Ο Armen Demirdjian (στη μέση), ο οποίος ανακάλυψε πρόσφατα τις αρμενικές ρίζες του, διαλογίζεται στο αναπαλαιωμένο ναό του Σουρπ Giragos.
Anne Andlauer στη Le Temps (Ελβετία) (μτφρ. Κριστιάν)
Το 1915, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Αρμένιοι εκτοπίστηκαν και εκτελέστηκαν μέσα σε λίγους μήνες υπό τις διαταγές της κυβέρνησης των Νεότουρκων. Έναν αιώνα αργότερα, η γενοκτονία εξακολουθεί να αμφισβητείται από τη Δημοκρατία της Τουρκίας ... αλλά στις ανατολικές περιοχές της Ανατολίας, στα κύρια πεδία της σφαγής, η μνήμη παραμένει ζωντανή.
Στηριζόμενος σ’ έναν πυλώνα βασάλτη, ο Muhammed Ενές καλεί με τη λεπτή φωνή του όποιον πλησιάζει το θυσιαστήριο.
«Να σας κάνω περιήγηση; Η Εκκλησία Σουρπ Giragos στο Ντιγιαρμπακίρ, στην ανατολική Τουρκία, που χτίστηκε το 1376, είναι η παλαιότερη αρμενική εκκλησία σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, έχει φιλοξενήσει μέχρι και 3.000 προσκυνητές και ένα πυροβόλο κατέστρεψε το καμπαναριό της το 1915», διηγείται το αγοράκι με μια αναπνοή, ανοίγοντας τα μεγάλα πράσινα μάτια του κατά την αναφορά του στο κανόνι.
Ο Μωάμεθ παραείναι μικρός για να έχει παίξει στα ερείπια της Σουρπ Giragos, που αποκαταστάθηκε και ξανάνοιξε για τη λατρεία το φθινόπωρο του 2011. Παραείναι μικρός για να κατανοήσει τις σφαγές και εκτοπισμούς των οποίων οι τοίχοι αυτής της πόλης, αυτούς του τμήματος της Ανατολίας έγιναν μάρτυρες σχεδόν έναν αιώνα πριν από τη γέννησή του. Αλλά το παιδί του Ντιγιαρμπακίρ, ο μαθητής που ακούει τις καμπάνες την ώρα του διαλλείματος, γνωρίζει ήδη πολύ περισσότερο από ό, τι θα του μάθουν τα εγχειρίδια ιστορίας που θα διδαχτεί.
Πάρα πολύ συχνά, πάρα πολύ εσπευσμένα, όταν πρόκειται για την Τουρκία και τη Γενοκτονία των Αρμενίων, η άρνηση του Κράτους εντάσσεται με την άρνηση μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ξεχνούν ότι η μνήμη των Αρμενίων είναι νηολογημένη στα εδάφη όπου έζησαν για τόσο καιρό, και στο πνεύμα των λαών με τους οποίους συζητάνε για τόσο καιρό, πρώτα από όλους, οι Κούρδοι.
«Οι κάτοικοι αυτής της περιοχής γνωρίζουν ότι υπήρχε μια γενοκτονία και δεν το αρνούνται», λέει ο Αράμ Hacikyan, ο φύλακας του ναού Σουρπ Giragos. Ο Αράμ μιλά για τον παππού του, ορφανό του 1915, που υιοθετήθηκε από έναν Κούρδο, προσηλυτίστηκε στο Ισλάμ, αλλά «ο οποίος δεν έκρυψε ποτέ την Αρμενικότητα του. Στην οικογένειά μας, σε αντίθεση με άλλες, δεν ήταν μυστικό».
Το 1914, περίπου 60.000 Αρμένιοι ζούσαν στο Ντιγιαρμπακίρ.
«Πρόκειται για ένα συμβολικό τόπο της γενοκτονίας, γιατί ήταν το σπίτι για έναν ποικίλο πληθυσμό -30% Αρμενίων, Κούρδοι, Ασσύριοι, του Τουρκμάνοι ...- αλλά και λόγω του Δρ Ρεσίτ, κυβερνήτη το 1915. Σε τηλεγράφημα, αυτός ο Δρ Ρεσίτ ευχαριστιόταν επειδή «είχε φροντίσει για την τύχη» 160.000 Αρμενίων. Τα κονβόι απελαθέντων πέρναγαν πράγματι από το Ντιγιαρμπακίρ, προτού αποσταλούν στο Ντέιρ αλ-Ζορ, στη Συρία », λέει ο Adnan Celik, φοιτητής διδάκτορας στην Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales στο Παρίσι.
Ο Αντνάν Celik, του οποίου η γιαγιά ήταν μια από αυτές τις bavfilleh (κουρδική λέξη για εξισλαμισμένους Αρμένιους), μόλις δημοσίευσε ένα βιβλίο για τη μνήμη της γενοκτονίας στους Κούρδους του Ντιγιαρμπακίρ. «Η απουσία των Αρμενίων, εδώ, είναι μια άπειρη θλίψη. Οι άνθρωποι λένε ιστορίες πρωτοφανούς βίας με κάθε λεπτομέρεια, σαν να συνέβη χθες», εκπλήσσεται.
Ο νεαρός ανθρωπολόγος εξηγεί το ρόλο του κουρδικού πολιτικού κινήματος, το οποίο «από την ίδρυσή του, αμφισβητεί την επίσημη ιστορία, μιλά για τη γενοκτονία και για το ρόλο του Κούρδων στη γενοκτονία». Όσο ενθουσιώδης και πρόθυμος να ήταν, δεν θα μπορούσε αυτός ο Δρ Ρεσίτ να χειροκροτήσει το θάνατο 160.000 Αρμένιων χωρίς τη βοήθεια ορισμένων μεγάλων οικογενειών του Ντιγιαρμπακίρ, χωρίς την ενεργό υποστήριξη πολλών ηγετών κουρδικών φατριών. Αυτοί οι άνθρωποι στους οποίους είχαν υποσχεθεί -και συχνά πήραν- χωράφι ή σπίτι μετά την εκτέλεση του Αρμένιου ιδιοκτήτη. Αυτοί οι μουσουλμάνοι στους οποίους εγγυούνταν τον παράδεισο για επτά σκοτωμένους Χριστιανούς. «Ας μη κάνουμε αναχρονισμό, προειδοποιεί ο Adnan Celik. Το 1915, οι εθνικιστικές αξιώσεις δεν υπήρχαν μεταξύ των Κούρδων της περιοχής. Όσοι συμμετείχαν στη γενοκτονία το έπραξαν ως μουσουλμάνους, εναντίον των μη-Μουσουλμάνων απίστων».
Ο Αμπντουλάχ Ντεμιρμπάς δείχνει συντετριμμένο πρόσωπο, όταν αναφέρεται σε «αυτούς τους εξαπατημένους Κούρδους από το κράτος για να σφάξουν Αρμενίους», παρά τους αιώνες κοινής συμβίωσης. «Ο παππούς μου, μου διηγήθηκε την ιστορία ενός ιερέα, ο οποίος προκειμένου να πείσει έναν Κούρδο να μην τον σκοτώσει, του είπε: «Είμαστε το πρωινό, εσείς θα είστε το μεσημεριανό γεύμα». Και αυτό έγινε, αναστενάζει αυτή η προσωπικότητα της τοπικής πολιτικής.
Όπως πολλοί στο Ντιγιαρμπακίρ, ο Αμπντουλάχ Ντεμιρμπάς βλέπει μια συνέχεια μεταξύ της γενοκτονίας των Αρμενίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των σφαγών των Κούρδων μια δεκαετία αργότερα, από τις αρχές της Δημοκρατίας μέχρι τα τέλη του εικοστού αιώνα. «Πρέπει, εμείς, εγγόνια εκείνων που βοήθησαν στην γενοκτονία, να αντιμετωπίσουμε αυτό το παρελθόν, όχι μόνο για να ταχτοποιηθούν οι λογαριασμοί, αλλά κυρίως για να οικοδομήσουμε ένα μέλλον μαζί», επιμένει.
«Οικοδομώντας το μέλλον»: από τον πρώην Δήμαρχο της Sur, μιας ιστορικής συνοικίας του Ντιγιαρμπακίρ όπου κάποτε ζούσαν πολλοί Αρμένιοι, η φράση είναι περισσότερο από ένα απλό σύνθημα. Το 2009, ο Αμπντουλάχ Ντεμιρμπάς έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την αποκατάσταση της Αρμενικής Εκκλησίας, με την υποστήριξη του Δήμου Ντιγιαρμπακίρ και του Ιδρύματος Σουρπ Giragos.
Κάτω από την επιβλητική κορμοστασιά του, μας εμπιστεύεται ότι «παρά λίγο θα έκλεγε» την ημέρα των εγκαινίων. «Αισθάνομαι ότι πλήρωσα ένα μέρος του χρέους μου», περιγράφει. «Είναι κάτι περισσότερο από μια εκκλησία, γίνεται τόπος συνάντησης για όλους τους Αρμένιους», προσθέτει ο Αράμ Hacikyan, ο θεματοφύλακας του τόπου, αναφερόμενος στους επισκέπτες από την Ευρώπη, την Αρμενία, τις ΗΠΑ. «Ορισμένοι της Διασποράς φοβούνται λιγότερο να έρθουν στην Τουρκία, στους τόπους της γενοκτονίας, αφού γνωρίζουν ότι η Εκκλησία υπάρχει πάλι».
Ο Αμπντουλάχ Ντεμιρμπάς, πρώην δήμαρχος, πιστεύει ότι θα πρέπει να δούμε περαιτέρω, ότι πρέπει να «επαναφέρουμε» τους Αρμένιους του Ντιγιαρμπακίρ. Σκέπτεται ένα σχολείο, προτείνει ιδίως να χτιστεί ένα «μουσείο γενοκτονίας». «Δεν μπορούμε να περιμένουμε να δράσει το κράτος, πρέπει να το αναγκάσουμε να δράσει», λέει. Ο Adnan Celik, ο πιο σκεπτικός ερευνητής: «Πολλοί Κούρδοι αναγνωρίζουν την γενοκτονία, ζητούν συγγνώμη και μετά; Είναι οι μόνοι ένοχοι; Το ζήτημα είναι τι θα κάνει το κράτος, το οποίο αρνείται για τα τελευταία 100 χρόνια».
Στην αυλή της εκκλησίας, στο βρεγμένο βασάλτη από τη τελευταία νεροποντή, ο Άρμεν Dermichian κουνά το κεφάλι. Στα 30 του αποκάλυψε την αρμενική καταγωγή του. Οι παππούδες του πέθαναν κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας. Ο πατέρας του, 4 ετών το 1915, δεν μίλησε ποτέ και ο Armen ποτέ δεν του ζήτησε τίποτα. Αλλά σήμερα όμως, θέλει να γνωρίζει, και θέλει όλοι να γνωρίζουν.
«Δεν μπορούμε να κρύψουμε για πάντα τη βρωμιά κάτω από το χαλί, είπε. Αργά ή γρήγορα, θα πρέπει να το τινάξουμε. Και τότε, όλη η βρωμιά θα βγει στο φως της ημέρας».
LE TEMPS
«Δεν μπορούμε να κρύψουμε για πάντα τη βρωμιά κάτω από το χαλί, είπε. Αργά ή γρήγορα, θα πρέπει να το τινάξουμε. Και τότε, όλη η βρωμιά θα βγει στο φως της ημέρας».
LE TEMPS
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου