ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

olympiada

Αλέξανδρος Ι. Νομικός
Ιατρός-Παθολογοανατόμος
Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιμελητής Β’ Ασκληπιείο Βούλας

Η ιατρική στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, βασίστηκε ιδιαίτερα στις επιδόσεις και τις έρευνες των Αρχαίων Ελλήνων Ιατρών (όπως του Ιπποκράτη και του Γαληνού) τις όποιες διέσωσε, διέδωσε, συχνότατα χρησιμοποίησε και πολλές φορές τελειοποίησε, ώστε μέσω των Αράβων, κυρίως, να διοχετευθούν αργότερα στη Δύση, καθώς και στις πραγματείες δύο μεγάλων Λατίνων ιατροσυγγραφέων, του Κέλσου και του Πλίνιου.
Την περίοδο του Βυζαντίου καθιερώθηκε η έννοια του νοσοκομείου και της νοσοκομειακής περίθαλψης. Ονομαστοί ξενώνες (νοσοκομεία) του Βυζαντίου, ήταν η Βασιλειάς στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, ο ξενών της μονής του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη (το τελειότερο νοσοκομείο του Μεσαίωνα αφού διέθετε 80 κλίνες με τμήματα παθολογικό, χειρουργικό, γυναικολογικό, οφθαλμολογικό και περίπου σαράντα ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων συγκροτημένους σε σώμα και με διάταξη παρόμοια με τη σημερινή: Διευθυντής ονομαζόμενος πριμικύριος, επιμελητές, βοηθοί. Ο ξενώνας διέθετε ακόμη φαρμακείο, βιβλιοθήκη και εξωτερικά ιατρεία) και ο ξενών του ιερέως Σαμψών του ξενοδόχου επίσης στην Κωνσταντινούπολη.
Μια άλλη πρωτιά των Βυζαντινών νοσοκομείων είναι ότι απέδειξαν έμπρακτα την αξία του δικαιώματος της γυναίκας για ισοτιμία ως προς την ιατρική αντιμετώπιση. Ο ξενών του Λιβός δεχόταν αποκλειστικά γυναίκες ως ασθενείς σύμφωνα με το τυπικό του.
Η συμβολή επίσης της μοναστηριακής ιατρικής θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική διότι διεφύλαξε την ανεκτίμητη κληρονομιά των αρχαιοελληνικών ιατρικών κειμένων.
Οι διασημότεροι ιατροί του Βυζαντίου ήσαν ο Ορειβάσιος ο Περγαμηνός, ο οποίος έγραψε το εκλαϊκευμένο σύγγραμμα με τίτλο <>, ο Αέτιος ο Αμιδηνός, ο οποίος είχε πλουσιότατο συγγραφικό έργο, ο Αλέξανδρος ο Τραλλιανός (συγγραφέας δωδεκάτομης ιατρικής εγκυκλοπαίδειας) και ο Παύλος ο Αιγινήτης, συγγραφέας του περίφημου ιατρικού συγγράμματος <>, στο οποίο καταγράφεται ολόκληρη η πρόοδος στη Χειρουργική στους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (Oι Βυζαντινοί χειρούργοι επιχειρούσαν λεπτές εγχειρήσεις, φρόντιζαν δύσκολα τραύματα, ενώ ο Λέων ο Γραμματικός αναφέρει ότι τον 10ο αιώνα οι χειρουργοί της Κωνσταντινούπολης προσπάθησαν να χωρίσουν δύο σιαμαία παιδιά από την Αρμενία).
Η Βυζαντινή πολιτεία αναγνώριζε το πολύμοχθο έργο και την κοινωνική προσφορά των ιατρών και τους παραχωρούσε προνόμια και αξιώματα. Τους αναγνώριζε όμως και ευθύνες και επέβαλε και αυστηρές κυρώσεις.

Εξάλλου, η εργαστηριακή ιατρική, η συστηματική μελέτη των υγρών και των απεκκρίσεων του ανθρώπινου σώματος για διαγνωστικούς σκοπούς (που κατά κανόνα θεωρείται ότι αναπτύχθηκε μόνο μετά τον 16ο αιώνα) έχει τις ρίζες της στη ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. Κατά την Βυζαντινή περίοδο θεμελιώθηκαν οι ειδικότητες τεχνίτου ιατρού (μικροβιολόγου), γερόντων ιατρού (γηριάτρου), γενικού ιατρού και οδοντιάτρου.
Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην τονιστεί η εισαγωγή νέων μορφών φαρμάκων και η πρωτοτυπία της Βυζαντινής Φαρμακολογίας, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Νικόλαο τον Μυρεψό, ο οποίος περιέλαβε στη φαρμακοποιία του 2656 συνταγές-αντίδοτα.
Η Βυζαντινή ιατρική αποτελεί τη σημαντική γέφυρα για το πέρασμα από την αρχαία ελληνική στη λαϊκή ιατρική μέχρι τον 18ο αιώνα. Η ιατρική γνώση των Βυζαντινών μεταδόθηκε, όπως ήταν φυσικό, και σε άλλους λαούς, λόγου χάρη στους Άραβες, με τους οποίους ήρθαν σε επαφή από τον 7ο αιώνα, και στους Αρμενίους μετά τον 10ο αιώνα. Η Σλαβική, η Πολωνική, η Ρωσική, αλλά και η Ευρωπαϊκή ιατρική κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, επηρεάστηκαν λιγότερο ή περισσότερο από τη Βυζαντινή Ιατρική.

Βιβλιογραφία
1. Μαρκέτος Σ. «Εικονογραφημένη Ιστορία της Ιατρικής» Eκδόσεις ΖΗΤΑ (2008).
2. Diamandopoulos A.A. / P.C. Goudas (2003), «The late Greco-Roman and Byzantine contribution to the evolution of laboratory examinations of bodily excrement. Part 1: Urine, sperm, menses and stools»,
Clinical Chemistry Laboratory Medicine
41/7, σ. 963-969
3. Τράκα Ν. Η βυζαντινή Ιατρική. Αρχαιολογία και Τέχνες τ. 103, Aθήνα, 2007
4. Μουτζάλη Α., Ιατροί, ευαγή ιδρύματα και περίθαλψη ασθενών στο Βυζάντιο, Αρχαιολογία και Τέχνες τ. 81 Αθήνα, 2001
5. Timothy Miller: Η γέννηση του Νοσοκομείου στο Βυζάντιο. Ελληνική επιμέλεια κ. Κελέρμενος, αρωγή Ιερ. Μητρ. Λειβαδιάς. Εκδ. βήτα Medical Arts
6. Σπανδάγου Β. Η Ιατρική του Βυζαντίου. Περιοδικό Αεροπός, τ.51, σελ.25

http://olympia.gr/