' το πατριαρχικό περιβάλλον γενικώς, την πίεση που έμπρακτα ασκεί ο Καρλούτσος στον ίδιο και κατ' επέκταση στο σημερινό Φανάρι.

γ) Πρέπει το συντομότερο να απαλλαγεί απ' τον Ελπιδοφόρο χωρίς να φαίνεται πως ο ίδιος το επιδιώκει, χρησιμοποιώντας για πρόσχημα την "έκρυθμη" κατάσταση που έχει διαμορφωθεί και που - δυστυχώς - τον αναγκάζει να ενδώσει στις αιτιάσεις των συνοδικών μητροπολιτών .

Με δυο λόγια: πώς και πόσα να αποκρύψει! Πώς και πόσο να κρυφτεί!

Επιπτώσεις ακραίων αποφάσεων

1. Ο κ. Βαρθολομαίος, όσο και αν επιδιώκει να εμφανισθεί σε ρόλο Πόντιου Πιλάτου στην υπόθεση Ελπιδοφόρου ("όχι εγώ, οι συνοδικοί"), δεν πρόκειται τελικά να αποσείσει την υποψία ότι, όπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις των αρχιεπισκόπων Ιακώβου, Σπυρίδωνα και Δημητρίου, ο ίδιος και οι άνθρωποί του στην Αμερική είναι πάντα και χωρίς εξαίρεση ο κινητήριος μοχλός στην εκτέλεση των αντιαρχιεπισκοπικών πραξικοπημάτων. Ακόμη και ο απλός αλλά θυμόσοφος λαός της Ομογένειας που τοχει δει το έργο σε διάφορες παραλλαγές, δε ξεγελιέται πια τόσο εύκολα...

2. Ο απόηχος ενός τέταρτου αντιαρχιεπισκοπικού πραξικοπήματος θάναι ιδιαίτερα αρνητικός για το κύρος του ίδιου του Πατριαρχείου ως σοβαρού εκκλησιαστικού οργανισμού γενικά, και ειδικά για την αξιοπιστία του συνοδικού θεσμού όπως αυτός εφαρμόζεται στην πράξη κατά την πατριαρχία Βαρθολομαίου.

3. Η βίαιη αλλαγή εκκλησιαστικού σκηνικού στις ΗΠΑ θα αποτελέσει οδυνηρό πλήγμα για την Αρχιεπισκοπή Αμερικής και την Ομογένεια που θα υποστούν αμφότερες τις άμεσες συνέπειες του ενδεχόμενου νέου φαναριώτικου πραξικοπήματος. Στο παρελθόν η επιβολή βιαστικών και ακραίων λύσεων στον ευαίσθητο χώρο της Αρχιεπισκοπής Αμερικής αποδείχθηκαν "ανασταλτικοί παράγοντες" για την ομαλή εκκλησιαστική ζωή και πρόοδο της Ομογένειας. Σήμερα - όπως προβλέπεται - το ελληνόγλωσσο ακόμη και ελληνόφρον τμήμα της Ομογένειας θα αντιμετωπίσει το νέο ενδεχόμενο "αλλαξοαρχιεπισκοπείας" ως ένα ακόμη "παπαδίστικο παιχνίδι" που στην πράξη θα αυξήσει ακόμη περισσότερο την αδιαφορία του προς τα εκκλησιαστικά.  Όσο για το αμερικανοποιημένο και μεγαλύτερο μέρος της Ομογένειας, το "ρευστό θρησκευτικό υπόβαθρο" του - εξηγούν οι εμπειρογνώμονες - δεν αντέχει άλλα ταρακουνήματα. Νέα εκκλησιαστική αναστάτωση στις ΗΠΑ θα προκαλέσει όχι μόνο τη δυσφορία ορισμένων ομογενειακών κύκλων, αλλά - όπως διδάσκει η ιστορία - θα ωθήσει διάφορες "ανήσυχες" ομάδες να εγκαταλείψουν ευκολότερα και χωρίς πολλή σκέψη την παραδοσιακή τους εκκλησία προκειμένου ν' αναζητήσουν "σοβαρότερο και σταθερότερο" θρησκευτικό περιβάλλον, όπου οι εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν αποκεφαλίζονται κάθε τρις και λίγο. Σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς αναλυτές, οι περισσότεροι ελληνοαμερικανοί πιστοί, επηρεασμένοι βαθειά από το αμερικανικο-προτεσταντικό πνεύμα, βλέπουν σήμερα το θεσμό της εκκλησίας "ιδεαλιστικά" και μόνο, χωρίς ιδιαίτερη ευαισθησία για τις παραδοσιακές τους ρίζες. Η μεταπήδηση - για λόγους συνήθως ασήμαντους και τελείως συναισθηματικούς - από τη μια εκκλησία στην άλλη, είναι πλέον φαινόμενο σύνηθες. Σύμφωνα με τους ίδιους αναλυτές, κάθε διατάραξη των λεπτών ισορροπιών που χαρακτηρίζουν την ορθόδοξη εκκλησιαστική ζωή στην Αμερική θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις για τη συνοχή και ενότητα ολόκληρης της Ομογένειας.

4. Θάναι δύσκολο πλέον ν' αποφευχθεί η αναζωπύρωση της συζήτησης γύρω από την επιρροή που ο Καρλούτσος ασκεί στον πατριάρχη και μέσω του τελευταίου στο Φανάρι γενικά. Θα ξαναβγούν αναπόφευκτα στην επιφάνεια παλιά βασανιστικά ερωτήματα, όπως: Που βασίζεται πραγματικά η "δύναμη" του Καρλούτσου; Ποιός επιτέλους επιτρέπει στον κατώτερο αυτό κληρικό να πιστεύει πως αυτός πρέπει να διοικεί την αρχιεπισκοπή και όχι ο κανονικά εκλεγμένος αρχιεπίσκοπος; Ποιός έδωσε στον ρασοφόρο αυτό το θάρρος να απαιτεί την αντικατάσταση αρχιεπισκόπων, όπως --σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες - έπραξε και με πρόσφατη ακόμη επιστολή του στον κ. Βαρθολομαίο; Πως γίνεται ο ιερωμένος αυτός να είναι αναμιγμένος και να παίζει ρόλους σε κάθε αλλαγή αρχιεπισκόπου; Πως εξηγείται ένας ρασοφόρος υποδεέστερου βαθμού με περιορισμένη μόρφωση, ν' αποκτήσει τόση δύναμη ώστε να καθορίζει τις τύχες της ελληνικής Ορθοδοξίας στην Αμερική;  Ίσως ως απάντηση δεν αρκέσει αυτή τη φορά η συνηθισμένη φαναριώτικη διαβεβαίωση, ότι "ο Καρλούτσος είναι αναγκαίος διότι μας φέρνει χρήματα". Αλλ' ούτε και το άλλο επιχείρημα που συνήθως ακούγεται πείθει απόλυτα, ότι δηλαδή ο Καρλούτσος χρειάζεται λόγω των πολιτικών διασυνδέσεών του στις ΗΠΑ, καθώς κατά τις εκτιμήσεις ειδικών ούτε στην υπόθεση της επαναλειτουργίας της Χάλκης μπόρεσε όλα αυτά τα χρόνια να συνεισφέρει έστω και "ένα πετραδάκι" αυτός που "κρατάει τα κλειδιά του Λευκού Οίκου" (όπως θέλει να τον παρουσιάζει ο κατευθυνόμενος Τύπος). Θα πρέπει τώρα ο κ. Βαρθολομαίος να βρει πειστικότερους λόγους που να εξηγούν τον "μυστηριώδη" αν όχι "ύποπτο" ρόλο αυτού του, μεταξύ άλλων, πάμπλουτου αλλ' αμφιλεγόμενου ρασοφόρου.

5. Επίσης ιδιαίτερα δύσκολο θάναι να μη ξαναζωντανέψουν στο χώρο της Ομογένειας όλα εκείνα τα ερωτήματα που σχετίζονται με τα πρόσφατα οικονομικά σκάνδαλα - τα μεγαλύτερα στην ιστορία της 100χρονης αρχιεπισκοπής. Πεντήντα - εξήντα (50-60) εκατ. δολ. - σύμφωνα με τις ευνοϊκότερες εκτιμήσεις - έχουν κυριολεκτικά εξανεμιστεί, ενώ ο "πατριαρχικός λεγάτος" Καρλούτσος, διευθυντής και κύριος υπεύθυνος για τα μεγάλα αρχιεπισκοπικά ταμεία, αρνείται πεισματικά να παρουσιάσει κάποιο απολογισμό, έστω και υποτυπώδη. Γενική είναι η απορία: πως μπορεί ένας υφιστάμενος κληρικός να αρνείται να δώσει εξηγήσεις αν οι  προϊστάμενοι του, πατριάρχης και αρχιεπίσκοπος, δεν συμπλέουν; Όσο ο "πατριαρχικός λεγάτος" τηρεί σιγή ιχθύος, ο κ. Βαρθολομαίος θα παραμένει εκτεθειμένος, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που να μη θεωρείται αμέτοχος ο ίδιος.  Όσο για τον κ. Ελπιδοφόρο που είχε αρχικά υποσχεθεί ξεκαθάρισμα των οικονομικών σκανδάλων και γενικά διαφάνεια στα οικονομικά, παραμένει κι αυτός έκθετος με τη σοβαρή υποψία της προμελετημένης συγκάλυψης να τον βαρύνει.

___________________________

 

Αυτές και άλλες ίσως παρεμφερείς επιπτώσεις που θάχει μια ενδεχόμενη εκπαραθύρωση ενός ακόμη αρχιεπίσκοπου Αμερικής, μπορούν να προβλεφθούν με σχετική ευστοχία, χωρίς να αποκλείεται, μια κι ανοίξει το κουτί της Πανδώρας, να προκύψουν και άλλες σοβαρές επιπτὠσεις ακόμη δυσδιάκριτες. Όπως και νάναι, βέβαιο είναι ότι η συχνή επανάληψη του νεοφανούς (επί πατριαρχίας Βαρθολομαίου) έθους της "αλλαξοαρχιεπισκοπείας" στην Αμερική - που βασικά δεν ωφελεί κανένα εκτός απ' τον "πατριαρχικό λεγάτο"- είναι τελικά επιζήμια για όλους: για το Πατριαρχείο, για τον ίδιο τον κ. Βαρθολομαίο (κι ας προσποιείται πως δεν το αντιλαμβάνεται, αλλά τί να κάνει;...), για το θεσμό της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και ευρύτερα για ολόκληρη την ελληνοαμερικανική Ομογένεια που, αν πρόκειται να διατηρήσει τη συνοχή και ενότητά της για να επιβιώσει, δεν έχει ανάγκη διαρκούς αναταραχής και αναστάτωσης, και μάλιστα εκκλησιαστικής προερχόμενης - όπως δεν θάπρεπε - απ' το Φανάρι.

Αλέξανδρος Ρεμούνδος

Βαρθολομαίος και Αμερική

Με αφορμή τη πρόσφατη "θύελλα" δημοσιευμάτων σχετικά με την Αρχιεπισκοπή Αμερικής,  παρατηρητές και γνώστες των εκκλησιαστικών πραγμάτων της Αμερικής καταλήγουν σε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα: το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει εδώ και μια τριακονταετία η Αρχιεπισκοπή Αμερικής, δεν είναι --όπως πολλοί εσφαλμένα νομίζουν--  ενδογενές, αλλά ολότελα εξωγενές. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι άλλο παρά οι λεγόμενοι "έξωθεν αντιπερισπασμοί"  και οι "μακρόθεν παρεμβάσεις", η διαρκής δηλαδή ανάμιξη του Φαναρίου, και ειδικά του πατριάρχη Βαρθολομαίου, στα εσωτερικά ζητήματα της Αρχιεπισκοπής Αμερικής.

Το πρόβλημα της Αρχιεπισκοπής δεν προέρχεται έσωθεν, όπως επιμένουν όσοι έχουν εργολαβικά αναλάβει να καταγράψουν την ιστορία της ελληνικής ορθόδοξης Εκκλησίας της Αμερικής, άλλοτε σκόπιμα παραμορφώνοντας την ιστορική αλήθεια και άλλοτε προσπαθώντας να σβήσουν όσα από το παρελθόν κρίνονται  ακατάλληλα για τα σημερινά "ιστορικά" τους καλούπια. Με την ύπαρξη του εξωγενούς αυτού παράγοντα φαίνονται ανυποψίαστοι ή ελάχιστα εξοικειωμένοι ακόμη και καταξιωμένοι κατά τα άλλα αρθρογράφοι μεγάλων αθηναϊκών εφημερίδων και άλλων μέσων ενημέρωσης.

Άσχετα με το αν παραθεωρείται συστηματικά, από σκοπιμότητα ή άγνοια, ο εξωγενής αυτός παράγοντας έρχεται στην πραγματικότητα να προστεθεί  ως εξαιρετικά υπέρβαρη αποσκευή στη σωρεία των άλλων κρίσιμων ενδογενών ζητημάτων που επί καθημερινής βάσης αντιμετωπίζει η Αρχιεπισκοπή Αμερικής. Τέτοια είναι κυρίως και πρωτίστως: α) η διαρκής αφομοίωση του ομογενειακού στοιχείου μέσα στη χοάνη του αμερικανικού πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος, και β) η όλο και συχνότερη αποχώρηση ελληνορθόδοξων πιστών από την μάνδρα της Εκκλησίας τους και η επακόλουθη προσχώρησή τους σε προτεσταντικές κυρίως ομάδες. Στα μείζονα ενδογενή αυτά προβλήματα αυτά προστίθενται φυσικά και δεκάδες άλλα ζητήματα πρακτικότερου χαρακτήρα, όπως είναι η κατήχηση της νεολαίας και η θεολογική εκπαίδευση του κλήρου που αμφότερες  γίνονται με βάση προτεσταντικά πρότυπα, η λειτουργική ζωή που είναι βαθιά επηρεασμένη από την απλουστευτική αμερικανο-προτεσταντική πρακτική, η διατήρηση της ελληνικής γλώσσας καί τόσα άλλα. Και δεν είναι μυστικό ότι ο απολογισμός σε κάθε τομέα δραστηριότητας της Αρχιεπισκοπής  είναι επί δεκαετίες όχι μόνο "ανησυχητικός" αλλά κυριολεκτικά τραγικός, παρ' όλες τις πομπώδεις μεγαλοστομίες, τους φανφαρονισμούς των κληρικολαϊκών συνελεύσεων και τους εξωραϊσμένους και "εντυπωσιακούς" προϋπολογισμούς που δίδονται στη δημοσιότητα.

Πολλοί επιχειρηματολογούν υποστηρίζοντας ότι η επίτευξη θετικότερων αποτελεσμάτων θα ήταν ίσως δυνατή αν το αρχιεπισκοπικό "φορτίο" ήταν απαλλαγμένο από τους παραπάνω έξωθεν αντιπερισπασμούς. Κάθε αρχιεπίσκοπος, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, καλείται να αναμετρηθεί με τις διαρκείς  "προκλήσεις" του Φαναρίου, ενώ μοναδικό αντικείμενο της αποστολής του θάπρεπε νάναι η εθνική και θρησκευτική μέριμνα της Ομογένειας. Εδώ και τριάντα χρόνια παρακολουθούμε τη διαρκή και συστηματική, πλην έντεχνα καμουφλαρισμένη, υπονόμευση κάθε αρχιεπίσκοπου (Ιάκωβου, Σπυρίδωνα, Δημητρίου και τώρα Ελπιδοφόρου) εκμέρους της σημερινής ηγεσίας του Φαναρίου. Παράλληλα βλέπουμε να γίνονται όλο και συχνότερες οι κάθετες πατριαρχικές παρεμβάσεις στην καθημερινή ζωή της αρχιεπισκοπής (διορισμοί στην έδρα της αρχιεπισκοπής, σε αρχιεπισκοπικό συμβούλιο και εκτελεστική του επιτροπή, Θεολογική σχολή, μεγάλα αρχιεπισκοπικά ταμεία, στην επιλογή επισκόπων και μητροπολιτών κτλ).  Τα ανησυχητικά αυτά φαινόμενα δεν ευνοούν βέβαια την ανάπτυξη  δημιουργικής δράσης εκμέρους ενός αρχιεπίσκοπου, αλλ' αντίθετα, λειτουργώντας περιοριστικά και αποπροανατολιστικά στην εκπλήρωση της αποστολής του, του αφαιρούν τη δυνατότητα να επιδοθεί απερίσπαστος στο έργο του.

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και εκκλησιαστικοί πραγματογνώμονες, αριθμητικά ελάχιστοι, που θέλουν να πιστεύουν ότι ο κ. Βαρθολομαίος, πλησιάζοντας προς το τέλος της πατριαρχικής του θητείας λόγω προχωρημένης ηλικίας , θα αναλάβει σύντομα μια αντικειμενική  αποτίμηση της κατάστασης  στην οποία βρίσκονται τα εκκλησιαστικά πράγματα της Αμερικής, με σκοπό την αναδιοργάνωση και  βελτίωση τους.

Η αισιόδοξη αυτή πρόβλεψη στηρίζεται αποκλειστικά στην υποτιθέμενη επιθυμία του κ. Βαρθολομαίου να διορθώσει, πριν τη λήξη της πατριαρχίας του, την αρνητική εικόνα που έχει διαμορφωθεί στην Αμερική για το πρόσωπο και το έργο του και κατ' επέκταση για το Πατριαρχείο. Ως γνωστό, διάφορες αποφάσεις του κ. Βαρθολομαίου στο παρελθόν έχουν οδηγήσει σε απρόβλεπτα "δυσάρεστες" εξελίξεις :

α) στα πρωτοφανή οικονομικά σκάνδαλα και ελλείμματα που εμφανίσθηκαν στην αρχιεπισκοπή Αμερικής στα χρόνια της πατριαρχίας του (με άμεση και σταθερή ανάμιξη του "πατριαρχικού επίτροπου" του στις ΗΠΑ).

β) στην τραγελαφική κατάσταση που έχει προκύψει από την "βιαστική" και "αβασάνιστη" μητροπολιτοποίηση των επισκοπών πριν 20 περίπου χρόνια,

γ) στη διαρκώς αυξανόμενη αντιδημοτικότητα του Φαναρίου μεταξύ Ιεραρχών, κληρικών και της Ομογένειας στην πλειόνητά της.

Τα ανησυχητικά αυτά φαινόμενα και η επιθυμία να διορθωθεί η αρνητική εικόνα που αναπόφευκτα δημιουργούν, θα αποδειχθούν, όπως πιστεύεται, ο καταλύτης για προσεχή πατριαρχική αλλαγή ρότας...

Επιπλέον, "πως μπορεί --ρωτούν γνωστοί ομογενείς-- ολόκληρη η Ομογένεια της Αμερικής, να μην ανησυχεί και αγωνιά για το μέλλον της όταν καθημερινά διαπιστώνει και ζει τα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί σε όλα τα επίπεδα της εθνικής και εκκλησιαστικής της ζωής;   Όταν οι νεώτερες γενιές και ειδικά η σημερινή νεολαία έχουν χάσει πια την ελληνορθόδοξη ταυτότητα τους, όταν ελληνικά σχολεία κλείνουν το ένα μετά το άλλο, όταν εκκλησιές πουλιούνται για δυσεξήγητους λόγους και μέσα από σκοτεινές διαδικασίες; Πως οι αγωνίες αυτές --που κάνουν την εδώ κατάσταση επικίνδυνα εκρηκτική-- να μη βρίσκουν απήχηση στην καρδιά του γηραιού πατριάρχη και της συνόδου του";

Κρίνοντας  πάντως από τα δημοσιεύματα που συνεχίζουν να εμφανίζονται στα ΜΜΕ και ασχολούνται επίμονα με το θέμα της "βάπτισης της Γλυφάδας", το Φανάρι δεν φαίνεται να έχει καμιά πρόθεση να αξιοποιήσει τα "μεγάλα διδάγματα" που απορρέουν από τις οδυνηρές περιπέτειες του πρόσφατου παρελθόντος. Επίσης, δεν φαίνεται ο κ. Βαρθολομαίος να διαθέτει την "πολιτική βούληση" να αναθεωρήσει τον τρόπο χειρισμού της εκκλησιαστικής κατάστασης στην Αμερική, χαράσσοντας νέα πορεία που να ευνοεί την ανασυγκρότηση και ανανέωση.

______________________

Η χάραξη νέας πορείας, κατά τους εμπειρογνώμονες, προϋποθέτει ριζική αλλαγή σε πολλούς τομείς, αρχιζοντας από την επίτευξη ορισμένων βασικών στόχων πρακτικότερου χαρακτήρα , όπως:

- Η υπέρβαση της συμπλεγματικής αντιμετώπισης των εκκλησιαστικών πραγμάτων της Αμερικής υπό το πρίσμα των προσωπικών σχέσεων αντιζηλίας  Ιακώβου-Βαρθολομαίου, μιας πραγματικότητας από την οποία δε μπόρεσε να ξεφύγει ο κ. Βαρθολομαίος παρά την παρέλευση ολόκληρης 30ετίας και η οποία είχε απόλυτα αρνητικές συνέπειες στις εκκλησιαστικές εξελίξεις της  Αμερικής.

- Η εξάλειψη της ανταγωνιστικότητας μεταξύ αρχιεπισκόπου και μητροπολιτών με την κατάργηση του μητροπολιτκού συστήματος που δημιουργήθηκε άλλωστε, με βάση τη νοοτροπία του "διαίρει και βασίλευε", ώστε να βρίσκονται σε διαρκή αντιπαράθεση αρχιεπίσκοπος-μητροπολίτες (και προκειμένου να υπάρχει πάντοτε αφορμή έξωθεν παρέμβασης).

- Η αναθεώρηση του Καταστατικού της Αρχιεπισκοπής με στόχο την ανανέωση της Εκκλησίας σε όλα τα επίπεδα και με βάση καθαρά ελληνορθόδοξες αρχές (όχι τη νεοφανή θεολογία του "κοινωνικού ήθους" ή άλλα παρόμοια σύγχρονα προτεσταντικά θεολογικά ρεύματα).

- Η παύση των διαρκών κάθετων επεμβάσεων του κ. Βαρθολομαίου στα εσωτερικά θέματα (διοικητικά και κυρίως οικονομικά) της Αρχιεπισκοπής, για τα οποία άλλωστε την κανονική αρμοδιότητα έχει ο κάθε κανονικά εκλεγμένος αρχιεπίσκοπος Αμερικής.

- Η απόρριψη της καθαρά αντορθόδοξης εκκλησιολογικής θέσης που συχνά πυκνά προβάλλεται από τον "Εθνικό Κήρυκα" της Νέας Υόρκης και σύμφωνα με την οποία ο πατριάρχης είναι ο "πρώτος και κύριος" ποιμενάρχης της Αρχιεπισκοπής Αμερικής , ενώ στον αρχιεπίσκοπο  λαχαίνει , σαν ξεβρασμένο κόκκαλο,  κάποιος ρόλος πατριαρχικού επίτροπου.

- Η ανάκληση του προσωπικού "patriarchal delεgate" του κ. Βαρθολομαίου στις ΗΠΑ -διορισμού που ισοδυναμεί με "εκκλησιαστική εισπήδηση", καθότι δεν υπάρχει σχετική  απόφαση και εξουσιοδότηση της πατριαρχικής Συνόδου.

- Η παύση του "έθους" οι κληρικοί και λαϊκοί της Αμερικής ν' απευθύνονται κατευθείαν στον πατριάρχη για θέματα της αρμοδιότητας του αρχιεπίσκοπου --μια παρατυπία που ενθαρρύνεται σε μέγιστο βαθμό από τον κ. Βαρθολομαίο, αλλά που υποσκάπτει καίρια το κύρος του αρχιεπίσκοπου τοπικά.

- Η παύση των διαρκών διαρροών απ' το Φανάρι  προς τον "Εθνικό Κήρυκα" και ο τερματισμός της οικονομικής ενίσχυσης του Ε.Κ. από ανθρώπους του Βαρθολομαίου στην Αμερική.

- Η σύσταση ειδικού συμβουλευτικού σώματος, το οποίο σε συνεννόηση με τον ανώτερο Κλήρο της Αμερικής να ενημερώνει και συμβουλεύει τον Πατριάρχη για τα μείζονα εκκλησιαστικά θέματα της Αμερικής (αντί, όπως σήμερα συμβαίνει, ο πατριάρχης να στηρίζεται αποκλειστικά στην καθημερινή σχεδόν τηλεφωνική ενημέρωση και τις "ιδιοτελείς συμβουλές" του "patriarchal delegate",  ίσως και δυο-τριὠν άλλων μεμονωμένων ατόμων).

Όμως, όλα τα παραπάνω "μόνο στα ευφάνταστα μυαλά των ανίδεων και αδαών" μπορεί να πραγματοποιηθούν, σχολιάζουν όσοι γνωρίζουν  βαθύτερα πως λειτουργούν σήμερα οι θεσμοί στο Φανάρι. Ελάχιστοι όντως πιστεύουν πως τα αμέσως πιο πάνω, χαρακτηριστικά μόνο κι αποκλειστικά της πατριαρχίας του κ. Βαρθολομαίου, μπορεί να γίνουν  κάποτε αποδεκτά για συζήτηση και αναθεώρηση. Χρειάσθηκαν χρόνια --υπογραμμίζεται σχετικά-- για να "οικοδομηθούν" και σήμερα θεωρούνται  πλέον ως "κεκτημένα" που δεν πρόκειται να εξαλειφθούν ούτε σ' ένα ούτε σε δέκα χρόνους. Επομένως, προκειμένου για αναθεώρηση, "ζήσε, γαΐδαρε, να φας το Μάη τριφύλλι"...

Παρά ταύτα, άλλοι ομογενειακοί κύκλοι επιμένουν, ότι μόνο αν κατορθωθεί αυτός ο "άθλος" της αναθεώρησης, μπορεί ν' αρχίσει  να γίνεται λόγος για σοβαρή προσπάθεια ανανέωσης της Εκκλησίας της Αμερικής. Διαφορετικά, όπως χαρακτηριστικά τονίζουν, οι κληρικοί και λαϊκοί που ανησυχούν  για την σημερινή κατάσταση, "θα αερολογούν επ' άπειρο, μοιάζοντας σαν τη γάτα που κυνηγά την ουρά της". Τα βασικά ερωτήματα που ενισχύουν αυτήν την επιφυλακτικότητα, διατυπώνονται περίπου ως εξής: Είναι δυνατό μια τέτοια ανανέωση να γίνει μ' ένα υπερήλικα πατριάρχη, συνηθισμένο μια  ζωή ολόκληρη σε "οθωμανικές" μεθόδους διοίκησης;  Πως μπορεί να γίνει ανανέωση από  πατριάρχη "γραφειοκράτη" με μειωμένη πείρα σε θέματα έμπρακτης ποιμαντικής; Θα βρει ο κ. Βαρθολομαίος το κουράγιο να ξεπεράσει τους διάφορους "πειρασμούς"  που προέρχονται κυρίως από την κατεύθυνση του διαβόητου patriarchal delegate; Θα θελήσει, έστω και την ύστατη στιγμή, να αναγνωρίσει την τραγικότητα της ομογενειακής πραγματικότητας για την οποία φέρει μεγάλη ευθύνη ο ίδιος, και να αναλάβει άμεσα πρωτοβουλίες που να ωφελούν τον θεσμό  της Αρχιεπισκοπής Αμερικής και όχι μόνο ευνοούμενα πρόσωπα; Θα μπορέσει --αντί να εξωθεί την Εκκλησία της Αμερικής στα άκρα ενισχύοντας έτσι τις "απειλητικές" τάσεις αυτονομίας και αυτοκεφαλίας--  θα μπορέσει τελικά να αρθεί υπεράνω του εαυτού του προκειμένου να αφήσει πίσω του μια νέα αρχιεπισκοπή, αναζωογονημένη και ανανεωμένη;

Αν τελικά, όπως οι περισσότεροι πιστεύουν, ο κ. Βαρθολομαίος ακολουθήσει την πεπατημένη συνεχίζοντας τη συνηθισμένη τακτική του "διαίρει και βασίλευε" και τις καθιερωμένες  δολοπλοκίες που γι' αυτόν έχουν γίνει τρόπος ζωής, το διαχρονικό πρόβλημα της Αμερικής θα παραμένει άλυτο και κάθε τρεις και λίγο θα γίνεται λόγος για αντικατάστση αρχιεπισκόπου με όσα τα αντιαρχιεπισκοπικά αυτά πραξικοπήματα συνεπάγονται για την ομαλή και ειρηνική ζωή της Εκκλησίας της Αμερικής, τώρα και μακροπρόθεσμα.

__________________

 

Από τα παραπάνω γίνεται αρκετά φανερό ότι το συνεχές πρόβλημα της Εκκλησίας της Αμερικής εδώ και τριάντα χρόνια δεν είναι ο καλός ή κακός, ο ικανός ή ανίκανος αρχιεπίσκοπος, αλλά το όλο εκκλησιαστικό σύστημα που στο παραπάνω διάστημα καθιερώθηκε στην Αμερική   και  στο πλαίσιο του οποίου η ανάπτυξη και πρόοδος της αρχιεπισκοπής είναι δυσέφικτη αν όχι αδύνατη. Τι φταίει  ένας αρχιεπίσκοπος όταν το σύστημα ενθαρρύνει τους μητροπολίτες να ξύνονται διαρκώς για να του φάνε τη θέση; Τι φταίει ένας αρχιεπίσκοπος όταν δεν αφήνεται απερίσπαστος στο έργο του,  όντας διαρκώς αναγκασμένος να αγωνίζεται να διαφυλάξει τη θέση του από επίβουλους αντίπαλους που το Φανάρι ρίχνει στην αρένα  κάθε λίγο και λιγάκι;

Ενώ είναι λογικά και δικαιολογημένα τα παραπάνω ερωτήματα --σημειώνουν έμπειροι σχολιαστές-- δεν πρέπει ωστόσο ν' αποτελέσουν συγχωροχάρτι για τις διάφορες αμφισβητούμενες ενέργειες του σημερινού αρχιεπίσκοπου ο οποίος, χάριν προφανώς εύκολης δημοσιότητας, προτιμά την πρόχειρη  και επιφανειακή  λύση των διαφόρων προβλημάτων στο όνομα μιας αόριστης "ειρήνης και ενότητας", με αποτέλεσμα τα προβλήματα να παραμένουν άλυτα στη βάση τους, προκαλώντας αλυσιδωτή εμφάνιση και άλλων συναφών ζητημάτων. Παράλληλα, στιγματίζονται  οι "φιλελεύθερες" και ανορθόδοξες θεολογικές ακρότητες του αρχιεπίσκοπου, για τις οποίες και δέχεται σήμερα αυστηρότατη κριτική και από τις δυο πλευρές του ωκεανού. Αλλ' αυτά, έχοντας άμεση σχέση με τον χαρακτήρα μάλλον και την προσωπικότητα του σημερινού αρχιεπίσκοπου, δεν αποτελούν την ουσία του θέματος, που είναι οι ταλαιπωρημένες σχέσεις Φαναρίου-Αρχιεπισκοπής Αμερικής και η μεθοδευμένη προσπάθεια κατάργησης της κανονικής διοικητικής αυτοτέλειας της τελευταίας.

 __________________

 

Τέλος, η γενική αναστάτωση και σύγχυση που επιχειρείται να προκληθεί στην Ελλάδα και Νέα Υόρκη  γύρω από την Εκκλησία της Αμερικής και τον αρχιεπίσκοπο της  --άσχετα με το ποιός υποκινεί την όλη υπόθεση και ποιός τελικά θα βγεί κερδισμένος --  παρέχει ουσιαστικά στον κ. Βαρθολομαίο μια τελευταία ευκαιρία να ξανασκεφτεί τις προηγούμενες αποφάσεις του σχετικά με την Αμερική και να αναθεωρήσει την μέχρι τώρα προβληματική πολιτική του, καθώς  η ομαλή πορεία της Αρχιεπισκοπής Αμερικής έχει περιέλθει σε σοβαρό αδιέξοδο, με αποτέλεσμα ν' αδυνατεί  πλέον η εκεἰ Εκκλησία "ν' ανοίξει τα φτερά της" προκειμένου ν' αναπτύξει έργο θετικό και δημιουργικό για το καλό της ελληνορθόδοξης Ομογένειας. Η άνθηση ή το μαράζωμα της Εκκλησίας της Αμερικής --ανεξάρτητα απ' το  ποιός είναι αρχιεπίσκοπος-- εξαρτάται πρώτιστα και κυρίως απ' το Πατριαρχείο και, ειδικά τη στιγμή αυτή, από τον κ. Βαρθολομαίο.

Αλέξανδρος Ρεμούνδος

Μνήμες του 1922, μέσα στα βιβλία

 Μυρτώ Κατσίγερα

Εκατό χρόνια μετά, η εθνική τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής συνεχίζει να συγκινεί και να εμπνέει. Η σημασία όσων προηγήθηκαν της εκστρατείας, τα γεγονότα που τη συνόδευσαν, αλλά και όσα ακολούθησαν, συνεχίζουν να προβληματίζουν ιστορικούς και μη. Όπως ήταν αναμενόμενο, τη φετινή χρονιά κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία τα οποία επιχειρούν να ρίξουν φως σε ένα από τα πιο πολωτικά κεφάλαια της νεοελληνικής ιστορίας. Και μόνο η στροφή της Ελλάδας προς τη Μικρασία είναι ένα σύνθετο ζήτημα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Στο βιβλίο του Η σιδηρά δεκαετία: Οι Εθνικοί Πόλεμοι της Ελλάδας (1912-1922) (εκδ. Μίνωας) ο ιστορικός Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης εντάσσει τη Μικρασιατική Εκστρατεία στο πραγματικό της πλαίσιο, αυτό των δεκαετών Εθνικών Πολέμων της Ελλάδας. Βασιζόμενος στα σχόλια των Times και της Revue des Deux Mondes, καθώς και στα απομνημονεύματα και στις αναλύσεις κορυφαίων Ελλήνων αξιωματικών που λίγο πολύ πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα, σκιαγραφεί την πορεία της Ελλάδας από απαξιωμένη δύναμη (1897) σε προσωρινά υπολογίσιμο γεωπολιτικό παράγοντα στην Εγγύς Ανατολή (1920). Σε παρόμοιο κλίμα, το βιβλίο των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου Μικρασιατική Καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις (εκδ. Πατάκη) καταφέρνει να φωτίσει καίρια και πολλές φορές άβολα ζητήματα σχετικά με τις συνθήκες μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για τη μικρασιατική τραγωδία – από τον Εθνικό Διχασμό και την απόφαση περί απόβασης στη Σμύρνη μέχρι τις θέσεις του Ιωάννη Μεταξά για το μικρασιατικό εγχείρημα και τον ρόλο του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη. Σε ό,τι αφορά τον τελευταίο, μία από τις πιο αινιγματικές και ίσως παρεξηγημένες μορφές της νεότερης ιστορίας, στο βιβλίο του Οι τελευταίες ημέρες του Αρμοστή (εκδ. Οξύ) ο Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης σκιαγραφεί τις τελευταίες 14 ημέρες του στη Σμύρνη, από την κεμαλική επίθεση μέχρι την ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης.

Παραθέτοντας άγνωστα μέχρι σήμερα επίσημα έγγραφα και αποσπάσματα της αλληλογραφίας του Στεργιάδη, τόσο με την κυβέρνηση στην Αθήνα όσο και με το Γενικό Στρατηγείο Σμύρνης, αποκαλύπτεται η δράση του καθώς και μια άγνωστη πρωτοβουλία του για τη διάσωση της πόλης μέσω της έσχατης λύσης μιας ενδεχόμενης συμμαχικής επέμβασης.

© Παρέχεται από: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΔεκάδες Έλληνες στην προκυμαία της Σμύρνης με ό,τι μπορούν να μεταφέρουν από τα υπάρχοντά τους (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα). Ένωση Σμυρναίων, Αθήνα

Πέρα όμως από τα πολιτικο-στρατιωτικά γεγονότα, τεράστιο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πιο ανθρώπινη –και ταυτόχρονα απάνθρωπη– πλευρά του πολέμου. Στο βιβλίο του Νικόλα Ντουμάνη Πριν από την καταστροφή: η συνύπαρξη Χριστιανών και Μουσουλμάνων στη Μικρά Ασία (εκδ. Παπαδόπουλος) περιγράφονται τα χρόνια της διακοινοτικότητας αλλά και της αμοιβαίας μισαλλοδοξίας ανάμεσα στους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας πριν από την Καταστροφή. Το συλλογικό έργο Έλληνες στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία: Πτυχές μιας οδυνηρής εμπειρίας (εκδ. Εστία) αγγίζει λιγότερο σχολιασμένα θέματα, όπως, μεταξύ άλλων, την άρνηση στράτευσης, τις λιποταξίες και τις ανυποταξίες, τις ψυχολογικές, σωματικές και διανοητικές δοκιμασίες κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και τη σεξουαλική βία εκατέρωθεν, μέσα από ημερολόγια, επιστολές, μαρτυρίες κ.ά. Στο ίδιο πνεύμα, οι ημερολογιακές καταγραφές του Παναγιώτη Ν. Σοϊλεντάκη, συγκεντρωμένες στο Από τα Χανιά στο Καλέ Γκρότο (εκδ. Αρμός) του Νίκου Π. Σοϊλεντάκη, εκθέτουν την εμπειρία του ως λοχία στη Μικρασιατική Εκστρατεία και συνοδεύονται από 50 αθησαύριστες φωτογραφίες του φωτογράφου της V Μεραρχίας Ευάγγελου Αχειλά.

Στο πεδίο της λογοτεχνίας, επανεκδόθηκε φέτος η συλλογή διηγημάτων του Φώτη Κόντογλου με τίτλο Το Αΐβαλί η πατρίδα μου (εκδ. Μεταίχμιο), για τον τόπο του, την αγαπημένη γωνιά, το αγιασμένο βουνό. Ο Ηλίας Μαγκλίνης ανασυνθέτει την πορεία του παππού του που υπηρέτησε στη Μικρασιατική Εκστρατεία –και έτσι, την κοινή πορεία όλων των στρατιωτών του μικρασιατικού μετώπου– με οδηγό μία μόνο φωτογραφία στο Μόνο της ζωής τους ταξίδι (εκδ. Μεταίχμιο). Ταυτόχρονα, η Μαρία Ηλιού, σκηνοθέτις –μεταξύ άλλων– του ντοκιμαντέρ Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922, εξέδωσε το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Μια φιλία στη Σμύρνη (εκδ. Μίνωας). Ακολουθώντας τους τέσσερις ήρωες, την Άννα, τη Ρόζα, τον Ρεσάτ και τον Ισαάκ από το 1912 μέχρι το 1922 και ύστερα το 1962 στη Νέα Υόρκη, τους βλέπουμε να ενηλικιώνονται στα χρόνια των διωγμών και της καταστροφής. Αναγκάζονται να διαχειριστούν τη μεγάλη απώλεια της πόλης τους – και όχι μόνο. Όμως, όπως λέει και η γιαγιά της Άννας, οι πιο όμορφοι πίνακες έρχονται από αυτά που θυμόμαστε, από αυτά που χάσαμε.

☛ Με τον φακό και το πενάκι

→ φέτος κυκλοφόρησε η δεύτερη, επαυξημένη έκδοση του φωτογραφικού λευκώματος Η Εκστρατεία της Μικράς Ασίας της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας

της Ελλάδος. Περιλαμβάνει 276 φωτογραφίες από το εντυπωσιακό αρχείο της Εταιρείας, που χρονολογούνται από τον Δεκέμβριο του 1920 έως το καλοκαίρι του 1922 και συνοδεύονται από υλικό του Αρχείου Ιστορικών Εγγράφων της ΙΕΕΕ, άρθρα από τον Τύπο και αποσπάσματα από ιστορικά και λογοτεχνικά κείμενα.

→ το πολυ-βραβευμένο graphic novel του Soloup (Αντώνη Νικολόπουλου) Αϊβαλί (εκδ. Κέδρος) επανεκδίδεται σε μια επετειακή, επαυξημένη έκδοση. Το πενάκι του Soloup ζωντανεύει τις διηγήσεις τεσσάρων Αϊβαλιωτών –τριών Ελλήνων και ενός Τούρκου: Φώτης Κόντογλου, Ηλίας Βενέζης, Αγάπη Βενέζη-Μολυβιάτη και Αχμέτ Γιορουλμάζ– και ενώνει το Αϊβαλί του τότε και του σήμερα.

Μνήμες του 1922, μέσα στα βιβλία (msn.com)

Σαν σήμερα: Η 4η Αυγούστου στην Iστορία - Ήταν φασίστας ο Ιωάννης Μεταξάς;

 Η 4η Αυγούστου είναι η 216η ημέρα του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και 217η σε δίσεκτα έτη. Είναι η ημέρα που ξεκίνησε η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. 

Στις 4 Αυγουστου 1859 γεννήθηκε ο Νορβηγός συγγραφέας Κνουτ Χάμσουν, απόλυτο must η «Πείνα» του. Μπορείτε να το διαβάσετε ακούγοντας Λούις Άρμστρονγκ, ο οποίος γεννήθηκε την ίδια μέρα το 1901.

Κι όταν το τελειώσετε, μπορείτε να συνεχίσετε με τον «Υπερ-Ατλαντικό», ένα από τα αριστουργήματα του πολύ ιδιαίτερου Πολωνού συγγραφέα Βίτολντ Γκομπρόβιτς, ο οποίος γεννήθηκε στις 4 Αυγουστου 1904.

Στις 4 Αυγούστου έχουν γίνει διάφορες μάχες και πολιτικά γεγονότα, όμως για μας το σημαντικότερο είναι η έναρξη της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, το 1936.

Η μεγάλη κουβέντα, που διαρκεί ως σήμερα με διάφορα εκατέρωθεν επιχειρήματα, είναι εάν ο Μεταξάς ήταν Φασίστας ή όχι. «Όχι», είπαμε και βέβαια το «όχι» της 28ης Οκτωβρίου που του χρεώθηκε προσωπικά, υπό μια έννοια ξέπλυνε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ή τουλάχιστον προσπάθησε.

Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια και ολίγον Στέμμα

Η γρήγορη απάντηση είναι ότι ο Μεταξάς ήταν Φασίστας. Το πρόβλημά του ήταν ότι στην Ελλάδα δεν ήταν δυνατό να εγκατασταθεί ένα κλασικό φασιστικό καθεστώς για πολλούς και διάφορους λόγους, όπως επί παραδείγματι ότι η χώρα βρισκόταν κάτω από τη βρετανική γεωπολιτική κυριαρχία και το Λονδίνο δεν ήθελε να μοιάζει με το μουσολινικό και το χιτλερικό καθεστώς κανένα από τα προστατευόμενα από τη Βρετανία.

Επίσης η Ελλάδα ήταν μια χώρα στην οποία η κοινωνία κινείτο πολιτικά με παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή συντηρητικοί εναντίον φιλελευθέρων. Συνεπώς το καθεστώς του Μεταξά ήταν μια συντηρητική δικτατορία με φασίζουσες τάσεις, φασιστοειδή εξωτερικά στοιχεία και σύμβολα, αλλά δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον Φασισμό, όχι πάντως όπως εκφραζόταν εκείνη την εποχή από τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ.

Τέλος, ο Μεταξάς είχε από πάνω του το Παλάτι, γεγονός που του απαγόρευε να έχει τον ολοκληρωτικό έλεγχο. Έναν έλεγχο που ήθελε πολύ, γι αυτό και δέλυσε τις προηγούμενες ελληνικές φασιστικές οργανώσεις προκειμένου να δημιουργήσει από την αρχή ένα μαζικό φασιστικό κίνημα.

Πρόκειται για την ΕΟΝ, την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, η οποία ιδρύθηκε, στελεχώθηκε, οργανώθηκε και συμπεριφέρθηκε στη βάση των πιο σκληρών φασιστικών νεολαιίστικων οργανώσεων.

Το όραμα της ΕΟΝ ήταν ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός που θα ήταν χιλιόχρονος κι αν αυτό σας θυμίζει κάτι, σωστά σας το θυμίζει. Οι στολές, η εκπαίδευση της ΕΟΝ ήταν παραστρατιωτικές και το πρόσχημα για την κατεπείγουσα δημιουργία της ήταν η ανάγκη προάσπισης του ελληνικού πολιτισμού απέναντι στην κομμουνιστική επιθετικότητα που μόλις είχε εκδηλωθεί στην Ισπανία.

Ο Μεταξάς, άθελά του οδήγησε στην εξύψωση του εθνικού φρονήματος, με το οποίο πήγε η Ελλάδα στον πόλεμο με τη Φασιστική Ιταλία. Ταυτόχρονα, όμως, συνέθλιψε τη βενιζελική φιλελεύθερη παράταξη, διαλύοντας το βασικό παράγοντα μετριοπάθειας στη χώρα.

Και κάπως έτσι βρήκε τη χώρα ο πόλεμος.

Ο τότε πρέσβης της Ιταλίας στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, έραψε ότι ο Μεταξάς «ήθελε πάση θυσία να αποφύγει τον πόλεμο με την Ιταλία, την οποία εφοβείτο πάρα πολύ».

Δεν είναι βέβαιο ότι όντως φοβόταν, καθώς ποντάριζε πολύ σε δύο πράγματα: Την υποστήριξη της Αγγλίας και την πεποίθησή του ότι η Βρετανία θα κέρδιζε και αυτόν τον πόλεμο.

Σύφωνα με πηγές και αρχεία της εποχής, ο ίδιος δεν πίστευε ότι θα έφτανε σε πόλεμο με την Ιταλία και γι αυτό δεν υπήρχε κάποιο σαφές επιχειρησιακό σχέδιο στα βόρεια της χώρας. Ο Μεταξάς αυτό που ήθελε στην πραγματικότητα φαίνεται ότι ήταν η ουδετερότητα της Ελλάδας. Τα σχέδια αυτά τού τα χάλασε ο Μουσολίνι...

Γιατί είπε «όχι»; Διότι πολύ απλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Ο μύθος του «φιλολαϊκού» καθεστώτος

Ένας από τους δημοφιλέστερους μύθους σχετικά με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου είναι εκείνος περί της θέσπισης κράτους πρόνοιας, ο οποίος εμπλουτίζεται με ισχυρισμούς περί θέσπισης 8ωρου και της κυριακάτικης αργίας. Όλα αυτά, όμως, είχαν θεσπιστεί νομοθετικά από την περίοδο της διακυβέρνησης του Βενιζέλου.

Ο Μεταξάς όντως έβαλε σε λειτουργία -αν και περιορισμένη- το ΙΚΑ, το οποίο όμως είχε δημιουργηθεί πριν έλθει στην εξουσία. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, οι αριθμοί ευημερούσαν, οι άνθρωποι όμως όχι. Με ιδιαίτερη «αδυναμία» στην πλουτοκρατία της εποχής, ο Μεταξάς έχτισε ένα κλασικό αντιλαϊκό και διεφθαρμένο καθεστώς, στο οποίο θεωρητικά δεν υπήρχε ανεργία, όλοι περνούσαν καλά και κανείς δεν διαμαρτυρόταν. Πώς να διαμαρτυρηθεί εξάλλου;

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, με τις ανατιχιαστικές του φιέστες, τις κενές περιεχομένου θριαμβολογίες και την καταπίεση κάθε αντίστασης και αντίδρασης, θυμίζει πολύ περισσότερο τη χούντα των συνταγματαρχών, παρά τα πανίσχυρα φασιστικά καθεστώτα του Χίτλερ και του Μουσολίνι, ή ακόμη και του Φράνκο, τον οποίον εθαύμαζε.

Ένα καθεστώς που δεν κατάφερε να γίνει ούτε Φασιστικό -όπως θα ήθελε- ούτε τίποτα. Μια δικτατορία, ήταν, που έβαλε τα θεμέλια για τον εμφύλιο. Κι αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Μεταξά, πολύ μεγαλύτερη από ένα βεβιασμένο «όχι».

Σαν σήμερα: Η 4η Αυγούστου στην Iστορία - Ήταν φασίστας ο Ιωάννης Μεταξάς; (msn.com)