Στην πρόσφατη «Ανατροπή» του Πρετεντέρη για την τρομοκρατία καλεσμένοι ήταν σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι: πολιτικοί, δικηγόροι, νομικοί επιστήμονες. Το «σχεδόν» είναι ωστόσο κομβικό εδώ, γιατί έλειπε ο περί ου ο λόγος: έλειπε ο «τρομοκράτης» ή, για να μην πέφτουμε σε εύκολες νοηματικές παγίδες, ο εκτελεστής ή η εκτελέστρια της ατομικής πολιτικής βίας. Του Νικόλα Κοσματόπουλου*
Αν υποθέσουμε όμως ότι αν μπορούσε να ήταν κι αυτός εκεί, μέσα σε αυτό το στούντιο, ποια θέση νομίζετε ότι θα έπαιρνε; Προσοχή, στην ερώτηση αυτή η «θέση» δεν αφορά μια επιχειρηματολογία στο πλαίσιο ενός διαλόγου. Αφορά τη θέση με την πολύ κυριολεκτική -αλλά και συμβολική- χωροταξική έννοια. Σε ποια θέση, σε ποιο γεωγραφικό σημείο του πλατό, θα βρισκόταν λοιπόν ο «τρομοκράτης»; Καλά μαντέψατε, κατά πάσα πιθανότητα θα είχε ταμπουρωθεί μόλις μερικά εκατοστά πίσω από τον Πρετεντέρη, την Μπακογιάννη και τη Βόζεμπεργκ, καλυμμένος περίτεχνα μέσα στα σκηνικά του στούντιο, αλλά όχι πολύ μακριά από τις καρέκλες τους, έτσι ώστε να νιώθουν την παρουσία του χωρίς να μπορούν ωστόσο να τον εντοπίσουν.
Αυτή ακριβώς είναι η κρυφή γοητεία της «τρομοκρατίας», σύμφωνα με μια πιο ανθρωπολογίζουσα ματιά ίσως: η απειροελάχιστη δυνατότητα που δίνεται στον εξουσιαζόμενο, έστω και για μια φευγαλέα στιγμή, να αλλάξει τους συσχετισμούς μεταξύ του ίδιου (κι αυτών που θεωρεί ότι εκπροσωπεί) από τη μια και των εξουσιαστών του από την άλλη, και μάλιστα σε ένα επίπεδο απόλυτα ενδόμυχο. Η ατομική πολιτική βία είναι λοιπόν ιδιαίτερη και ελκυστική, όχι γιατί χρησιμοποιεί τη βία με έναν αρκετά άμεσο τρόπο και δεν αρκείται απλώς να περιμένει τον λαό να ξεσηκωθεί, αλλά γιατί μεταφέρει την απειλή της βίας στο πιο ευάλωτο σημείο του αντιπάλου, την προσωπική του ζωή και χώρο. Καθένας μας είναι πιο ευάλωτος όταν απειλείται από μια τόσο κοντινή απόσταση, αλλά αυτό ισχύει πολλαπλάσια στην περίπτωση εκείνων που έχουν συνηθίσει στην ιδέα ότι η προσωπική τους σφαίρα είναι απολύτως απροσπέλαστη και προστατευμένη από εκείνους τους οποίους εξουσιάζουν.
Η πεμπτουσία της ατομικής πολιτικής βίας είναι λοιπόν η επιβολή μιας πραγματικά ασύμμετρης απειλής με τον πραγματικό –και όχι τον Πολυδωρικό- ορισμό της έννοιας. Είναι η προσωποποίηση του στόχου και η ικανοποίηση ότι, μέσα από τη στενή παρακολούθηση της καθημερινότητάς του, ο «τρομοκράτης» έχει ήδη πετύχει τον σκοπό του, να αμφισβητήσει δηλαδή την αίσθηση παντοδυναμίας και απόστασης του εξουσιαστή από τα άμεσα αποτελέσματα των πεπραγμένων του πάνω στους εξουσιαζόμενους.
Αυτή η άμεση σύνδεση μεταξύ των δύο κόσμων αποκτά ακόμα περισσότερη βαρύτητα τη σημερινή εποχή κατά την οποία η απόσταση μεταξύ εξουσιαστών και εξουσιαζόμενων έχει μεγαλώσει όχι μόνο λόγω της γενικευμένης οργής των από κάτω προς τους από πάνω, αλλά και λόγω της αυξημένης κυνικότητας με την οποία πολιτικοί, επιχειρηματίες και μιντιακές περσόνες αντιλαμβάνονται και πλασάρουν την υπεροχή τους απέναντι στην «πλέμπα». Ο Μπερλουσκόνι εισήγαγε ένα μοντέλο πολιτικής στην οποία ο πολίτης συνηθίζει να θεωρεί την πολιτική μέρος μιας λαμπρής ψηφιακής εικόνας άλλων κι όχι το κέντρο της δικής του ζωής και καθημερινότητας.
Δεν είναι βέβαια καινούργιο φαινόμενο ότι χρήματα, μοντέλα, κάγκελα και φλας χτίζουν και περιχαρακώνουν τη φούσκα εξουσίας μέσα στην οποία ζουν αυτοί που μας κυβερνούν, αλλά σήμερα που το κοινωνικό συμβόλαιο έχει στην ουσία του καταρρακωθεί η φούσκα έχει γιγαντωθεί επικίνδυνα κι έχει τυφλώσει όσους κολυμπάνε μέσα της.
Οι συλλογικοί πολιτικοί αγώνες, τους οποίους σωστά πρόκρινε ο Παπαδάκης στην εν λόγω εκπομπή ως την ενδεδειγμένη μορφή πολιτικής σύγκρουσης, διαφοροποιούνται σε σχέση με την ατομική πολιτική βία σε αυτήν την πολύ σημαντική πτυχή. Ενώ όμως αυτοί οι αγώνες δίνονται στην πλειονότητά τους μέσα σε πλαίσια ήδη προαποφασισμένα και προδιαγεγραμμένα από τους κυβερνώντες μέσα από τον έλεγχο της νομικής, αστυνομικής, οικονομικής και τηλεοπτικής εξουσίας, η ατομική πολιτική βία διαπερνάει τα στεγανά των δύο κόσμων φτάνοντας άμεσα στην άλλη όχθη και αποσταθεροποιεί έτσι την ισορροπία δυνάμεων με απρόβλεπτους τρόπους.
Αντίθετα απ’ ό,τι ισχυρίστηκε ο περισπούδαστος καθηγητής Νομικής στη συγκεκριμένη εκπομπή, δεν υπάρχει κανένας κοινά αποδεκτός ορισμός της «τρομοκρατίας» μεταξύ των ερευνητών και κοινωνικών επιστημόνων που ασχολούνται με το ζήτημα. Αν ωστόσο υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ τους, είναι ότι είναι πολιτικό ζήτημα και όχι επιστημονικό. Είναι ανεδαφική λοιπόν η άποψη του εν λόγω πανεπιστημιακού ότι ο ορισμός της είναι πια συστατικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Αν όμως ξεφύγουμε από νομικίστικες φόρμουλες και πολιτικές σκοπιμότητες, παραμένοντας σε μια πιο ανθρωπολογική προσέγγιση, θα μπορούσαμε να ψηλαφήσουμε την «τρομοκρατία» ως εκείνη την πολιτική τακτική, η οποία στηριζόμενη σε στοχευμένες μορφές (ψυχολογικής και σωματικής) βίας μεταφέρει τον τρόμο στον πιο προσωπικό χώρο του αντιπάλου μετατρέποντας έτσι τα πιο ενδόμυχα πεδία της ζωής του σε ανοιχτό πεδίο αντιπαράθεσης και υπαρξιακής απειλής.
Αυτή η εννοιολογική ανατροπή αλλάζει, ωστόσο, ριζικά την απάντηση στο αρχικό τοπογραφικό ερώτημά μας. Δεν λείπουν τελικά οι τρομοκράτες από το εν λόγω πλατό, κάθε άλλο. Απλώς εμείς δεν τους βλέπουμε εκεί, γιατί έχουμε συνηθίσει να τους βάζουμε στο σαλόνι μας με κάθε Ανατροπή.
* Ανθρωπολόγος – ερευνητής στη Μέση Ανατολή
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου