ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ...

«ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΣΠΑΡΤΑΚΟΥ» ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ 30 ΧΡΟΝΩΝ

Η Αριστερά της Διδώς

Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ

   

Οταν δεν έσχιζαν ή δεν έκαιγαν τα χειρόγραφα, τα έκρυβαν σε πατάρια, σε τοίχους, σε κήπους, σε τραπεζικές θυρίδες.

Η Διδώ Σωτηρίου έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του χρονικού στα Βασιλικά Ευβοίας, όπου είχε χτίσει δύο «μοναχικά» δωμάτια Γιατί σε κάθε γειτονιά και σε κάθε γωνιά της, υπήρχε ένας καταδότης. Οσοι δεν περνούσαν από την ιδεολογική διαπαιδαγώγηση της Μακρονήσου, μπαινόβγαιναν στις φυλακές, αλλά ακόμη κι όταν ερχόταν η ώρα της αποφυλάκισης, ούτε τότε ένιωθαν ασφαλείς. Ο πανεπόπτης ρουφιάνος έδινε ραπόρτο για τα φρόνημα του κάθε πολίτη. Στη δεκαετία του '50, αριστερός εθεωρείτο και ο φιλελεύθερος κεντρώος.
Από αυτή την ατμόσφαιρα ζόφου και τρόμου, όπου η απειλή είναι διαρκής και βασανιστική, βγαίνει το ανέκδοτο μέχρι χθες μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου (1909 - 2004), «Τα παιδιά του Σπάρτακου» (εκδόσεις «Κέδρος»). Ο πρόλογος, η επιμέλεια και η σύνθεση του διάσπαρτου χειρόγραφου υλικού, το οποίο βρέθηκε σε πολλές γραφές, έγιναν από την καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ερη Σταυροπούλου.
Το μυθιστόρημα «ταλαιπώρησε» τη Διδώ Σωτηρίου πάνω από τριάντα χρόνια, από το 1958, όταν άρχισε να το γράφει, ώς το 1991, οπότε έδωσε ένα απόσπασμα και τον τίτλο «Τα παιδιά του Σπάρτακου», που κράτησε η επιμελήτρια, στο λογοτεχνικό περιοδικό «Το Δέντρο». Το κύριο corpus τού φύλλα - φτερά μυθιστορήματος είχε κατατεθεί, ήδη, από το 1990 στο αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου και πλέον ανήκει στο Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης.
Τα καλοκαίρια της Διδώς Σωτηρίου «έκλεβαν» χρόνο για αυτό το χρονικό της Αριστεράς μέσα στον εικοστό αιώνα. Κυρίως γράφτηκε στα Βασιλικά Ευβοίας, όπου η Διδώ Σωτηρίου είχε χτίσει δύο «μοναχικά» δωμάτια, ώστε να μπορεί να γράφει χωρίς τον αεί παρόντα οφθαλμό της λογοκρισίας. Τα χειρόγραφα που ολοκλήρωνε, αφού διήνυε με υπεραστικό λεωφορείο την απόσταση Βασιλικά - Αθήνα, τα τοποθετούσε σε θυρίδα της Εθνικής Τραπέζης επί της πλατείας Συντάγματος.
Το μυθιστόρημα είναι μοιρασμένο σε δύο τόπους: στο Σουφλί των εξεγερμένων σηροτρόφων και στην Αθήνα του εμφύλιου σπαραγμού. Η καταγωγή του Σπάρτακου από τη Θράκη εμπνέει τον κεντρικό ήρωα Νεόφυτο να ιδρύσει, πριν από τη δικτατορία του Μεταξά, στην ακριτική πόλη την οργάνωση με τον τίτλο «Οι μαχητές του Σπάρτακου». Στο πρόσωπό του αναγνωρίζουμε τον δολοφονημένο από το παρακράτος της δεκαετίας του '50 Νίκο Μπελογιάννη.
Η σύντροφός του Αλίκη δεν είναι άλλη από την Ελλη Παππά, αδελφή της Διδώς Σωτηρίου και μητέρα του χημικού μηχανικού και κληρονόμου Νίκου Μπελογιάννη. Ο Νίκος ο νεότερος είναι ο άνθρωπος ο οποίος μεταθανατίως στηρίζει με σοβαρότητα και ήθος όλες τις προσπάθειες έκδοσης έργων της Ελλης Παππά και της Διδώς Σωτηρίου. Στις σελίδες του πρόσφατα εκδομένου μυθιστορήματος, ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει ακόμη τον Νίκο Πλουμπίδη και τον Πλάτωνα Σωτηρίου, τον αγαπημένο και μυθοποιημένο θείο Πλάτωνα της Αλκης Ζέη, στο «Καπλάνι της βιτρίνας».
Ομως, αυτό το εν διασπορά χειρογράφων μυθιστόρημα δεν θυμίζει σε τίποτα το ανολοκλήρωτο «10» του Μ. Καραγάτση. «Σε κάθε κεφάλαιο» εξηγεί η Ερη Σταυροπούλου τον τρόπο εργασίας της Διδώς Σωτηρίου. «Εκανε την αρχική τοποθέτηση των κυριότερων προσώπων και των ιστοριών τους στο χώρο και στο χρόνο, διέγραφε τους χαρακτήρες και τις μεταξύ τους σχέσεις και όριζε το κυριότερο επεισόδιο, το οποίο στα περισσότερα κεφάλαια οδηγούσε ώς την κορύφωση. Ωστόσο, φαίνεται να σταματά την αφήγηση λίγες γραμμές ή λίγες σελίδες πριν από το τέλος». «Δεν έχουμε βάλει ούτε μία λέξη», είναι η διαβεβαίωση της επιμελήτριας.
Ιδεολογικά, στο μυθιστόρημα προβάλλεται το πρότυπο του αγνού κομμουνιστή αγωνιστή, με φόντο τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα. Εν τούτοις, όταν καταλαγιάζουν τα πάθη, παρατηρούμε να υποχωρεί η εμπλοκή στον αγώνα, υπέρ της επιθυμίας για μια ήρεμη, καθημερινή ζωή.
Στα δύο παραρτήματα, δημοσιεύεται το σχέδιο «Τα παιδιά του Σπάρτακου», στο οποίο περιγράφεται το μοτίβο των ηρώων και της μυθοπλασίας. Το ζωντανό υλικό που προκάλεσε τη συγγραφή του βιβλίου υπάρχει κι αυτό αποτυπωμένο: οι μαρτυρίες από συγκρατούμενες της Διδώς Σωτηρίου, οι οποίες είχαν εργαστεί ως σηροτρόφοι, ένα μικρό ιστορικό της σηροτροφίας στο Σουφλί, δημοτικά τραγούδια της Θράκης, καθώς και λεξικό λέξεων και φράσεΈντυπη Έκδοση
Ελευθεροτυπία, Τετάρτη 21 Δεκεμβρίου 2011